تبرئه یا تایید حکم امید کوکبی پس از رای دیوان عالی کشور: آزمونی جدی برای استقلال قوه قضائیه
امید کوکبی (چپ) و وکیلش سعید خلیلی
تحلیل: کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران: برای فهم و اثبات بی گناهی امید کوکبی فارغ التحصیل دکترای فیزیک که چهارسال اخیر را در زندان سپری کرده، تنها بیست دقیقه زمان کافی است و آن زمانی است که برای خواندن رای دیوان عالی کشور لازم است. بر اساس آنچه در رای دیوان آمده است، و توسط وکیل آقای کوکبی منتشر شده است، هیچ مدرکی غیر از اقرارهایی که او گفته است تحت فشار به دست آمده وجود ندارد و او بی گناه است. این شاید کوتاهترین روایتی باشد از رفت و برگشت های ممتد در دستگاه قضایی که با ارجاع پرونده کوکبی به دادگاه تجدید نظر وارد مرحله جدیدی شده است.
طبق اظهارات سعید خلیلی وکیل امید کوکبی، هر سه استدلال دیوان عالی کشور اعم از جرم نبودن فعل انتسابی به موکل، دسترسی نداشتن وی به هرگونه سند و مدرک محرمانه و طبقه بندی شده و نهایتا فقدان هرگونه دلیل قانونی و محکمه پسندی در پرونده علیه او، دلالت قاطع بر بی‌پایه و اساس بودن استنادات دادگاه و غلط بودن حکم محکومیت موکلش است و این بالا‌ترین سند بر اثبات بیگناهی آقای امید کوکبی است. سندی که او به آن اشاره می‌کند، رای دیوان عالی کشور است که بر اساس آن دادگاه تجدید نظر باید پرونده او را بار دیگر بررسی کند.
امید کوکبی از برگزیدگان المپیاد فیزیک و دانشجوی ایرانی است که در دانشگاه تگزاس آمریکا به عنوان محقق مهمان در رشته فیزیک اتمی با گرایش لیزر به تحقیق مشغول بود. او در بهمن ماه ۱۳۸۹ هنگامی که بعد از سفری کوتاه به ایران قصد بازگشت به آمریکا را داشت در فرودگاه امام خمینی بازداشت شد. کوکبی به اتهام “ارتباط با دولت متخاصم” و ” کسب درآمد نامشروع” در دادگاهی به ریاست قاضی صلواتی به ۱۰ سال حبس محکوم شد. دادگاه به این دلیل که دانشگاه آمریکایی هزینه سفرهای تحقیقاتی و مطالعاتی کوکبی به ایران را پرداخت می‌کرد، او را به “کسب درآمد نامشروع” متهم کرد. اتهام دیگر به او “ارتباط با دولت متخاصم” بود از این جهت که کوکبی پیش از این حاضر نشده بود بورسیه تحصیلی جمهوری اسلامی را بپذیرد و ترجیح داده بود با بورسیه دانشگاه آمریکایی برای ادامه تحصیل به خارج از کشور برود.
شعبه سی و ششم دیوان عالی کشور با تایید درخواست اعاده دادرسی عنوان کرده: « امید کوکبی متولد ۲۹ مرداد ماه ۱۳۶۱ دانشجوی نخبه فوق دکترای فیزیک اتمی با گرایش لیزر از دانشگاه تگزاس که در سال ۱۳۸۲ با کسب رتبه ۲۹ کنکور سراسری توانسته است به طور همزمان در دو رشته فیزیک و مکانیک در دانشگاه صنعتی شریف تحصیل کند و توانسته تحصیلات فوق لیسانس و دکترای خود را در اسپانیا به اتمام برساند در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۸۹ در ایران دستگیر شده و در شعبه چهاردهم بازپرسی دادسرای کارکنان دولت مورد بازجویی قرار گرفته و در تاریخ ۱۱ اردیبهشت سال ۹۱ وی را به اتهام همکاری با دول متخاصم (آمریکا) مستندا به ماده ۵۰۸ قانون مجازات اسلامی به تحمل ۱۰ سال حبس محکوم شده و در تاریخ ۴ مرداد ماه همان سال حکم وی در شعبه ۳۶ دادگاه تجدید نظر تایید شده است. سپس آقای سعید خلیلی به وکالت از امید کوکبی در تاریخ ۱۸ مرداد ماه امسال از دیوان عالی تقاضای اعاده دادرسی کرده است.»
همچنین در این متن به نامه اداره کل حقوقی بین المللی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۲ در پاسخ اداره کل امور بین الملل قوه قضائیه اشاره شده که گفته:« هیچ دولتی با جمهوری اسلامی ایران در حالت تخاصم قرار ندارد سپس در ادامه هیات شعبه سی و ششم دیوان عالی کشور با قبول درخواست اعاده دادرسی با ذکر دلایل زیر مبنی بر بیگناهی آقای کوکبی رای به رسیدگی مجدد پرونده می‌دهد.»
خود امید کوکبی مدت کوتاهی پس از بازداشت‌اش، چهارسال گذشته، در نامه‌ای به رئیس قوه قضاییه که در سایت کلمه منتشر شد، نوشته بود که «کل فرآیند بازداشت، اتهام‌زنی و بازجویی» را غیرقانونی می‌داند و در شرایط «خوف، ترس، اکراه، تهدید و سلول انفرادی» به اقرار مجبور شده و چیزهایی را اعتراف کرده که از گفتن آنها متاسف است. همچنین او مدتی بعد در نامه دیگری به صادق لاریجانی با اشاره به قول‌هایی که به او و خانواده‌اش داده شده تا او با بخش‌های امنیتی و مرتبط با فعالیت هسته‌ای همکاری کند، استدلال کرده و نوشته: «امروز که هیچ خطایی نکرده‌ام و هیچ اطلاعی از موضوعات و فعالیت‌های محرمانه نظام ندارم با من اینگونه رفتار می‌شود و تمام زندگی و خانواده‌ام را به واقع گروگان گرفته‌اند. در آینده اگر راضی به همکاری شوم و به سبب آن از این اطلاعات و اسرار مطلع شوم با من چه رفتاری خواهد شد؟»
نزدیک به چهار سال است که کوکبی بدون حتی یک روز مرخصی در زندان اوین به سر می‌برد. او از شهریورماه، به همراه بیش از ۷۵ زندانی دیگر در چارچوب پروژه امنیتی انحلال بند ۳۵۰ اوین به قرنطینه بند ۷ زندان اوین منتقل شده و هم اکنون در آنجاست. براساس توصیفات مصطفی تاجزاده دیگر زندانی قرنطینه زندان اوین، این محل زیرزمینی است کوچک و بدون پنجره که فاقد سیستم گرمایشی در زمستان است. امید کوکبی از مشکلات متعدد از جمله سنگ کلیه، ناراحتی قلبی، ناراحتی معده و دندان درد شدید رنج می‌کشد و با هیچ کدام از در خواست‌های او برای درمان یا حتی معاینه خارج از زندان موافقت نشده است.
چندی پیش ۱۶۱ تن از دانشجویان و فارغ التحصیلان دوره های دکترا در نامه ای که برای دفاتر رهبر، رئیس جمهور، رئیس قوه قضاییه و رئیس مجلس ایران فرستاده شده از آنها خواستار «توجه سریع پزشکی به وضعیت سلامت» و «رسیدگی به روند قضایی» پرونده امید کوکبی شدند. آنها در این نامه تصریح کردند که «محکومیت امید تا حدودی به خاطر رد درخواست همکاری در پروژه های هسته‌ای» بوده و گفته‌اند که «یکی از عواقب چنین برخوردهایی با متخصصان خارج از کشور، بی میلی این افراد به بازگشت و خدمت به کشور خواهد بود.» نویسندگان در بخشی از نامه‌شان آورده اند:
« همان طور که در نامه بیست و پنج تن از برندگان جایزه نوبل فیزیک به اطلاع رسیده، بیش از سه سال از زندانی شدن امید کوکبی فیزیکدان جوان ایرانی می گذرد. (…) دادستان برای اتهامات دریافت درآمد نامشروع و ارتباط با دولت های متخاصم که به امید وارد کرد، به دریافت کمک مالی تحقیقاتی از دانشگاه دولتی تگزارش استناد کرده بود. لازم به ذکر نیست که هزاران دانشجوی ایرانی مشغول به تحصیل در خارج از ایران از جمله بسیاری از امضا کنندگان این نامه در طی تحصیلات خود این گونه کمک های مالی را دریافت کرده و می کنند.»
اشاره دانشجویان ایرانی به نامه‌ای است که ۱۸ تن از برندگان جایزه نوبل فیزیک در سپتامبر سال ۲۰۱۴ خطاب به آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی نوشته و خواستار آزادی امید کوکبی شده بودند. آرنو الن پنزیاس برنده جایزه نوبل فیزیک در سال ۱۹۷۸، نیکولاس بلومبرگن در سال ۱۹۸۱، دیوید پولیتزر در سال ۲۰۰۴ و کونستانتین نووسلف برنده نوبل فیزیک در سال ۲۰۱۰ از جمله امضاکنندگان این نامه بودند. تعداد امضا کنندگان این نامه طی هفته های بعد به ۳۱ برنده جایزه نوبل رسید.
در ماه اکتبر امید کوکبی جایزه سال ۲۰۱۴ انجمن جهانی “پیشبرد علم” را دریافت کرد. او که اکنون شاید سیاسی‌ترین فیزیکدان دنیا باشد، این انجمن معتبر علمی را قانع کرد که کارش را دنیا قدر بداند. مسئولان این انجمن ایستادگی کوکبی در دفاع از “آزادی علمی” و تن ندادن او به همکاری با آنچه به آن اعتقاد ندارد را ستودند. در بیانیه آنها آمده است که این جایزه به دلیل “شجاعت” کوکبی و “ایستادگی او در دفاع از حق آزادی علمی” و این‌که ترجیح داد حبس را تحمل کند اما از دانش خود در راهی که به آن باور ندارد استفاده نکند، به این محقق جوان تعلق می‌گیرد.
در چنین شرایطی که نه تنها افکارعمومی جهانی، بلکه دیوان عالی کشور نیز به بیگناهی امید کوکبی رای داده است، هیچ رای‌ایی جز تبرئه امید کوکبی در دادگاه تجدید نظر و همچنین جبران خسارت هایی که بر او طی این مدت وارد آمده است از دادگاه تجدید نظر انتظار نمی رود. سعید خلیلی وکیل امید کوکبی روز شنبه ۲۹ آذرماه در صفحه فیس بوک خود این پرسش را مطرح کرده است که «دایره اختیار قضات در تفسیر قوانین تا کجاست و آیا قضات می توانند قوانینی مانند ماده ۵۰۸ قانون مجازات اسلامی ( تعیین دول متخاصم ) را بر خلاف نظر دستگاه دیپلماسی کشور، خود تفسیر و تعیین مصداق کرده و رأی به محکومیت متهم صادر کنند ؟ و آیا این امر دخالت در صلاحیت قوای دیگر نیست ؟ و یا با قاعده قبح عقاب بلابیان منافات ندارد؟»
دادگاه تجدید نظر امید کوکبی آزمونی دیگر برای قوه قضاییه است که زیر سایه نفوذ دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی و تصمیمات سیاسی، طی سالهای گذشته اعتبارخود را با خدشه فراوانی روبرو می بیند. رای دیوان عالی کشور، راه را برای توقف یک حکم ظالمانه که چهار سال یک نخبه ایرانی را در زندان نگهداشته باز گذاشته است. اما باید دید که امید کوکبی مزه عدالت را خواهد چشید حتی پس از چهار سال؟
