بهره کاربران ایران از رفع تحریم‌ها برای افزایش امنیت ارتباطات و دسترسی به اطلاعات
به دنبال توافق هسته‌ای و چشم انداز برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی، کاربران ایرانی خواهند توانست بار دیگر با دسترسی مستقیم به سرویس ها و خدمات جهانی در حوزه تکنولوژی، از جمله دسترسی به گواهینامه‌های امنیتی اس.اس.ال و اپلیکیشن‌های موبایل، هم امنیت بیشتری را برای ارتباطات خود تضمین کنند و هم از محدودیت‌های کمتری برای ارتباط با جهان خارج برخوردار باشند.
پیش از این در سال ۱۳۹۲ بر اثر تلاش فعالان آزادی اینترنت و حقوق بشر در ارتباط با لغو تحریم‌هایی که تبادلات پولی ایرانی‌ها را برای خرید تجهیزات و سرویس‌های اینترنت هدف قرار می‌داد، این تحریم‌ها توسط وزارت خزانه داری دولت اوباما برداشته شد و این وزارتخانه با صدور یک مجوز عمومی خرید ابزارهای ارتباطات شخصی – و نه تجاری- را برای ایرانیان امکان پذیر کرد.
نکته قابل توجه این است که این گواهینامه یا مجوز ویژه برای ابزارهای شخصی مانند کامپیوتر، تلفن همراه و سایر ابزارهایی است که استفاده شخصی دارند و شرکت‌های خصوصی و کارآفرینان نمی‌توانند از این گواهینامه برای خرید تجهیزات و سرویس‌های مورد نیازشان استفاده کنند. اما با توجه به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای و چشم انداز رفع تحریم‌هایی مرتبط با این حوزه، فعالان اینترنتی امیدوارند که دسترسی به این خدمات نیز برای کاربران ایرانی فراهم شود.
برخی از اثرات مهم تحریم‌های دیجیتال و یا اثرات جانبی آنها را که با توافق هسته‌ای امید به برطرف شدن آنها وجود دارد را می‌توان در موارد زیر مشاهده کرد:
حوزه امنیت کاربران:
درحال حاضر کاربران داخل کشور قادر نیستند تا به راحتی به گواهینامه‌های امنیتی اس.اس.ال دسترسی داشته باشند و مجبور هستند یا از طریق واسطه‌ها به قیمتی بیشتر از طریق ترکیه خرید کنند و یا از گواهینامه‌های ملی تولید داخل استفاده کنند. این گواهینامه‌ها وظیفه رمزگذاری و امن کردن ارتباط بین کامپیوتر کاربر و وب‌سایتی که کاربر با آن مشغول به کار است را برعهده دارند. با استفاده از این گواهینامه‌ها سرقت اطلاعات کاربران در میانه راه امکان‌پذیر نخواهد بود.
از آنجایی که خرید از طریق این واسطه‌ها برای همه امکان پذیر نیست کاربران به سمت استفاده از گواهینامه‌های داخلی تمایل پیدا می‌کنند که با توجه به اینکه این گواهینامه ها تحت نظارت و کنترل نهاد‌های دولتی و امنیتی است، این خطر را برای کاربران دارد که با داشتن قفل رمز این گواهینامه‌ها به محتوای مکاتبات کاربران دسترسی ایجاد شود. خطرهای امنیتی ناشی از استفاده این گواهینامه ها در گزارش «اینترنت در زنجیر» که توسط کمپین در تاریخ ۲۸ آبان ۱۳۹۳ منتشر شد به تفصیل شرح داده شده است.
اپلیکیشن پیام رسان Surespot که برای کاربران داخل ایران قابل نصب و دریافت نیست
در مورد امنیت عمومی کاربران نیز فهرست اپلیکیشن‌های موبایل که برای کاربران ایرانی در دسترس نیست بسیار طولانی و زیاد است اما در حوزه اپلیکیشن‌های که برای امنیت مکاتبات آنلاین مفید و مهم هستند می‌توان به پیام رسان Surespot که یکی از قویترین رمزگذاری‌ها را در بین سیستم‌های پیام رسان دارد اشاره کرد و یا اپلکیشن ضد ویروس Avast که برای کاربرن ایرانی در حالت عادی یعنی بدون استفاده از هیچ ابزاری برای آی.پی در دسترس نیست چرا که فروشگاهی مانند گوگل پلی، با استفاده از روشهایی که در اختیار دارد ورود کاربران از ایران را تشخیص داده و با اعلام پیام “این آیتم برای کشور شما در دسترس نیست،” امکان دریافت آن را برای کاربران فراهم نمی‌کند. در این حالت کاربران مجبور هستند یا از ابزارهای فیلترشکن و وی.پی.ان استفاده کنند و یا به فروشگاه‌های داخل کشور مراجعه کنند که به دلیل نداشتن رابطه با تولید کننده‌های محصولات مشخص نیست نسخه ارائه شده تا چه میزانی قابل اعتماد است.
حوزه شبکه‌های اجتماعی:
استفاده از شبکه‌های اجتماعی از سال ۸۸ به این سو به خصوص توسط فعالان مدنی رواج گسترده ای پیدا کرده است. بسیاری از فعالان سیاسی و مدنی کمپین‌های سیاسی و اجتماعی بسیاری را با امید رساند صدای خود به سایر مردم در داخل کشور و خارج از کشور تدارک دیده اند. در آخرین نمونه استفاده کاربران ایرانی از شبکه‌های اجتماعی برای به دست آوردن حقوق مدنی خود می‌توان به طوفان توییتری برای اعتراض به راه ندادن زنان به استادیوم‌های ورزشی اشاره کرد. در صورتی که شبکه اجتماعی توییتر سرویس موقعیت جغرافیایی خود را برای ایران فعال داشت با توجه به میزان مشارکت کاربران این خواسته ترند می‌شد و افراد بسیار بیشتری از این تبعیض جنسیتی آگاه و برای رفع آن فعال می‌شدند.
پوریا آسترکی کارشناس کاربرد رسانه‌های اجتماعی که به تازگی به ایران بازگشته در مورد مشکلات مربوط به تحریم‌های دیجیتال به کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران گفت :«من چند ماه است که به ایران برگشتم و در طول تمام این مدت که از اینترنت در داخل ایران استفاده میکنم و ۲۴ ساعت با استفاده از وی.پی.ان به شبکه متصل هستم. تجربه وب و اینترنت از خارج از ایران کاملا با وب و اینترنتی که در ایران در دسترس است متفاوت است، اتفاقا سرعت معمولا بد نیست، چیزی که کاربرها را بدون اینکه متوجه بشوند آزار می‌دهد تداخل‌های ناشی از تحریم‌ها و فیلترنگ است و عدم استفاده ازنرم‌افزارهای اصل، عدم استفاده از نرم‌افزارهای اصل بخصوص باعث میشود در ویندوز نرم افزارهای کرک شده استفاده شود و کاربرها فقط نسخه مجانی App را بگیرند. اینها تجربه کاربری و سرعت را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.»
وی با اشاره به تحریم‌های بانکی گفت:«سیستم‌های پرداخت جهانی و کردیت کارت هیچوقت در اختیار کاربرهای ایرانی نبوده است. با این وضع کاربر ایرانی علاوه بر نرم‌افزار از چه حجم بزرگی از محتوا و خدمات پولی وب هم محروم هستند و همه اینها در کنار هم تجربه واقعا متفاوتی ایجاد کرده است. تجربه‌ای ناقص و ازاردهنده. ولی کاربرها درک دقیقی از این محدودیت و نقص ندارند و معمولا فقط سرعت و فیلترینگ را مواخذه می‌کنند.»
به دلیل همین تحریم‌ها بسیاری از سرویس‌هایی که شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک ارائه می‌کنند، در دسترس کاربران ایرانی نیست. به عنوان نمونه آنها نمی‌توانند از خدمات آگهی‌های فیس‌بوک استفاده کنند و حتی کاربران غیر ایرانی نمی‌توانند آگهی‌های خود را به دست کاربران ایرانی برسانند چرا که کشور ایران در بین فهرست کشورهایی که فیس‌بوک اجازه انتخاب کردن آن را می‌دهد وجود ندارد.
اپلیکیشن‌های موبایل:
از بعد از فراهم شدن امکان دسترسی عمومی به وسیله تمام سرویس دهنده‌های موبایل، به نسل سوم و چهارم اینترنت بر روی گوشی‌های موبایل، استفاده از اینترنت به وسیله این نسل‌ها بسیار مرسوم و پرکاربرد شده است به طوری که بر اساس آخرین گزارش سازمان فن آوری اطلاعات ۶۱٪ ایرانی‌ها دارای گوشی موبایل هستند.
به دلیل اتصال به اینترنت از داخل ایران دریفات ضد ویروس Avast برای کابران مقدور نیست.
با وجود این دسترسی کاربران ایرانی به فروشگاه‌های اپلیکیشن اندروید و اپل با دشواری‌های بسیاری رو به رو است. به دلیل عدم پشتیبانی شرکت اپل از کاربران ایرانی داخل کشور آنها قادر نیستند تا یک شناسه اپل برای خود بسازند و به این ترتیب برای استفاده از فروشگاه اپلیکیشن اپل(اپل استور) دچار مشکل هستند.
در مورد گوشی‌هایی با سیستم عامل اندروید نیز کاربران برای دانلود بسیار از اپلیکیشن‌ها مانند بازی، برنامه‌های کاربردی، ضد ویروس‌ها، ابزارهای پیام رسان امن و سایر برنامه‌ها دچار مشکل هستند چرا که این برنامه‌ها برای ایران مسدود شده و قابل دریافت نیستند.
ابزاری‌های عبور از سانسور:
به دلیل آنکه امکان تبادل مالی بین ایران و خارج از کشور وجود ندارد یا بسیار دشوار است، کاربران برای تهیه ابزارهای عبور از سانسور اینترنت(فیلترینگ) یا باید از ابزارهای عمومی رایگان استفاده کنند و یا در صورت تمایل به داشتن سرویسی خصوصی از فروشنده‌های وی.پی.ان‌ها در داخل کشور اقدام به خریداری کنند. استفاده از چنین سرویس‌هایی به دلیل آنکه در داخل کشور و در دسترس نهاد‌های دولتی و امنیتی قرار دارند امنیت کاربران را فراهم نخواهد کرد، این در حالی است که اگر امکان تبادل مالی برای خرید ابزارهای عبور از سانسور مانند وی.پی.ان و یا سرور‌های خصوصی مجازی(VPS) وجود داشت نیازی به خرید از بازار سیاه داخلی نخواهد بود.
یکی از کاربران ساکن تهران که در حوزه امنیت دیجیتال فعال است در این مورد به کمپین بین‌الملی حقوق بشر در ایران گفت:«من می‌خواستم از شرکت linod یک وی.پی.اس تهیه کنم که در جواب به من گفتند با ایرانی‌ها کار نمی‌کنیم. همینطور شرکت digital ocean هم غیر مستقیم گفت به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانیم با شما کار کنیم، درواقع گفتند نمی‌توانند پرداخت اطمینان داشته باشند.»
اخیرا تعداد زیادی از ایرانیان و همچنین سرمایه گذاران خارجی در کنفرانس iBridges در برلین شرکت کردند؛ که این امر نشانه‌ای از افزایش تمایل برای سرمایه گذاری در ایران – به خصوص در حوزه فن‌آوری‌های ارتباطی – پس از لغو تحریم‌ها است. کنفرانس iBridge همایشی از کارآفرینان جوان حوزه دیجیتال ایران و همکاران ایرانی خود از آمریکا و اروپا بود که خرداد ماه در برلین برگزار شد. با وجود تمایل بسیار زیاد کارآفرینان حوزه تکنولوژی برای همکاری نزدیک با فعالین این عرصه در ایران اما عدم دسترسی این فعالین به ابرازهای توسعه نرم‌افزار مشکلات زیادی را برای توسعه دهنده‌های سیستم های نرم‌افزاری فراهم کرده است.
تصویری که یک توسعه دهنده جاوا از تهران در اختیار کمپین قرار داده است نشان می‌دهد به دلیل قوانین صادرات امریکا امکان استفاده از این برنامه برای ایرانیان مقدور نیست
یک کارشناس نرم‌افزار و توسعه دهنده جاوا در رابطه با مشکلات ایجاد شده به دلیل تحریم‌های برای توسعه دهنده‌های سیستم‌های نرم افزاری به کمپین بین‌المللی حقوق بشر گفت:« ببینید جاوا براساس فلسفه تکنولوژی های متن باز ارائه شده است. تکنولوژی‌های متن باز که استفاده از آنها به شدت رو به گسترش هست یک اساس کلی دارند و آن هم قابلیت توسعه برای همه افراد در دسترس است و انحصارگرایی در آنها به حداقل ممکن رسیده است. سایت اوراکل مرجع ارائه پکیج‌های این تکنولوژی با مسدود کردن آی.پی‌های ایران اساسا این فلسفه رو به چالش می‌کشد. شما برای نصب هر پکیجی نیاز دارید از روش های تغییر آی.پی استفاده کنی. این مشکل به ویژه برای وب مسترهایی که سرور‌های لینوکس را استفاده می‌کنند خیلی چالش برانگیز است.»
کمپین بین‌المللی حقوق بشر طی چند سال گذشته و همراه با برخی سازمان‌های فعال در حوزه آزادی اینترنت، با بسیج امکانات و توجه نسبت به این محدودیت ها تلاش کرد تا تحریم‌های مربوط به ارتباطات شخصی افراد درایران از شمول تحریم‌ها خارج شود و این تلاش‌ها به ویژه برروی توسعه زیرساخت اینترنت وموبایل در ایران همچنان نیز ادامه دارد. با برداشته شدن تحریم های آی.سی.تی و سایر تحریم‌های بانکی، انتظار می‌رود که تاثیر مثبتی در تبادلات و توسعه دسترسی به اینترنت و موبایل با شرایط بهتر وآسانتر فراهم شود.
