دیدگاه چهره‌های سرشناس ایرانی نسبت به توافق هسته‌ای و تاثیر آن در وضعیت حقوق بشر
عکس از سمت راست: محمود دولت آبادی، کامبوزیا پرتوی، صادق زیبا کلام، فریبرز رییس دانا، قاسم شعله سعدی، محمد صالح نیکبخت، مسعود شفیعی و نغمه ثمینی
«توافق بعدی ما، حقوق شهروندی ما» یکی از شعارهایی بود که مردم تهران ساعتی پس از توافق هسته ای در روز ۱۳ فروردین ماه در شادی خیابانی خود سر می دادند. حسن روحانی در سخنرانی‌های تبلیغاتی انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ بارها تعهد دولت آینده اش به لزوم رعایت حقوق شهروندی، رفع حصر و آزادی زندانیان سیاسی گفت. با این حال با گذشت یکسال و نیم از دوران ریاست جمهوری عمده این وعده‌ها تحقق پیدا نکرده است. برخی از هواداران رئیس جمهوری معتقدند که با حل بحران برنامه هسته‌ای ایران فضا برای عمل به این وعده ها مهیا خواهد شد و برخی از منتقدان او نیز می گویند که عملکر رئیس جمهور نشان می دهد که علیرغم وعده‌های اولیه، موضوع حقوق بشر در دستور کار دولت حسن روحانی قرار ندارد.
کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران با تعدادی از چهره‌های شناخته شده در ایران در مشاغل گوناگون از جمله وکیل، نویسنده، کارگردان، تحلیل‌گر و استاد دانشگاه و هنرمند در مورد تاثیر نتیجه توافق هسته ای در بهبود وضعیت آزادی های داخل کشور گفت‌وگو کرده است. برخی از کارشناسان معتقدند اگر ایران به توافق نهایی هسته ای در تیرماه برسد فضا در داخل کشور نیز به نفع حقوق شهروندی تغییراتی خواهد کرد و برخی نیز ارتباط چندانی بین این دو موضوع نمی بینند.
محمود دولت آبادی، نویسنده و رمان نویس ایرانی: چاره ای جز امید نیست
من هم مانند خیلی از شهروندان منتظرم تا این توافق هسته ای صورت بگیرد و اوضاع در داخل کمی تغییر کند. بهرحال حسن روحانی در سخنرانی ها و شعارهای انتخاباتیش به اینکه به موضوعات فرهنگی توجه نشان خواهد داد، اشاره کرده بود. حالا باید فرض را بر این گذاشت که احتمالا اگر فرصت پیدا کند به آنها توجه می کند. چاره ای نیست جز اینکه امیدوار بود.
محمد صالح نیکبخت، وکیل: به زمان خاتمی باز نمی‌گردیم
به شرط توافق هسته ای در تیرماه، وضعیت اقتصادی ایران بهتر خواهد شد. بهبود اقتصادی نیز طبعا بر روی آزادی های سیاسی تاثیر خواهد گذاشت با این حال خطا است اگر انتظار داشته باشیم پس از توافق هسته ای درب ها بر روی همه ایرانیان باز شود و آزادی به معنایی که در اوایل دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی در کشور وجود داشت دوباره برقرار شود. شرایط امروز جامعه ایران را باید با ویژگی های خودش سنجید. به نظرم بعد از توافق، حتما راهکارهایی برای رفتن به سمت آزادی در مواردی شکل خواهد گرفت و وضعیت حقوق شهروندی و یا آنچه در قانون اساسی به عنوان «حقوق ملت» از آن یاد شده حداقل کمی بهتر خواهد شد.
نغمه ثمینی، نمایشنامه نویس و استاد رشته نمایش نویسی دانشگاه تهران: وضعت بهتر برای تئاتر
محال است که تاثیری پس از توافق هسته ای با بهبود در فضای هنری و فرهنگی کشور وجود نداشته باشد. مثلا پس از توافق هسته ای ارتباط گروه های تئاتری در ایران با کشورهای دیگر قطعا بهتر خواهد شد. معضل کنونی ما ترجمه نمایشنامه‌های ایرانی به زبا ن‌های دیگر و ارتباط با گروه های تئاتری در کشورهای دیگر و اجرا در آن کشورها است. فارغ از اینکه میل دولت چه باشد، به نظرم بعد از توافق هسته ای و بهبود روابط ایران با غرب، این اتفاقات خود به خود برای گروه های تئاتری حرفه ای و دانشجویی در ایران خواهد افتاد و فضای کاری مساعددتر خواهد شد. نکته دیگر هم این است که پس از توافق هسته ای، وضعیت اقتصاد کشور بهبود پیدا می کند که بلطبع در بهبود وضعیت فرهنگی هم تاثیر خواهد گذاشت.
قاسم شعله سعدی، وکیل، نماینده مجلس دوره‌های سوم و چهارم، استاد سابق حقوق بین الملل دانشگاه و زندانی سیاسی سابق
بعید می دانم که توافق هسته ای تاثیر مثبتی در جهت رفع مشکلات حقوق بشری در داخل کشور داشته باشد، چون وضعیت حقوق بشر در ایران مبانی متعددی دارد. یک بخش آن تفاوت دیدگاه های عقیدتی است، مثلا چیزهایی که در اعلامیه حقوق بشر به آن اشاره شده، مسئولان ایرانی می گویند جز قانون ما است مانند وجود شکنجه و قصاص. نکته دیگر اینکه دستگاه های نظارتی به معانی درستی در ایران وجود ندارد که در اعمال حقوق بشر نظاره گر باشد.
وقتی حسن روحانی رییس جمهور شد انتظار می رفت که حقوق بشر در جامعه بیشتر رعایت شود اما تعداد اعدام ها نشان می دهد که بسیار بیشتر از سابق در کشور اجرا می شود. حتی همین چند وقت پیش علی یونسی، دستیار ویژه حسن روحانی، دادستان سابق تهران و وزیر اطلاعات سابق ایران در گفتگویی با خبرگزاری ایسنا گفت که در زندان‌ها و دادگاه‌های کشور نقض حقوق بشر صورت می گیرد. به دلیل همه این موارد، من خوش بین نیستم که اگر توافق هسته ای نهایی شود تاثیر چندانی بر روی بهبود وضعیت حقوق بشر در داخل ایران بگذارد.
مسعود شفیعی، وکیل: توافق روی آزادی‌های شهروندی تاثیرخواهد گذاشت
قبل از صحبت آقای خامنه ای در روز پنجشنبه ۲۰ فروردین ماه نمی توانستم نظر مشخصی در این باره داشته باشم، اما در صحبت های ایشان یک نکته کلیدی گفته شد که تکلیف را روشن کرد. ایشان ضمن اینکه از کار کارشناسان ایرادهای اساسی گرفتند و اشاره کردند که هنوز توافق در مرحله یک پیش نویس است و هنوز توافق کامل ایجاد نشده، گفتند اگر این توافق نامه نهایتا صورت بگیرد و ایران از مذاکرات راضی بیرون بیاید و طرف مقابل صداقت خود را نشان دهد، بعدتر می شود در مورد مسائل دیگر با آمریکا و کشورهای غربی صبحت کرد. تلقی من از این بخش از صحبت رهبری این است که حتما پس از توافق هسته ای، گشایش هایی در دیگر موارد در جامعه صورت خواهد گرفت و حتما تاثیری نیز روی آزادی های شهروندی خواهد گذاشت.
کامبوزیا پرتوی، نویسنده و کارگردان سینما: ایجاد تغییرات در اولویت حسن روحانی نیست
به گمانم ایجاد تغییرات در ساختارهای هنری و فرهنگی کشور در اولویت های دولت حسن روحانی نیست. با این حال وقتی ایران به توافق هسته ای برسد، وضعیت اقتصادی کشور بهتر خواهد شد و بالطبع بهتر شدن وضعیت اقتصادی باعث سرمایه گذاری بیشتر برای ساخت فیلم های بیشتر خواهد شد. اما به طور کلی الان نمی شود نظر قاطعی در مورد گشایش یا عدم گشایش فضای فرهنگی در کشور داد. فقط به طور قطع می توانم بگویم بعد از توافق هسته ای اوضاع از الان بهتر خواهد شد و حداقل اینکه هنرمندان با آرامش اقتصادی بیشتری به کارشان فکر خواهند کرد.
فریبرز رییس دانا، اقتصاد دان، استاد سابق دانشگاه و زندانی سیاسی سابق: وضعیت آزادی ها تغییر نمی‌کند چون دولت اعتقاد ندارد
حتما رونق اقتصادی محدودی ایجاد می شود و بخشی از طبقه متوسط جامعه تا حدی وضعش بهتر می شود اما این رونق به منزله نجات وضع محرومان کشور نیست. ما الان ۵ و نیم میلیون بیکار داریم و حداقل دستمزد های ماهیانه کارگران تقریبا نصف خط فقر است. اینها که با توافق هسته ای و توافق با آمریکا و کشورهای دیگر حل نخواهد شد. پیش از اینکه بحران مسائل هسته ای بالا بگیرد هم فقر و بیکاری در کشور زیاد بود. در حال حاضر ۷۰ درصد نقدینگی کشور در دست ۵ درصد جمعیت کشور است. مگر وقتی توافق هسته ای صورت بگیرد ساخت سیاسی و اقتصادی ایران تغییر می کند؟ ساخت اقتصادی ایران در اختیار دو جناح قدرت است که هر کدام بخشی از قدرت اقتصادی را در دست دارند و بر سر آن با هم کشمکش می کنند. تا آنجا که به بخش کم در آمد، کارگر و زنان سرپرست خانوار مربوط می شود این توافق هسته ای قرار نیست چیز خاصی را برای آنها دگرگون کند.
در مورد آزادی های بیان، اجتماعی، قومی و مذهبی نیز چندان وضعیت تغییر نمی کند چون دولت روحانی اعتقادی به قدرت گرفتن تشکلات کارگری و حزبی ندارد. تاب این را ندارد که روشنفکران بخواهند آزادانه حرف بزنند و مبانی ایدلوژیک و قدرت را زیر سوال ببرند و از حقوق انسانی خود دفاع کنند. مگر همیشه مساله تحریم و رابطه با آمریکا مشکل ما بوده؟ به طور مثال کانون نویسندگان در سال هایی سرکوب شد که خود آقای روحانی، دبیر شورای عالی امنیت کشور بودند. به نظرم اساسا حقوق بشر به شکل آزادی تشکل ها، حق بیان، حقوق زنان، رفع تبعیض جنسیتی، قومی و مذهبی با ایدلوژی حاکم سازگار نیست. مثلا در مورد حقوق زنان، بعد از این همه مدت هنوز صحبت بر سر رفتن یا نرفتن زنان به استادیوم های ورزشی است. می گویند چون پلیس نمی تواند ازعهده مراقبت از زنان برآید. پس چرا همین پلیس می تواند با زنی که کمی حجابش درست نیست برخورد کند.
صادق زیبا کلام، تحلیل گر و پژوهشگر سیاسی: تغییرات بلند مدت خواهد بود
من معتقدم توافق هسته ای در بهبود وضعیت در داخل کشور تاثیر گذار خواهد بود، اما نه در کوتاه مدت بلکه این تاثیر در بلند مدت خود را نشان خواهد داد. به این دلیل ساده که توافق هسته ای منجر به بهبود روابط و کاهش تنش میان ایران با کشور های غربی و آمریکا می شود و همین مساله به طور غیر مستقیم به بهبود خیلی از مسائل در ایران کمک می کند. برعکس وقتی روابط پر از تنش و کینه میان ایران و کشورهای دیگر برقرار باشد انرژی لازم را برای تغییرات در داخل نیز می گیرد.
اما در مورد باز شدن فضاهای هنری و فرهنگی در کشور و آزادی های بیان، معتقدم اگر روشنفکران، نخبگان، دانشجویان و هنرمندان از حسن روحانی نخواهند که پیگیر این مسائل باشد، اتفاقی نخواهد افتاد. ایشان باید به این سمت ها هل داده شوند. اگر تحت فشار قرار بگیرند حتما مجبور می شوند که به تغییر در اوضاع فرهنگی و هنری نیز توجه ای نشان دهند.
