وزارت ارتباطات و پیاده سازی نرم افزار فیلترینگ هوشمند: طرحی بلندپروازانه و غیرعملی
علیرغم چنین تاخیرات مکرر بار دیگر محمود واعظی وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات در ۱۸ آبان به خبرگزاری ایرنا گفت مرحله اول این طرح فیلترینگ هوشمند ظرف یک ماه آینده اجرا خواهد شد. وی اضافه کرد که «مرحله دوم این طرح تا سه ماه آینده و مرحله سوم و نهایی در شش ماه آینده اجرایی خواهد شد.»
با عقد سه قرارداد با مراکز علمی، وزارت ارتباطات و فن آوری ، گام جدیدی برای کنترل دسترسی کاربران ایرانی به محتوای اینترنتی از روش های فیلترینگ متداول همچون فیلترکردن کلمات یا آدرس وب سایت های اینترنتی به آنچه مقامات ایرانی آن را «فیلترینگ هوشمند» می نامند، برمی دارد. به گفته مقامات ایرانی با طراحی نرم افزارهای جدید، آنها قادر خواهند بود که عکس، فیلم و متن در فضای مجازی را نیز فیلتر کنند.
اگر چنانچه مقامات ایرانی ادعا می‌کنند، دستگاه‌های مرتبط بتوانند به فیلترینگ محتوای اینترنتی بپردازند، علیرغم خطای بالای نرم افزارها و برنامه‌هایی که به فیلترمحتوا می‌پردازند، می توان گفت که مقامات ایرانی گام دیگری در جهت کاهش دسترسی آزاد به اینترنت برمی دارند. اگر چه یافته‌های کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران حاکی از آن است که ادعای مقامات ایرانی به منظور آنچه «فیلترینگ هوشمند» نامیده می شود، برای اجرایی شدن به امکانات فنی بسیارگسترده ای نیازمند است که فراتر از ظرفیت کنونی ساختار اینترنتی کشور است.
محمود واعظی وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات در تاریخ ۲۴ اردیبهشت ۹۳ خبر از عقد قرارداد با سه مرکز علمی، برای طراحی و پیاده سازی نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند داد. چند ماه پس از آن، سید حیدر مرتضوی معاون زیرساخت موسسه اطلاع‌رسانی تبیان، یکی از مراکز یاد شده، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایسنا در ۵ آبان ماه با اعلام اینکه در پیاده‌سازی فیلترینگ هوشمند با دانشگاه شهید بهشتی در حال همکاری هستند، با برشمردن برخی از جزییات این طرح گفت: «در حال حاضر سیستم فیلترینگ هوشمند برای عکس، فیلم و متن در فضای مجازی طراحی شده است.»
به گفته حیدر مرتضوی «سیستم فیلترینگ هوشمند برخلاف روش‌های سنتی فیلترینگ باعث نمی‌شود که دسترسی به یک سایت به طور کامل محدود شود بلکه تنها محتوای نامناسب و غیرمجاز روی آن سایت غیرقابل دسترسی خواهد شد.» به این ترتیب، اگر کاربر درخواست دسترسی به سایت فیس‌بوک را بدهد، صفحه‌ای که کاربر دریافت می‌کند قبل از رسیدن به کامپیوتر او توسط این سیستم پردازش می‌شود و در صورتی که در صفحه بخش‌هایی که به گفته مرتضوی «محتوای نامناسب و غیر مجاز» وجود داشته باشد، برای کاربر قابل دسترسی و رویت نخواهد بود.
این درحالی است که بخش قابل توجهی از محتوای وب به صورت رمزنگاری شده منتقل می‌شود که عملا هیچ برنامه و نرم افزاری قادر به بررسی و حذف آن نخواهد بود، مگر آنکه کل محتوای درخواستی کاربر از شبکه خارج شود. از سوی دیگر، بخشی از محتوای اینترنت نیز که دارای رمز نیست از حجم بسیار بالایی برخوردار است و در صورتی که این نرم‌افزار جدید فیلترینگ بر روی درگاه‌های ورودی اطلاعات به شبکه اینترنت کشور نصب شود، برای تحلیل و حذف محتوا نیاز به صرف زمان بسیار زیاد و سخت‌افزارهای قوی و پیشرفته‌ای مانند مراکز داده گوگل دارد. به علاوه با توجه به ناتوانی‌های عمده نرم‌افزارها و برنامه‌هایی که برای شناسایی و فیلتر محتوا به کار می رود، برای حذف محتوا نیازمند هزاران تن برای مرور محتوا خواهد بود. مشخص نیست که مراکز دولتی به چنین حجمی از نیروی انسانی و همچنین فن‌آوری‌های پیشرفته دسترسی دارند یانه.
علاوه بر این، برای جمع آوری و تحلیل چنین حجم اطلاعاتی، نیاز به مراکز داده قدرتمند در کشور دارد که هم اکنون تنها در چهار استان به بهره برداری رسیده و مراکز داده در پنج استان دیگر (فارس، کرمان، گلستان، آذربایجان شرقی و اصفهان) نیز قرار بوده است که تا پایان دولت محموداحمدی نژاد در سال ۹۲ راه اندازی شود.
براساس اطلاعاتی که کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران جمع آوری کرده است، مراکز داده‌ای که برای راه اندازی شبکه ملی اطلاعات یا همان اینترنت ملی در کشور راه اندازی شده بسیار محدود هستند و در مقایسه با حجم بسیار بالای پردازش اطلاعات که این سیستم نیاز دارد بسیار ناتوان هستند.
وب سایت آی.تی آنالیز که به جمع آوری مطالب فن آوری اطلاعات ایران و ارائه آخرین اخبار و تحلیل‌ها می‌پردازد، نوشته است که اجرای فیلترینگ هوشمند را به اوایل سال ۸۹ که صفحه معروف به پیوندها (صفحه فیلترینگ) با طراحی و ظاهر جدید، براساس مصوبه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اینترنتی نمایش داده شد، بر می گردد . با این وجود به نظر می رسد اجرای این پروژه به دلایلی بارها و بارها به تاخیر افتاده است.
علیرغم چنین تاخیرات مکرر بار دیگر محمود واعظی وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات در ۱۸ آبان به خبرگزاری ایرنا گفت مرحله اول این طرح فیلترینگ هوشمند ظرف یک ماه آینده اجرا خواهد شد. وی اضافه کرد که «مرحله دوم این طرح تا سه ماه آینده و مرحله سوم و نهایی در شش ماه آینده اجرایی خواهد شد.»
بر همین اساس روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی در هفتم مهر ماه اعلام کرد که مرحله اول طرح با همکاری مشترک پژوهشکده فضای مجازی دانشگاه شهید بهشتی و سازمان تبلیغات اسلامی (موسسه تبیان) در چندین مرکز داخل کشور و همزمان به عنوان یک طرح صادراتی در خارج از کشور راه اندازی شده است.
با این وجود اینکه در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ماه وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات خبر از اجرای «پایلوت» فیلترینگ هوشمند در مراکز دانشگاهی داده بود اما وی در ۲۰ آبان ماه در حاشیه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اینترنتی که پیرامون فیلترینگ اپلیکیشن «اینستاگرام» تشکیل شده بود اعلام کرد که این طرح هنوز اجرایی نشده است.
به گفته رمضان‌علی سبحانی نماینده سبزوار و عضو ناظر مجلس در کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه اینترنتی، یکی از مصوبات این جلسه «مکاتبه با این شبکه اجتماعی (اینستاگرام) برای آن که ایران نیز از دسترسی لازم برای نظارت و پالایش صفحات فارسی بهره‌مند شود، انجام گیرد.»
این دومین تلاش ایران به منظور ارتباط با شرکت‌های بزرگ کامپیوتری است تا آنها را برای همکاری و اجرای سیاست‌های اینترنتی ایران قانع کنند. پیش از این محمود خسروی، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت به فارس نیوز گفته بود: «از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین سازمان فناوری اطلاعات در حال مذاکره با کمپانی های بزرگ اینترنتی جهان همچون گوگل هستیم تا با حصول شرایط لازم و توافق طرفین و قبول سیاست های ایران، شرایط حضور این کمپانی ها در کشور عزیزمان فراهم شود.»
