پناهندگی در ترکیه؛ امیدها و آرزوهای بی فرجام؟
در ادامه سلسله گزارش‌ها و مصاحبه با پناهندگان ایرانی که بعداز انتخابات سال گذشته کشور را ترک کرده‌اند، یکی از روزنامه نگارانی که هم اکنون در انتظار دریافت پاسخ از سازمان ملل برای انتقال به کشور سوم است در گزارشی که برای کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران نوشته است به شرح وضعیت این افراد درکشور ترکیه می پردازد. کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران امیدوار است با ارایه گزارش‌هایی از این دست به نحو ملموس‌تری مشکلات این پناهجویان را ترسیم کند تا جریان اطلاع رسانی و درنهایت کمک‌رسانی با توجه به افزایش تعدادپناهندگان سیاسی که ایران را به مقصد کشورهای دیگر ترک می کنند و مشکلاتی که هم اکنون با آن مواجه هستند در فضای شفاف‌تری صورت گیرد. این گزارش در پی می آید:
پول خاک، چیزی در حدود ۳۳۰ لیر برای ۶ ماه. تقریباً به پول ایران می شود ۳۳۰ هزارتومان برای هر نفر. کرایه خانه، برای یک خانه گلی دور از مرکز شهر حداقل ۲۰۰ لیر در ماه، یعنی به پول ایران ۲۰۰ هزارتومان. خرج خوراک و پوشاک، بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ لیر در ماه، یعنی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزارتومان. به همه موارد بالا اضافه کنید. پول آب و برق و گاز، آن هم در کشور ترکیه که چندان از منابع انرژی برخوردار نیست و قیمت انرژی در آن هم خیلی بالاست. هرچند اکثر پناهنده ها از آب و برق و گاز قاچاق استفاده می کنند. اما به هر حال در ماه باید هزینه ای برای این حامل های انرژی هم بپردازند. اینها حداقل خرج های زندگی یک پناهنده در ترکیه است. پناهنده ای که البته حق هیچ گونه فعالیت سیاسی در این کشور را ندارد و در عین حال از همه مهتر به لحاظ قانونی نیز دولت ترکیه به او اجازه کار نمی دهد.
اکثر پناهنده ها که با مشکلی در کشورشان مواجه شدند از طریق قاچاق به ترکیه می آیند. هزینه قاچاق یک نفر از ایران به ترکیه چیزی در حدود ۱ میلیون تا ۲ میلیون تومان است. بستگی دارد که از ابتدا با فردی که به او “قاچاق بر” گفته می شود برای چه شهری توافق کرده باشند. “وان” اولین شهر پناهنده پذیر در ترکیه که به ایران هم نزدیک است هزینه ای برابر ۱ میلیون تومان طلب می کند و اگر کسی قصد داشته باشد به استانبول و از آن طریق به اروپا برود باید ۲ میلیون تومان بپردازد.
تمام این شرایط و هزینه ها را پناهنده ها تحمل می کنند تا با معرفی خودشان به کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) که به اختصار UN نامیده می شود، امکان این را بیابند تا از کشوری اروپایی یا آمریکایی و در برخی موارد استرالیا پناهندگی بگیرند تا از خطری که در کشورشان با آن مواجه هستند دور شوند. این تصویری است از وضعیت زندگی یک پناهنده در ترکیه. پناهنده ای که به خصوص اگر با مشکل سیاسی هم مواجه باشد بسیار سریع و باعجله از کشور خارج می شود اما در ترکیه با مشکلاتی رو به رو می گردد که شاید هیچگاه در زندگی اش نه تکرار شده است و نه تکرار می شود.
هر پناهنده به محض رسیدن به ترکیه باید خودش را به UN معرفی کند؛ UN در “وان” و “آنکارا” دفاتری دارد که به محض ورود به ترکیه اکثر افراد به این دفاتر مراجعه می کنند و با یک پیش مصاحبه یک برگه هویتی مبنی بر درخواست پناهندگی می گیرند و پس از مراجعه به پلیس و ارائه مشخصات خود و انجام روال قانونی اقامت موقت در ترکیه مجدداً به دفتر UN مراجعه می کنند تا تاریخ مصاحبه نهایی برای قبولی یا عدم قبولی شان را دریافت کنند. مشکلات پناهنده ها از اینجا آغاز می شود.
اولین مشکل دریافت تاریخ مصاحبه است که تابع هیچ فرایند مشخصی نیست. گاهی اوقات یک فرد ظرف ۳ یا ۴ ماه از زمان ورود به ترکیه می تواند تاریخ مصاحبه بگیرد. این زمان در حالات استثنائی و به خصوص برای فعالان سیاسی کمتر از این مدت هم هست. اما برای اکثر قریب به اتفاق پناهندگان سیاسی و غیرسیاسی زمان هایی از ۴ تا ۱۴ ماه وجود دارد که بعد از ورودشان به ترکیه تاریخ مصاحبه دریافت کرده اند. حتی موردهایی نیز وجود دارد که یک پناهنده بعد از پیش مصاحبه، برای ۶ ماه دیگر تاریخ مصاحبه گرفته است اما بعد از ۶ مجدداً از او خواسته اند ۳، ۴، یا ۶ ماه دیگر بیاید.
مشکل دوم یک پناهنده در فرایند کاری UN، انجام مصاحبه و دریافت جواب آن است که آیا به عنوان یک پناهنده مورد پذیرش قرار گرفته است یا خیر. مواردی وجود دارد که افراد بعد از مصاحبه تا یک سال (حتی بیشتر) هنوز پاسخی دریافت نکرده اند که آیا به عنوان پناهنده مورد قبول شده اند یا اینکه باید فرجام خواهی نمایند؟ این افراد در تمام این مدت، از زمان دریافت مصاحبه، انجام مصاحبه و انتظار برای پاسخ، در بلاتکلیفی به سر می برند. در عین حال تمام خرج های اولیه زندگی شان به دوش آنها سنگینی می کند و البته هم اجازه کار قانونی ندارند.
در مواردی، وقتی‌که درخواست یک نفر برای پناهندگی رد می شود می تواند فرجام خواهی نماید و مجدداً مصاحبه شود. در این موارد هم مدت زمان تاریخ مصاحبه و دریافت جواب آن تابع هیچ روال مشخصی نیست. کم نیستند افرادی که از سال های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ میلادی در ترکیه هستند و بعد از فرجام خواهی هنوز کسی به آنها نگفته است که به عنوان پناهنده توسط کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد مورد پذیرش قرار گرفتند یا خیر. دقت کنید الان در سال ۲۰۱۰ میلادی هستیم. یعنی ۷ یا ۸ سال حضور در یک کشور خارجی، بدون اجازه کار قانونی و اجبار به پرداخت حداقلی از هزینه هایی که یک انسان را زنده نگاه می دارد. اگر هم فرض کنیم که ۷ سال یک نفر در ترکیه اقامت داشته است باید رقمی معادل ۴۵۰۰ لیر یعنی ۴ میلیون و ۵۰۰ هزارتومان فقط برای پول خاک بپردازد. حالا این غیر از سایر هزینه هاست که حداقل آن برشمرده شد.
بسیاری از افرادی که در این وضعیت هستند در بلاتکلیفی خود دچار مشکلات عدیده روحی و جسمی می شوند. آنها حتی اجازه خارج شدن از شهر محل اقامت خود و مسافرت به شهرهای دیگر را بدون اجازه پلیس ندارند و اگر هم توانایی پرداخت پول خاک خود را نداشته باشند این اجازه هیچ گاه به آنها داده نمی شود. بسیاری شان ترجیح می دهند حتی اگر به عنوان پناهنده مورد قبول قرار نمی گیرند حداقل تکلیفشان زودتر معلوم شود. کسی نمی داند که این چه فرایندی است که برای بررسی صحت و سقم حرف های یک نفر، ۷ سال یا بیشتر زمان می برد. مگر می شود؟
مرحله بعد پس از دریافت پناهندگی، انتخاب کشور و مدت زمان لازم برای خروج از ترکیه و حضور در کشور ثالث است. افرادی که پناهندگی آنها مورد قبول واقع شده است دیگر تقریباً به آینده خود مطمئن هستند، اما برای همین افراد هم در بسیاری اوقات زمانی زیادی طول می کشد تا اجازه حضور در کشور ثالث را پیدا کنند. پناهندگان زیادی هستند که حتی بیشتر از یک سال از دریافت پاسخ مثبت پناهندگی آنها می گذرد اما هنوز معلوم نیست در کدام کشور می توانند اقامت کنند. کشورهایی که از ترکیه پناهنده می پذیرند شامل آمریکا، کانادا و استرالیا و برخی کشورهای اروپایی هستند. در اواخر سال ۲۰۰۹ و اوایل سال ۲۰۱۰ سوئد هم به صورت محدود به این کشورها اضافه شده است.
فرآیند حضور در آمریکا سریع تر از سایر کشورهاست و استرالیا دیرتر از کانادا پناهده می پذیرد. یک پناهنده متقاضی برای حضور در استرالیا شاید سه سال منتظر بماند تا بعد از دریافت پناهدگی بتواند در این کشور حاضر شود. اما برای امریکا این زمان به دلیل آنکه این کشور مزایایی را که سایر کشورها به لحاظ تامین هزینه زندگی پناهندگی می پردازند، قائل نیست، به طور معمول حداکثر ۱ سال است. در عین حال برای متقاضیان حضور در آمریکا سازمانی به نام ICMC وجود دارد که مراحل انجام حضور در آمریکا را پس در از دریافت قبولی پناهندگی قبولی از UN ترسیع می کند. هرچند اکثر پناهندگانی که دیانت “بهایی” دارند پس از ارائه پرونده خود به UN مستقیماٌ از طریق ICMC می توانند برای اقامت در آمریکا اقدام کنند. مدت زمان حضور در آمریکا برای بهاییان به طور معمول بین یک تا دو سال است.
در ترکیه متقاضیان پناهندگی، مواردی چون دیانت بهایی، فعالیت سیاسی به خصوص فعالین چپ، سلطنت طلب و این اواخر سبزها، موردهای اجتماعی مانند دگرباشان و همچنین افرادی که به دین هایی چون میسحیت گرویده اند را شامل می شوند. تمام پناهندگان باید در طول هفته، یک یا دو بار خودشان را به پلیس معرفی کنند. حق فعالیت سیاسی ندارند و اگر پلیس در این مورد به آنها مشکوک شود، در بسیاری از موارد هرگونه که خودش تشخیص می دهد با این افراد برخورد می کند.
همانگونه که ذکر شد، مسافرت از یک شهر به شهر دیگر تابع مقررات و مطابق اجازه پلیس است. بسیاری از پناهندگانی که کشور موردنظرشان را برای پناهندگی انتخاب کرده اند و مورد پذیرش هم قرار گرفته اند برای انجام مصاحبه با سفارت و انجام آزمایشات پزشکی و موارد اینچنینی باید به شهرهایی مانند آنکارا و استانبول بروند. روال معمول این است که سفارت کشور مورد نظر، درخواست حضور پناهنده را به وزارت کشور ترکیه ارائه می کند و وزارت کشور نیز طی نامه ای که به آن به زبان ترکی “ایزیم” گفته می شود از پلیس می خواهد تا در تاریخ مشخص شده که به صورت معمول بین ۵ تا ۷ روز است، اجازه حضور پناهنده را در این دو شهر صادر کند.
اما مشکلی که در برخی از شهرها وجود دارد اینست که برگه مجوز دیرتر از زمان های مشخص شده در آن، برای حضور در سفارت کشور مورد نظر توسط پلیس به فرد داده می شود و عملن امکان حضور را از فرد می گیرد و زمان خروج از ترکیه را به تعویق می اندازد. حتی موارد زیادی وجود دارد که پناهنده ای پس از انجام تمام روال قانونی از سوی کشوری که به عنوان کشور ثالث وی را به عنوان پناهنده پذیرفته است تاریخ پرواز می گیرد اما از آنجا که برگه اجازه خروج نهایی که به آن به زبان ترکی “چیکیش” گفته می شود از طرف وزارت کشور صادر نشده یا به دست پناهنده نرسیده است، زمان پرواز وی به تعویق می افتد.
موارد بالا و البته موارد بسیار زیاد دیگری که توسط پناهندگان بیان می شود و فقط باید در شرایط آنان حضور داشت تا درک درستی از پناهندگی پیدا کرد، از جمله مشکلات معمولی پناهندگان در ترکیه هستند. حال بماند موارد امنیتی و تهدیدهای جانی و قتل که به صورت شایعه در میان پناهندگان معمول است و بارها و بارها توسط آنان تکرار می شود. حال تصور کنید که از کشورتان خارج می شوید تا پس از تمام مشکلاتی که داشته اید، به امید یک زندگی بی تنش و آرام، به سرزمین سومی بروید. اما از یاد نبرید که تازه این اول کار است. اگر پول ندارید پناهنده نشوید، اگر مشکلات روحی دارید خودتان را برای مشکلات بیشتر آماده کنید و اگر توان اثبات خطری را که در کشورتان تهدیدتان می کند هم ندارید باید بدانید که برای اثبات درستی مشکلاتتان جدال سختی در پیش دارید. این را هم به یاد داشته باشید که شما اجازه کار قانونی ندارید، هرکاری می کنید کار در بازار سیاه است و کارفرمای شما می تواند پول شما را بدهد یا ندهد. اگر قصدی برای ندادن پول شما داشته باشد حق اعتراض ندارید و در بسیاری موارد باید به حقوق بسیار کمتری از همکارانتان راضی باشید. غیر از آنکه هر شب به خانه می روید و در انتظار تلفنی از UN که در مورد پرونده تان اطلاعاتی به شما می دهد خواب های آرام و ناآرام می بینید. اما در ماه های اول خیلی امیدوار نباشید. هیچ گوش شنوایی برای صداهای شما، حداقل در ماه های اول، وجود ندارد.
منابع قابل مطالعه:
