مصاحبه تفصیلی با همسر عمادالدین باقی ساعاتی پیش از سال نو: چرا زندانیان سیاسی-عقیدتی از مرخصی محرومند؟
فاطمه کمالی درگفت وگو با کمپین: «در جهان مدرن چیزی به نام جرم سیاسی هم وجود ندارد چراکه تلاش برای اصلاح نظام سیاسی جرم محسوب نمی شود. با این حساب ضمن ابراز خوشحالی از اینکه زندانیان عادی از حق مرخصی برخوردار می‌شوند اما باید پرسید چرا زندانیان سیاسی – عقیدتی از این حق محرومند؟»
خانم فاطمه کمالی احمدسرایی همسر آقای عمالدین باقی زندانی عقیدتی و بنیان گذار دفاع از حقوق زندانیان که حکم ۷ سال زندان و ۵ سال محرومیت از حقوق مدنی و رسانه ای و سیاسی را در دست دارد و هم اکنون در زندان اوین دوران محکومیت خود را به سر می برد به کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران گفت که دادستانی تهران با درخواست خانواده برای اعطای مرخصی به وی در ایام سال نو (نوروز) خودداری کرده است. او به کمپین درخصوص پاسخ دادستانی گفت: « تنها راه ممکن برای پیگیری خانواده ها، دادستانی تهران است که اعلام کردند با مرخصی او مخالفت شده است و وقتی پرسیدیم چرا، دفتر دادستانی گفتند اینگونه تشخیص داده اند و توضیح دیگری ندادند.»
فاطمه کمالی در این مصاحبه علاوه بروضعیت سلامت، ملاقات های هفتگی، احضارهای خانواده به موضوعاتی همچون دغدغه ها وفعالیت های این زندانی سیاسی و خدماتی که در حوزه ترویج فرهنگ حقوق بشر و دفاع از حقوق زندانیان سیاسی طی سالهای گذشته انجام داده است. سخن گفته است. گفت وگوی کمپین را خانم کمالی همسر عمادالدین باقی در زیر می خوانید:
کمپین: به نظر شما دلیل مرخصی ندادن به بسیاری از زندانیان سیاسی و ازجمله آقای باقی چیست؟
فاطمه کمالی: ظاهرا می‌گویند پس از هدفمندی یارانه‌ها می‌خواهند مرخصی‌ها را هم هدفمند کنند. ما البته متوجه منظور ایشان نشدیم اگر منظور این است که متناسب با تنبه افراد مرخصی داده می شود با این معیار هم فکر می‌کنم داستان مرخصی باقی از نظر آقایان روشن باشد، قبل از این هم دادستان از بخشنامه‌ای درباره مرخصی زندانیان خبر داده که در آن زندانیان امنیتی از مرخصی محروم شده‌اند و به نظر می رسید در این باره مطلق سخن گفته اند.
نمی‌دانم منظور از زندانی امنیتی چیست. زندانی امنیتی در عرف حقوقی و قانونی به زندانیانی گفته می‌شوند که امنیت ملی را از راه‌هایی مانند اقدام مسلحانه یا جاسوسی به خطر انداخته باشند و به اقدامات افرادی چون باقی نمی تواند اطلاق شود که همواره ابزار کارش قلم و کاغذ و رسانه بوده است و قانون نیز حق آزادی بیان، قلم و مطبوعات و تشکل ها را هرچند منتقدانه باشد به رسمیت شناخته است. علاوه بر این ها قانون باید به نفع متهم تفسیر شود نه اینکه بخشنامه ای کلی این حق زندانیان را به چالش بکشد و اگر قانون گفته است دادستان می تواند با مرخصی برخی زندانیان مخالفت کند، این استثناء تبدیل به قائده شود و با یک بخشنامه کلی با مرخصی همه آنان مخالفت شود.
کمپین: اتهامات آقای باقی چیست؟
فاطمه کمالی: آقای باقی در حال حاضر دو اتهام دارد. اول، اتهام مربوط به تاسیس انجمن دفاع از حقوق زندانیان و دوم، گفتگو با مرحوم آیت‌الله منتظری. هر دو اینها فعالیت‌هایی مدنی بودند و اصولا اتهام امنیتی نیست. در جهان امروز در بدترین حالت این نوع اتهامات را جرم سیاسی می‌دانند که در قانون اساسی جمهوری اسلامی هم برای آن حضور هیات منصفه پیش‌بینی شده است. ظاهرا مجلس ششم قانون جرم سیاسی را تدوین و تصویب کرد اما شورای نگهبان آن را رد کرد و حتی قانون هیات منصفه را هم معطل گذاشته‌اند. در هر حال پس از گذشت ۳۳ سال از انقلاب ایران هنوز جرم سیاسی تعریف نشده است. آیا زندانیان سیاسی و خانواده های آنان باید تاوان این کم کاری را بدهند؟ البته در جهان مدرن چیزی به نام جرم سیاسی هم وجود ندارد چراکه تلاش برای اصلاح نظام سیاسی جرم محسوب نمی شود. با این حساب ضمن ابراز خوشحالی از اینکه زندانیان عادی از حق مرخصی برخوردار می‌شوند اما باید پرسید چرا زندانیان سیاسی – عقیدتی از این حق محرومند؟
کمپین: وضعیت سلامتی آقای باقی چگونه است؟
فاطمه کمالی: در حال حاضر خوب است. البته کماکان به توصیه پزشکانش در شرایط استرس زا و در محیط در بسته که نفس او را دچار مشکل می کند نباید قرار گیرد. آقای باقی در سال ۸۶ که در زندان بود دچار این بیماری شد و قبل از آن هیچ مشکلی نداشت. آن هم به دلیل شرایط نامساعدی بود که در آن قرار داشت و شرح آن را به رئیس قوه قضائیه وقت نوشته بود. دیسک کمر او هم که به دلایلی سال گذشته در زندان شدت گرفت، اکنون بهتر است . او هم اکنون در بند عمومی ۳۵۰ است و هم اتاقی های او بسیار مراعاتش را می کنند تا به کمرش فشار نیاید.
کمپین: آیا درباره پرونده های محکومیت و وضعیت آقای باقی مکاتبه یا تماسی با مسؤلان داشته اید؟
فاطمه کمالی: قبلا ما به عنوان خانواده بله، مکاتبات متعددی داشته ایم اما اخیرا خیر چون آن را بی نتیجه می دانیم. آقای باقی هم قبلا به دلیل مسایل مختلفی که رخ داده بود نامه نگاری هایی داشت. شکایتی هم سال گذشته نوشته بود که هنوز موضوع آن را انتشار نداده و نگفته ایم اما رسیدگی به آن همچنان بی نتیجه مانده است. در هرحال اکنون آقای باقی دوران محکومیت را می گذراند و انتظار داریم که لااقل شرایط زیست مساعدی در زندان برای او فراهم باشد و از حقوق اولیه خود مانند تماس و یا ملاقات و مرخصی بهره مند باشد. آخرین نامه ای که به مقامات قضایی رسانده ایم در همین اسفند ماه بود که خود آقای باقی خطاب به رئیس دادگستری نوشته و در مورد پرونده هایش و موارد غیر قانونی است که امیدواریم به آن رسیدگی شود.
کمپین: ملاقات های هفتگی شما چگونه است؟
فاطمه کمالی: قبل از اینکه در مورد ملاقات ها توضیح دهم باید به قطع بودن تماس های تلفنی بند ۳۵۰ اشاره کنم. متاسفانه چندین ماه است که تلفن های این بند قطع است. پیش از این زندانیان این بند می توانستند از تماس روزانه با خانواده هایشان بهره مند باشند. یعنی سال ها زندانیان بند عمومی از این امکان برخوردار بوده اند اما اکنون زندانیان سیاسی از امکان تماس محرومند و این ظلمی است در حق آنان می شود و ما تنها هفته ای یک بار و آن هم به مدت ۲۰ دقیقه می توانیم آن ها را ببینیم که غالبا کابینی و از پشت شیشه های قطور و با گوشی تلفن است. خیلی اوقات ما مشغول صحبت با آقای باقی هستیم که پرده کابین ملاقات پایین می آید و باید تا هفته دیگر صبر کنیم که او را ببینیم و گاهی که روز ملاقات با تعطیلی رسمی مقارن باشد، ملاقات کنسل است. مانند دوشنبه این هفته که در پیش است و روز اول عید نیز هست اما به دلیل تعطیلی با او ملاقات نداریم.
ملاقات حضوری به سختی قابل انجام است و در یک ماه بیش از یک بار ملاقات حضوری داده نمی شود و با ملاقات حضوری برخی زندانیان نیز مخالفت می شود. خانواده ها برای ملاقات حضوری باید یک دور به دادستانی رفته و درخواست بدهند و پس از این که بررسی صورت گرفت و به آن ها اجازه ملاقات حضوری داده شد باید دوباره به دادستانی مراجعه کند و نامه ملاقات حضوری خود را که آن هم ۲۰ دقیقه تا نیم ساعت است از دفتر دادستانی دریافت کند و طی کردن این روند بخصوص برای خانواده هایی که از شهرستان می آیند بسیار دشوار است.
کمپین: آقای باقی تا کنون چند بار دستگیر شده و چند سال در زندان بوده‌اند؟
فاطمه کمالی: یک بار سال ۷۹ زندانی شدند. ابتدا حکم او ۷ سال و نیم بود و سپس به ۳ سال تقلیل پیدا کرد. اتهام او مربوط به مقالاتی بود که در روزنامه های وقت نشر پیدا کرده بود و نیز مقاله اعدام و قصاص. مجددا باقی یک بار دیگر در سال ۸۶ زندانی شد و یک سال در زندان ماند و آن هم به دلیل همان مقالاتش بود که قبلا سه سال زندان کشیده بود و قرار بود تبدیل به جریمه نقدی شود که آن را اجرا کردند و با توجه به اینکه باید دوران محکومیت را می گذراند و به بند عمومی منتقل می شد اما به سلول انفرادی در ۲۰۹ انتقال یافت و نزدیک به ۳ ماه در سلولی بر روی شوفاژخانه که سقف آن هم مرکز هواکش های بند نگهداری شد . به طوری که کف سلول به شدت گرم بود و صدا و لرزش نیز در سلول وجود داشت و منفذ تنفس و اکسیژن در سلول کم بود و از همان جا دچار بیهوشی و حمله های تنفسی شد . سال ۸۸ و پس از فوت آیت الله منتظری و انتشار گفتگوی او با آن مرحوم نیز بار سومی بود که باقی به زندان رفت و ۶ ماه در بازداشت موقت و۵ ماه آن را مطلقا در انفرادی و سلول بسته به سر برد. بار آخر و چهارمین بار آذر ماه ۸۹ به زندان بازگشت و به دلیل اجرای حکم او در پرونده مربوط به انجمن دفاع از حقوق زندانیان بود. او در این پرونده به یک سال محکومیت قطعی حبس و ۵ سال محرومیت از فعالیت های مدنی و رسانه ای و حزبی محکوم شده است. علاوه بر این باقی در پرونده مربوط به گفتگو با آیت الله منتظری نیز به ۶ سال زندان محکوم شده است که در مرحله تجدید نظر قرار دارد.
در سال های گذشته که باقی زندان بوده اکثر نوروزها را در حبس گذرانده سال گذشته در حالی که او در شرایط بد جسمی قرار داشت و شب عید را در بیمارستان بود، علی‌رغم تودیع وثیقه در زندان نگه داشتند و در سلول بسته با شرایط سخت تنفسی بدون دسترسی به هرگونه کتاب و کاغذ و قلم بود.
کمپین: روحیه آقای باقی چگونه است؟
فاطمه کمالی: آقای باقی هرگز از پیمودن راهی که بدان معتقد است خسته نمی‌شود بلکه با توجه به تحمل مصائب راسخ‌تر می شود. باقی انواع شکنجه‌های روحی و حتی جسمی را در این سال‌ها تحمل کرده است. مدت‌ها در انفرادی یا زندان بسته بوده و در همین زندان بود که به حمله های تنفسی مبتلا شد و سلامت جسمی اش به مخاطره افتاد اما ذره‌ای در روحیه اش خلل ایجاد نشده است.
زندان نوعی مجازات است که دیده می شود اما او سختی های متعدد دیگری نیز در این راه تحمل کرده است که ممکن است دیده نشود. محاسباتی که من قبلا در مورد آمار احضارهای باقی و خانواده داشتم افزایش پیدا کرده و اکنون به بیش از ۱۰۰ بار رسیده است و قبلا هم گفته ام طبیعی است هر بار احضارها در اعضای خانواده نگرانی ایجاد می کند. او از شغل های گوناگون نیز منع شده است. تدریس دانشگاه، مجوز نشر، انتشار کتاب های خودش، توقیف روزنامه هایی که سردبیری می کرد یا در آن می نوشت، حتی ابطال مجوز نشریه و نشر من که همسر او بودم و این ها مسایلی است که کمتر دیده می شود اما آثار زیان بار خود را در زندگی فرد به جا می گذارد. اما باقی همچنان مقاوم بوده و او به من و فرزندانم نیز روحیه داده است. با اینکه او حدود ۷ سال است بدون هیچ حکم قانونی ممنوع الخروج بوده اما معتقد بود اگر این ممنوعیت هم وجود نداشت باید بماند و از عقاید خود و حقوق افراد تا جایی که می تواند دفاع کند .
کمپین: درجریان انتخابات سال گذشته اقای باقی از مهدی کروبی حمایت کرد. آیا موضع گیری سیاسی ایشان نقشی در وضعیتی که الان با ان مواجه است داشته است؟
فاطمه کمالی: وضعیت پس از انتخابات ممکن است باعث این تصور شود اما برخورد با باقی به سال های اول انقلاب باز می گردد و سال هاست امنیت کاری و روانی خانواده مختل شده است. از طرفی باقی به عنوان یک فعال حقوق بشر عمل می‌کند و ترجیح می‌دهد کارهای خود را بر روی نهضت حقوق بشر متمرکز کند. همین اتهامات اخیر او مانند تاسیس انجمن دفاع از حقوق زندانیان یا مصاحبه با آیت‌الله منتظری و تاکید بر حفظ حقوق شهروندان نشان از دغدغه باقی دارد. در مورد حمایت وی از آقای کروبی هم باید به تنها مصاحبه انتخاباتی او با اعتماد ملی اشاره کنم که در آن گفته بود از هر کس که برای ارتقاء حقوق بشر بویژه حقوق زندانیان تلاش کند استقبال می‌کند و او با همین منطق از آقای کروبی حمایت می‌کرد چراکه آقای کروبی در سالهای قبل چه در درون قدرت چه در بیرون آن از راسخ‌ترین مدافعان حقوق زندانیان بود و در جریان انتخابات نیز منشور حقوق بشر این نامزد انتخاباتی منتشر شد و در زمینه ممنوعیت اعدام کودکان که باقی برای آن فعالیت کرد نیز آقای کروبی موضع مشابه داشت و مسایلی از این دست. همان‌طور که در دهه ۶۰ آقای منتظری اینگونه بود. بنابراین باقی به عنوان یک فعال سیاسی عمل نمی‌کرد و در حقیقت نوعی فعال مدنی و حقوق بشری است.
کمپین: موضوعات و دغدغه هایی حقوق بشری همسرتان حول وحوش چه مواردی است؟
فاطمه کمالی: در دهه اخیر گفتمان حقوق بشر برجسته تر شده است. باقی در پیامی که به کنگره جهانی لغو مجازات اعدام داده گفته است که انگیزه ورودش به فعالیت حقوق بشری و دفاع از حقوق زندانیان از یک تجربه تلخ در آغاز دهه ۶۰ آغاز می‌شود یعنی باقی اخیرا و در پی حوادث اخیر وارد موضوع حقوق بشر نشده است بلکه سال هاست از موضع اعتقادی وارد شده است و حقیقتا همواره دغدغه حقوق انسان ها را داشته است و می توانم به موارد متعددی اشاره کنم. یا به طور مثال تاسیس انجمن دفاع از حقوق زندانیان یک فعالیت حقوق بشری صرف بود و هدف سیاسی نداشت. او پس از آزادی از زندان پس از ۳ سال در سال ۸۱ و مشاهده اوضاع زندانیان و نقض حقوق آنان و مشکلات خانواده هایشان به فکر تاسیس چنین انجمنی افتاد. انجمن برای همه زندانیان فعالیت می کرد نه فقط زندانیان سیاسی و غالب پرونده هایی که در انجمن بود زندانیان عادی را در برمی گرفت.
فعالیت باقی هم در عرصه نظری بوده است و هم در عرصه عمل. در عرصه نظری علاوه بر مباحث کلی به طور خاص در زمینه مسایلی مانند مجازات اعدام و نیز اعدام کودکان زیر ۱۸ سال، رجم و حقوق زندانیان ، به طور مفصل تحقیق کرده است و با توجه به اینکه در سال های اخیر اجازه انتشار هیچ یک از کتاب های داده نشده است. برخی آثار او از جمله کتاب دو جلدی حق حیات در کشورهای عربی مانند مصر و لبنان منتشر شده است. باقی تلاش خود را بر اصلاح مجازات اعدام قرار داده بود و معتقد است از آنجا که در اسلام با وجود نص قرآنی قصاص اصل بر بخشش، عفو و گذشت است و باید با اجتهاد در فقه اسلامی مجازات‌های جایگزینی را به جای اعدام قرار داد و قوانین را اصلاح کرد. او در این خصوص به عنوان یک جامعه‌شناس مسلمان سعی در تطبیق حقوق اسلامی و حقوق بشر دارد.
در عرصه عملی هم باقی معتقد است باید حقوق زندانیان با ایجاد نهادهای مدنی، بیشتر مورد توجه قرار گیرد. از این رو انجمنی را برای دفاع از حقوق زندانیان تاسیس کرد که بسیاری از وکلا و حقوقدانان و چهره های شاخص در آن فعالیت می کردند. انجمن کارنامه درخشانی را از خود به جای گذاشت و علاوه بر فعالیت ها و کمک های حقوقی به زندانیان و خانواده های آنان چندین سمینار نیز برای حقوق زندانیان، از حق وکیل تا حق بهداشت و درمان و…برگزار کرد. علاوه بر این او برای زندانیان در معرض اعدام انجمن دیگری را به نام پاسداران حق حیات تاسیس کرد که در جهت جلب رضایت برخی خانواده های مقتولین و نیز رایزنی با دستگاه قضایی برای جلوگیری از اعدام برخی افراد هم موفق بود. انجمن دیگری که با کمک او شکل گرفت و مجوز هم دریافت کرد اما خیلی مجال کار نیافت کانون صلح جویان ایران بود.
البته باقی در عرصه‌های نظری دیگری مانند تاریخ انقلاب اسلامی و جامعه‌شناسی و دین‌شناسی هم فعالیت‌های بسیاری کرده است . پاره‌ای از کارهای قبلی او هم کاملا منطبق بر فعالیت حقوق بشری بوده است. مانند کارهایی که باقی درباره قتل‌های زنجیره‌ای انجام داد و به شکل گونه‌ای از روزنامه‌نگاری تحقیقی و ا کتشافی یا جامعه‌شناسی جنایت بوده است و دغدغه او در این باره نیز انسانی بود.
کمپین: از نظر شغلی وضعیت وی با توجه به زندانی شدن های مکرر چگونه بوده است؟
فاطمه کمالی: باقی افتخار دارد که هیچ‌وقت کارمند یا کارگزار دولتی نبوده و هیچ پول دولتی نگرفته است. پس از چند سال تدریس در دانشگاه در دهه ۷۰ از این حق هم محروم شد. در عرصه روزنامه‌نگاری کلیه روزنامه‌هایی که همکارش بود مانند خرداد و فتح و جمهوریت و شرق و عصر آزادگان و… توقیف شدند. برخی کتاب‌هایش چه در دهه ۶۰ و چه در دهه‌های بعد توقیف شده‌اند و در دوره احمدی‌نژاد حتی یک مجوز کتاب به او نداده‌اند. حتی نهاد مدنی مانند انجمن دفاع از زندانیان که فعالیتی خیر خواهانه بود نیز پلمپ شد. با این اوصاف و آنچه قبلا در زمینه فعالیت های کاری اش گفتم، عرصه را همواره بر او تنگ کرده اند حتی در پروژه های تحقیقاتی که بر عهده اش بود مداخله کرده اند. اما در سال های اخیر بسیار امکان فعالیت کمتر از گذشته شده و به نوعی او خانه نشین شده بود و بیشتر به تحقیق و نگارش می پرداخت.
***
عمادالدین باقی، بنیان گذار انجمن دفاع از حقوق زندانیان است.او علاوه بر تحصیلات دانشگاهی، در تحصیلات حوزوی نیز دارد. درحال حاضرعمادالدین باقی به ۷ سال زندان و ۵ سال محرومیت از حقوق مدنی و رسانه ای و سیاسی محکوم شده است. ۶ سال از این حکم به دلیل مصاحبه با آیت الله منتظری صادر شده که هنوز در مرحله تجدیدنظر مانده است . یک سال زندان و ۵ سال محرومیت باقی نیز به اتهام تاسیس انجمن دفاع از حقوق زندانیان و فعالیت هایش در دفاع از حقوق زندانیان و خانواده آنان است.
