رد صلاحیت ۶۰ درصدی ثبت‌نام کننده انتخابات مجلس؛ پایمال شدن حقوق انتخاب شوندگان و انتخاب کنندگان
به دنبال اعلام خبر رد صلاحیت گسترده کاندیداهای انتخابات مجلس شورای اسلامی که سوم اسفند ماه برگزار خواهد شد توسط شورای نگهبان در رسانه‌ها، حسن روحانی گفت که «به عنوان رییس جمهور از همه اختیاراتم در زمینه انتخابات استفاده می‌کنم». اما مشخص نیست که دولت تا چه حد برای بازگرداندن صدها نفر رد صلاحیت شده چقدر است و شورای نگهبان در قبال این اقدام خود تا چه میزان پاسخگو خواهد بود.
مسئولان حکومتی همواره ادعا می‌کنند که با برگزاری ده‌ها انتخابات در سال‌های پس از استقرار جمهوری اسلامی، زمینه مشارکت مردم در حکومت را فراهم کرده‌اند، اما در این سال‌ها، بجز حامیان و متحدان نزدیک حاکمیت، کسی اجازه شرکت در هیچ انتخاباتی را نیافته و از طرفی دایره متحدان حکومت نیز هربار تنگ‌تر و تنگ‌تر شده است. به این ترتیب حتی با معیارهای همیشگی تایید صلاحیت‌ها و با افزایش دامنه حذف کاندیداها، این جمله معروف آیت الله خمینی مبنی بر اینکه «میزان رای ملت است» به این که میزان رای شورای نگهبان ورهبری است تقلیل شدید پیدا کرده است.
در واقع از یک طرف حقوق سیاسی و مدنی بسیاری از داوطلبانی که خواستار شرکت در انتخابات هستند پایمال شده، و از سوی دیگر حقوق اساسی مردم نیز که باید اجازه انتخاب از میان سلیقه‌ها و افکار مورد علاقه خود را داشته باشند، کاملا نادیده گرفته شده است.
بر اساس آمار رسمی وزارت کشور، برای نامزدی در انتخابات اسفند ماه آینده مجلس، حدود ۱۲ هزار و صدو بیست و سه نفر ثبت نام کرده بودند. در مرحله اول هیات‌های اجرائی وابسته به وزارت کشور که مطابق قانون وظیفه اجرای انتخابات در مرحله ثبت‌نام تا رای‌گیری و شمارش آرا را بر عهده دارند، صلاحیت تعدادی از داوطلبان را تایید نکرد. به گفته سخنگوی وزارت کشور ۸۱۴ داوطلب مجلس توسط هیات‌های اجرایی رد صلاحیت شدند و گروهی هم انصراف دادند. به این ترتیب نزدیک به یازده‌هزار نفر توسط این هیات‌ها تایید صلاحیت شده بودند.
در مرحله بعد صلاحیت این افراد باید به تایید هیات‌های نظارت نیز می‌رسید. این هیات‌ها که توسط شورای نگهبان تشکیل شده، سال‌هاست که در مرحله اجرائی انتخابات دخالت می‌کند. شورای نگهبان نظارت خود بر انتخابات را نظارت استصوابی تعریف کرده و به همین دلیل مدعی است که می‌تواند در مرحله اجرائی نیز دخالت کند.
بر اساس اخبار منتشر شده، هیات‌های نظارت وابسته به شورای نگهبان، صلاحیت تنها ۴۲ درصد از افراد باقی‌مانده را تایید کرده‌اند و به این ترتیب نزدیک به شش هزار نفر توسط شورای نگهبان ردصلاحیت شده است. قابل تامل آن که بر اساس اخبار منتشر شده بیش از سی درصد این افراد، “احراز صلاحیت” نشده‌اند. به این معنی که گرچه هیات‌های نظارت وابسته به شورای نگهبان، با توجه به استعلام از مراکز قانونی مربوطه، هیچ مورد خلاف قانونی در پرونده این افراد پیدا نکرده، اما باز هم حاضر به تایید صلاحیت آنها نشده است. نجات‌الله ابراهیمیان، سخنگوی شورای نگهبان حتی گفته بود که گروهی از افراد کنار گذاشته شده، به علت کم‌بود وقت حذف شده‌اند. او تاکید کرده بود: “با توجه به فرصت کمی که داشتیم احراز صلاحیتشان با توجه به مستندات پرونده‌شان ممکن نبود.”
بر اساس خبری که روزنامه اعتماد از قول حجت‌الاسلام محمد اشرفی اصفهانی، رییس هیات بدوی رسیدگی به تخلفات اداری منتشر کرد، حسن روحانی فهرستی از ردصلاحیت شده‌ها تهیه کرده تا با سیدعلی خامنه‌ای مذاکره کند.
با اینهمه گستردگی ردصلاحیت‌ها چنان است که حتی با دخالت خامنه‌ای هم امیدی به بازگشت شش هزار نامزد رد صلاحیت شده وجود ندارد. گفته می‌شود که ردصلاحیت‌ها بدون اجازه رهبر جمهوری اسلامی ممکن نیست و دخالت احتمالی او هم بدون برنامه قبلی نخواهد بود.
علی مطهری، نماینده راستگرای مجلس در واکنش به این رد صلاحیت‌ها آن را “نوعی تعیین تکلیف برای مردم و دخالت در نتیجه انتخابات و ترکیب مجلس آینده” توصیف کرد. به نظر می‌رسد که مهندسی انتخابات و دخالت در نتیجه آن، اینبار هم مدتها قبل از انتخابات آغاز شده است.
از آنجا که ردصلاحیت نامزدها تنها به خود آنها اعلام می‌شود، لیست دقیقی از داوطلبان ردصلاحیت شده در دست نیست. با اینهمه منابع نزدیک به دولت در شبکه‌های اجتماعی با ابراز نگرانی از این حذف گسترده گفته‌اند که علاوه بر مخالفان و منتقدان جمهوری اسلامی که در مرحله اول و توسط وزارت کشور رد صلاحیت شده بودند، گروه بزرگی از افراد نزدیک به اصلاح‌طلبان نزدیک به حکومت و همچنین متحدان دولت روحانی هم رد صلاحیت شده‌اند.
پیش از این گروهی از مخالفان جمهوری اسلامی از جمله هرمیداس باوند، عیساخان حاتمی، کورش زعیم، اسماعیل مفتی‌زاده و حشمت‌الله طبرزدی، از اعضای گروه “همبستگی برای دموکراسی و حقوق بشر در ایران” توسط هیات اجرائی رد صلاحیت شده بودند. پس از اعلام نتیجه بررسی صلاحیت‌ها توسط هیات‌های نظارت نیز مشخص شد که حدود ۹۹ درصد از نامزدهای نزدیک به اصلاح‌طلبان رد صلاحیت شده‌اند. سیدحسین مرعشی عضو شورای سیاستگذاری اصلاح‌طلبان در گفتگو با خبرگزاری ایلنا گفت: “جمعا در کشور ۳۰۰۰ اصلاح‌طلب ثبت‌نام کرده‌اند که تنها ۳۰ نفر تایید شده‌اند، بر این اساس تنها ۱ درصد اصلاح‌طلبان تایید شده‌اند.” او ادامه داد: “تنها پنج نامزد داوطلب در تهران و تقریبا ۲۵ نامزد اصلاح طلب در شهرهای دیگر در هیات اجرایی تایید صلاحیت شده‌اند.”
ردصلاحیت‌های گسترده تنها شامل حال اصلاح‌طلبان نشده بود. حتی نام تعدادی از نمایندگان کنونی مجلس از جمله علی مطهری نماینده تهران نیز در میان ردصلاحیت‌شدگان وجود داشت.
حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی در اولین واکنش به این رد صلاحیت‌ها در گفتگو با خبرنگاران کنایه زده بود: “در داخل هم باید مدل برجام را اجرا کنیم.” او افزود: “اطلاعات اولیه ای که به من دادند نیز خوشحال کننده نبود. در مرحله ثبت نام شاهد استقبال خوبی بودیم و نتایج بررسی‌های هیات های اجرایی نیز امیدوارکننده بود اما اکنون برخی احراز صلاحیت نشدند که امیدواریم شورای نگهبان به آنها رسیدگی کند و اگر کسی احراز صلاحیت نشده، شورا دخالت کند و من نیز به عنوان رییس جمهور از همه اختیاراتم در این زمینه استفاده می کنم.”
الهام امین‌زاده، معاون حقوقی روحانی نیز در ارتباط با تایید و رد صلاحیت کاندیداها گفت: “رییس جمهور با شورای نگهبان در ارتباط با رد صلاحیت‌های داوطلبان دهمین دوره مجلس مذاکره می‌کند تا اگر اشتباهی اتفاق افتاده از رد صلاحیت شده‌ها اعاده حیثیت کند.” او اضافه کرده بود: “بیشتر پیگیری رییس جمهور در ارتباط با احقاق حقوق رد صلاحیت شده‌ها با مذاکره صورت خواهد گرفت.”
همچنین، سیدحسین هاشمی، استاندار تهران ضمن اشاره به سخنان آیت‌الله خامنه‌ای درباره ضرورت حضور حداکثری مردم در انتخابات یادآوری کرده بود: “ایشان تاکید کردند کسانی که حتی نظام و من را قبول ندارند، رای دهند. اما باید کسی وجود داشته باشد که مردم به او رای دهند. هنگامی که رهبری فضا را این‌طور توصیف می‌کنند، باید تلاش کنیم که حقوق همه افراد رعایت شود.”
البته واکنش به ردصلاحیت‌ها تنها به نزدیکان دولت محدود نماند. گستردگی ردصلاحیت‌ها چنان بود که حتی گروهی از راستگرایان نیز به این مساله اعتراض کردند.
خبرگزاری دولتی ایرنا، از قول یکی از نمایندگان مجلس خبر داد که علی لاریجانی، رئیس مجلس هم برای رایزنی در مورد ردصلاحیت‌ها با شورای نگهبان مذاکره خواهد کرد. همچنین آیت‌الله دری‌نجف‌آبادی، وزیر سابق اطلاعات و از اعضای مجلس خبرگان رهبری که امام جمعه اراک هم هست طی سخنانی از رد صلاحیت‌های گسترده انتقاد کرده و گفت: “در خیلی از موارد باید حکیمانه رفتار کرد و مطابق فرموده مقام معظم رهبری انتخابات بحث حق‌الناس است و نباید برخی را در هیئت‌های اجرایی و برخی را در هیئت‌های نظارت رد کرد و بعد هم برخی را بگوییم احراز نشده است و این کلمه احراز نشده است یعنی چه؟ و آن هم یکی دو نفر نیستند که ۴۰ درصد احراز نشده است. […] عدم احراز هم یعنی رد صلاحیت و این بازی با آبروی افراد است و شما مسئول هستید در تشخیص این موضوع.” او اضافه کرده بود: “شما بروید بررسی کنید و احراز کنید و این فشار روانی را روی دستگاههای مختلف و روانی را روی داوطلبان و مردم و دستگاههای نظارتی کم می‌کند و ازهمه مهمتر فشار بین‌المللی را روی کشور کم می‌کند و بهانه به دست دشمنان نمی‌دهد که علیه ما موضع بگیرند.”
اظهارات دری‌نجف‌آبادی که از روحانیون نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی محسوب می‌شود، به معنی صف‌بندی تازه در مساله صلاحیت‌ها تلقی شده است. حتی شایعاتی درباره احتمال دخالت آیت‌الله خامنه‌ای در این زمینه منتشر شده و گفته می‌شود که ظاهرا قرار است بخشی از داوطلبان نمایندگی مجلس از طریق حکم مستقیم رهبر جمهوری اسلامی تایید صلاحیت شوند.
