بی‌اثری فراکسیون امید و انتخاب حقوقدان تندرو برای عضویت در شورای نگهبان
با آغاز به کار مجلس جدید و فرا رسیدن زمان تغییرات در ترکیب شورای نگهبان، هم اعضای حقوقدان جدید این شورا توسط مجلس انتخاب شد و هم رهبر جمهوری اسلامی حکم فقهای منصوب خود را تمدید کرد. اعضای حقوقدان توسط رئیس قوه قضائیه به مجلس پیشنهاد می‌شود و نمایندگان از میان چند گزینه پیشنهادی، اعضای جدید را بر می‌گزینند. مطابق اصل نود و دوم قانون اساسی ایران “اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب میشوند ولی در نخستین دوره پس از گذشتن سه سال، نیمی از اعضای هر گروه به قید قرعه تغییر می‌یابند و اعضای تازهای به جای آنها انتخاب میشوند.”
از آنجا که در دوره اول شورای نگهبان، نیمی از اعضای فقیه و حقوقدان به قید قرعه کنار رفته‌اند، تغییرات در ترکیب شورای نگهبان هر سه سال یکبار اتفاق می‌افتد. در واقع هر عضو می‌تواند شش سال در سمت خود باقی بماند، اما این شش سال برای نیمی از اعضا با سه سال تفاوت به پایان می‌رسد.
به این ترتیب در تغییرات جدید شورای نگهبان نیز سه حقوقدان و سه فقیه باید تغییر می‌کردند. در میان فقها دوره شش ساله آیت‌الله احمد جنتی، آیت‌الله سیدمحمدرضا مدرسی‌یزدی و آیت‌الله سیدمهدی شب‌زنده‌دار به پایان رسیده بود که با حکم تازه رهبر جمهوری اسلامی در مقام خود ابقا شدند. و در میان حقوق‌دانها نیز دوره شش ساله سیامک ره‌پیک، محمد سلیمی و محمدرضا علیزاده به پایان رسیده بود که در نهایت محمدرضا علیزاده ابقا شد و به جای دوتن دیگر، عباسعلی کدخدایی و سیدفضل‌الله موسوی انتخاب شدند.
در این میان بازگشت عباسعلی کدخدایی به شورای نگهبان که از نزدیکان آیت‌الله جنتی محسوب می‌شود اهمیتی ویژه داشت. نکته قابل تامل آنجا بود که عباسعلی کدخدایی بیشترین رای را در میان حقوق‌دانها بدست آورده و از مجموع کل ۲۶۳ رای، با ۲۰۳ رای به عضویت این شورا درآمد. در حالی که فراکسیون اصلاح‌طلبان در مجلس موسوم به فراکسیون امید، با هیاهوی بسیار در انتخابات مجلس خود را به عنوان اقلیتی قدرتمند معرفی می‌کرد، در این ماجرا کاملا بی‌اثر شده بود.
انتشار این نتایج با استقبال گسترده راستگرایان در ایران مواجه شد. سایت رجانیوز، وابسته به جبهه پایدارای در گزارشی تاکید کرد که با بازگشت عباسعلی کدخدایی به شورای نگهبان؛ “ترکیب شورای نگهبان انقلابی‌تر می‌شود.” خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران نیز در گزارشی با عنوان “فراکسیون امید زیر ضربات اصلاح‌طلبان” پرسیده بود: “کجا بودید که کدخدایی رای آورد؟” خبرگزاری دانشجو که توسط بسیج دانشجویی اداره می‌شود نیز از قول یکی از راستگرایان نوشت: “در شرایطی که اعضای منتخب لیست امید در تهران، به سبب افشای ویژه خواری‌ها، کاسبی تحریم و تاجری برجام، هواداران خود را ناامید کرده‌اند و شیرینی پیروزی اصلاحات در تهران به تلخی بدل شده، انتخاب پرقدرت کدخدایی به عنوان عضو حقوقدان شورای نگهبان، این پیام را مخابره کرد که مجلس دهم، حتی از مجلس نهم نیز انقلابی‌تر است.”
در حالی که راستگرایان از ماجرای پیش آمده ابراز شادی می‌کردند، اصلاح‌طلبان به انتقاد از فراکسیون موسوم به امید و رئیس این فراکسیون پرداختند. علی نظری نماینده اصلاح طلب مجلس ششم تاکید داشت: “بدنه اصلاح طلبان که در ماجرای انتخابات هیات رییسه مجلس دهم به عنوان نماد تغییر برای انجام ماموریت‌های اصلاح طلبانه دکتر عارف را بر دکتر لاریجانی ترجیح می‌دادند، آیا اکنون این نحوه مدیریت دکتر عارف را بر می‌تابند؟! همچنین کسانی که عارف را منجی اصلاحات در مجلس دهم قلمداد می‌کردند، اکنون چه توجیهی برای این اقدام ضد اصلاح‌طلبانه فراکسیون امید دارند؟!” محمدجواد حق‌شناس از اصلاح‌طلبان فعال در ایران در توئیتر نوشته بود: “کدخدایی در مجلس نهم حذف، اما در مجلس دهم اول شد! فراکسیون امید چه توضیحی دارد؟” سایت انصاف، وابسته به اصلاح‌طلبان هم در یادداشتی آورده بود: “نکته مهم این رای دیروز این بود که کدخدایی در مجلس اصولگرای نهم نتوانسته بود ۱۳۰ رای کسب کند، اما دیروز توانست با ۲۰۳ رای به جایگاه قبلی خود در شورای نگهبان بازگردد. افزایش آرای کدخدایی در مجلسی که اصلاح‌طلبان حداقل دارای ۱۰۰ رای هستند نشان می‌دهد که بخشی از اعضای این فراکسیون از هم پاشیده و برنامه، به کدخدایی رای دادند.” نویسنده پیشنهاد می‌کرد که ریاست فراکسیون امید تغییر کند.
اهمیت بازگشت کدخدایی
زمانی که عباسعلی کدخدایی توسط مجلس نهم کنار گذاشته شد، مسئولیت سخنگویی شورای نگهبان را بر عهده داشت. او که از تندروترین اعضای حقوقدان شورای نگهبان در سال‌های گذشته محسوب می‌شود چنان به آیت‌الله جنتی نزدیک بود که در اقدامی بی‌سابقه مراسمی برای تودیع او برگزار شد و آیت‌الله جنتی طی سخنانی در این مراسم از برکناری کدخدایی انتقاد کرد. او مهمترین شاخصه کدخدایی را قاطعیت در زمان بررسی صلاحیت‌ها دانسته و گفته بود: “برخی افراد خواسته‌ها و نظرات خاص و فراقانونی در امر بررسی صلاحیت‌ها داشتند اما کدخدایی با قاطعیت از اجرای دقیق قانون دفاع می‌کرد. تقیّد و تعبّد ایشان نسبت به قانون موجب می‌شد شورای نگهبان بتواند از نظرات خود محکم دفاع کند.”
مناقشه‌انگیزترین وظیفه‌ای که شورای نگهبان بر عهده دارد، نظارت بر انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری است. در تایید صلاحیت نامزدهای این دو انتخابات -بر خلاف انتخابات مجلس خبرگان- اعضای حقوقدان شورای نگهبان هم مشارکت دارند. از آنجا که رد صلاحیت هر نفر حداقل باید رای نصف به اضافه یک نفر از اعضای شورای نگهبان را داشته باشد، حضور کسی که کاملا با آیت‌الله جنتی هم‌سو باشد، اهمیتی اساسی می‌یابد.
از طرفی، آیت‌الله جنتی وبرخی دیگر از فقهای شورای نگهبان سال‌ها است که به دنبال گسترش نظارت شورای نگهبان به بعد از برگزاری انتخابات و حتی در زمان نمایندگی یا در زمان ریاست‌جمهوری هم بوده‌اند. آیت‌الله جنتی مدعی است که نظارت شورای نگهبان باید به بعد از انتخابات هم تسری یابد. همین رویکرد در انتخابات اخیر موجب ردصلاحیت مینو خالقی نماینده منتخب اصفهان شد و علی‌رغم اعتراض‌هایی که برخی نمایندگان مجلس و وزیر کشور و حتی رئیس مجلس داشتند، در نهایت نظر شورای نگهبان اعمال شد.
عباسعلی کدخدایی از جمله کسانی است که از این نظریه بارها دفاع کرده است. برای نمونه او یکبار اعلام کرده بود: “نظر اعضای فعلی غالب شورای نگهبان این است که نظارت استصوابی در طول دوره نمایندگی نیز معتبر است و می‌تواند در صورت تخلف یک نماینده صلاحیت وی را مورد تجدیدنظر قرار دهد. اما از جهت رویه‌ای، معمولاً فقط شورای نگهبان تا زمان تأیید اعتبارنامه‌ها ورود می‌کند. ممکن است نماینده‌ای در طول مدت نمایندگی خود مرتکب خطایی شود که در این صورت معمولاً پرونده وی برای دور بعدی مورد بررسی و تجدید نظر قرار می‌گیرد.”
با توجه به اینکه شورای نگهبان از همین مجلس، نظارت خود به بعد از انتخابات را نیز تسری داده، به نظر می‌رسد که انتخاب کدخدایی می‌تواند زمینه‌ای برای تثبیت و گسترش این نگاه باشد. درواقع با انتخاب کدخدایی، راه برای گسترش بیش از پیش نظارت شورای نگهبان بر ارکان انتخابی جمهوری اسلامی فراهم شده است.
