المپیک ۲۰۱۶ ریو و زنان ایرانی: حضور و مدال‌آوری به‌رغم کمبود امکانات و نابرابری فرصت‌ها
سی‌ویکمین دوره بازی‌های المپیک در ریودوژانیروی برزیل از پانزدهم مردادماه تا سی‌ویکم مرداد با حضور بیش از ده‌هزار ورزشکار از ۲۰۶ کشور برگزار شد. کاروان ورزشی ایران نیز با ۶۳ ورزشکار در این رقابت‌ها شرکت کرد. کاروانی که اگرچه پرچم‌دارش یک ورزشکار زنِ توان‌یاب بود اما سهمی که به زنان ورزشکار ایرانی از حضور در مجامع بین‌المللی داد تنها ۹ نفر بود. با وجود سهم اندک زنان از سهمیه‌های المپیک اما یکی از مهم‌ترین و تاریخ‌سازترین مدال‌های کاروان ایران را یکی از همین نُه نفر به دست آورد: کیمیا علیزاده که با وجود دشواری‌هایی که ورزشکاران زن در ایران با آن مواجه هستند، از جمله استفاده از حجاب توانست اولین زن ایرانی برنده مدال المپیک شود.
ورزشکاران زن ایرانی : محدودیت‌ها و موانع
پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ در ایران، زنان ایرانی تا ۱۵سال اجازه حضور در عرصه‌های بین‌المللی ورزش را نداشتند. با وجود ادامه پیدا کردنِ محدودیت‌ها اما در دو دهه اخیر، سرانجام در برخی رشته‌های ورزشی به زنان هم اجازه حضور در رقابتهای بین‌المللی داده شد. با شروع بازی‌های آسیایی ۱۹۹۰ پکن و اولین حضور زنان در رقابتهای بین‌المللی، بار دیگر نام زنان ایرانی در ورزش جهان مطرح شد. در آن سال لیدا فریمان به عنوان اولین زن ورزشکار ایرانی در رشته تیراندازی در رقابتهای هیروشیما شرکت کرد و اگرچه به مدال نرسید اما راه بازگشت ورزشکاران زن ایران به میدان‌های رقابت حرفه‌ای در جهان را باز کرد تا پس از آن زنان ایرانی اگرچه به صورت محدود و کم‌تعداد اما بتوانند دست کم در برخی از رشته‌های ورزشی در مسابقات جهانی شرکت کنند. در حال حاضر ورزش توان‌خواهان در ایران برای مردان ۱۹ رشته ورزشی دارد اما زنان تنها در دو رشته تیراندازی و والیبال نشسته امکان شرکت کردن دارند. در بازی‌های المپیک نیز زنان ورزشکار ایرانی تا کنون عمدتا در رشته‌هایی مثل تنیس، تنیس روی میز، دو و میدانی، تکواندو، قایقرانی، ووشو و ورزش‌هایی از گروه‌های مشابه توانسته‌اند در المپیک شرکت کنند.
از سوی دیگر رسانه‌های رسمی، تلویزیون حکومتی و مطبوعاتی که زیر فشار سانسور کار می‌کنند عموما اخبار ورزش زنان را پوشش جدی نمی‌دهند. با این حال در سال‌های اخیر اطلاع‌رسانی در زمینه ورزش زنان نیز با ظهور پررنگ شبکه‌های اجتماعی به شکل بنیادینی تغییر کرده و ورزشکاران زن ایرانی که تریبونی برای انعکاس موفقیت‌هاشان ندارند، با استفاده از صفحه‌های خود در اینستاگرام، فیس بوک یا حساب کاربری خود در توییتر، برای طرفداران پرشمار خود این امکان را فراهم می‌کنند که اخبار تمرین‌ها و موفقیت‌هاشان را پیگیری کنند.
با وجود بازتر شدنِ فضا و افزایش امکان حضور ورزشکاران زن حرفه‌ای ایران در میدان‌های جهانی اما همچنان اختلاف نظرها میان بخش تندرو و محافظه‌کار مقامات ایرانی با بخش میانه‌رویی که خواهان تغییر و اصلاحات است درباره حجاب و پوشش زنان ایرانی و شکل حضور آنها در مسابقات جهانی بر جای خود باقی است. آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران بارها «حضور زنان مسلمان با رعایت حجاب و عفاف اسلامی در میدان‌های بین‌المللی را مهم و باارزش» قلمداد کرده است. با این حال برخی مراجع و علمای قم یا امامان جمعه و چهره‌های سیاسی با ارجح دانستن وظیفه همسری و مادری برای زن مسلمان، درباره حضور زنان ورزشکار ایرانی در میدان‌های جهانی هشدار داده‌اند. از جمله آیت‌الله جوادی آملی، در سال ۱۳۹۳ گفته بود:«فضیلت زن در این نیست، که زن و دختر ما برود پایش را دراز کند و یک کسی را بزند و برای ما مدال بیاورد، فأین تذهبون، به کجا داریم می‌رویم؟»
بسیاری از مراجع تقلید شیعه نیز ورزش زنان را تنها در صورتی که دور از چشم مردان نامحرم انجام شود مجاز دانسته‌اند. با این حال زنان مسلمان از سراسر جهان کشورهای اسلامی را از جمله در بازی‌های المپیک نمایندگی می‌کنند و حتا در رشته‌هایی مانند شنا نیز زنان مسلمان با پوشیدن مایوی اسلامی یا «بورکینی»، لباس شنای طراحی شده برای زنان مسلمان در مسابقات جهانی شرکت می‌کنند. بورکینی لباسی است تمام‌قد از جنس لیکرا که بدن شناگر را به طور کامل می‌پوشاند، لباسی که البته تا کنون زنان ایرانی نتوانسته‌اند حتا با کمک گرفتن از آن در مسابقات بین‌المللی شرکت کنند.
همه زنان ایرانیِ ریو
کیمیا علیزاده، تکواندوکار ۱۸ساله ایرانی در وزن منهای ۵۷ کیلوگرم که در جایگاه ۲۶ رده بندی جهانی قرار دارد، توانست با کسب جایگاه سوم تکواندو در المپیک ریو، اولین مدال زنان ایرانی در تاریخ ورزش ایران را از آن خود کند و نام خود را در تاریخ ورزش ایران به ثبت برساند.
او در بازی آخر خود، پنج بر یک، نیکیتا گلاسنویچ، تکواندوکار سوئد را شکست داد و به مقام سوم رشته تکواندوی زنان المپیک در وزن ۵۸ کیلوگرم رسید. خانم علیزاده در شانزده سالگی اولین مدال طلای تاریخ تکواندوی زنان ایران در رده نوجوانان را به دست آورد و سپس عضو تیم ملی بزرگسالان ایران شد. او همچنین دارنده مدال برنز قهرمانی جهان در مسابقات روسیه، مدال طلای انتخاباتی جهان و مدال طلای گرندپری است. او در المپیک ریو با تکواندوکارهای سرشناسی از سوئد، تایلند، اسپانیا و کرواسی رقابت کرد.
به دست آوردنِ اولین مدال زنان در تاریخ ۶۸ ساله حضور ایران در بازی‌های المپیک توسط کیمیا علیزاده، توییت و پیام تبریک رسمی رییس‌جمهوری ایران را نیز به دنبال داشت.
راحله آسمانی در این میان اما زن ورزشکار ایرانی بود که به عنوان عضوی از کاروان ورزشی کشور بلژیک در مسابقات المپیک امسال شرکت کرد. خانم آسمانی که در وزن منهای ۵۷ کیلوگرم رقابت می‌کند، تا قبل از قطعی شدنِ حضورش در کاروان ورزشی بلژیک، یکی از ورزشکارانی بود که از کشور خود خارج و پناهنده شده‌اند و قرار بود با نشان کمیته بین‌المللی المپیک در ریو شرکت کند. اما در نهایت این دختر ایرانی که سال‌ها عضو تیم ملی تکواندوی زنان ایران بوده و لقب اولین زن ایرانی را که توانست به فینال تکواندوی بازی‌های آسیایی برسد در کارنامه خود دارد، با کاروان بلژیک راهی ریو شد. راحله آسمانی در دیدار رده‌بندی وزن دوم المپیک نتیجه را به حریف مصری واگذار کرد و از کسب مدال باز ماند. به این ترتیب، یک زن محجبه دیگر این بار از مصر، هدایا وهبه، تکواندوکار محجبه مصر با شکست راحله آسمانی، اولین مدال خود را در تاریخ رقابتهای المپیک کسب کرد. تا پیش از این احتمال داده می‌شد، حانم آسمانی که دارنده مدال نقره بازی‌های آسیایی و طلای مسابقات آزاد آلمان نیز هست در فینال مسابقات تکواندوی وزن منهای ۵۷ کیلوگرم در برابر کیمیا علیزاده از کاروان ایران قرار بگیرد و به این ترتیب دو ورزشکار زن ایرانی، یکی برای بالا بردن پرچم ایران و دیگری برای بالا بردن پرچم بلژیک با هم رقابت کنند، اتفاقی که با شکست راحله آسمانی نیفتاد.
لیلا رجبی، با نام اصلی تاتسیانا ایلیوش چانکا، زن ورزشکار دوملیتی که به عنوان تنها زن دومیدانی کار کاروان ایران در رشته پرتاب وزنه در المپیک ریو شرکت کرد، در بلاروس به دنیا آمده و پس از ازدواج با یک ورزشکار ایرانی تابعیت ایران را گرفته است. او با ملیت بلاروسی خود در سال ۲۰۰۵ میلادی توانست قهرمان باشگاه‌های اروپا در ماده پرتاب وزنه بشود. خانم رجبی ۱۸۷ سانتیمتر قد و ۱۱۰ کیلوگرم وزن دارد و توانسته رکوردهای جالب توجهی را در رشته خود در ایران جابه‌جا کند. این پرتابگر ۳۲ساله مدال نقره بازی‌های آسیایی ۲۰۱۴ را دارد و عنوان بهترین ورزشکار زن تاریخ دوومیدانی ایران را دریافت کرده است. لیلا رجبی در مسابقات ریو در مکان شانزدهم ایستاد و از صعود به فینال بازماند. این ورزشکار در مصاحبه‌ای با روزنامه مردم‌سالاری گفته بود «حجاب سخت نیست، کمبود امکانات ورزشی برای زنان در ایران سخت است.»
مهسا جاور، متولد ۱۳۷۳، تنها قایقران زن کاروان ورزشی ایران در برزیل بود که در نخستین روز از بازی‌های المپیک ۲۰۱۶ ریو در رشته روئینگ تک‌نفره رقابت کرد و تنها با اختلاف دو ثانیه در جایگاه چهارم قرار گرفت و راهی مرحله شانس مجدد شد. خانم جاور اما در این مرحله سوم شد و از صعود بازماند. این ورزشکار ایرانی در بازی‌های آسیایی ۲۰۱۴ به میزبانی کره جنوبی، همراه با سه قایقران دیگر در ماده چهارنفره جفت پاروی سبک‌وزن زنان، به جایگاه سوم و نشان برنز بازی‌ها دست یافت.
ندا شهسواری، بازیکن ۳۰ساله تنیس روی میز زنان در نخستین دیدار خود در برابر حریفی از بلاروس، نتیجه را سه بر چهار واگذار کرد و حذف شد. خانم شهسواری پیش‌تر در المپیک لندن هم شرکت کرده بود.او که متولد سال ۱۳۶۳ و عضو تیم ملی تنیس روی میز زنان ایران است، با قهرمانی در مسابقات آسیای میانه در ازبکستان، سهمیه بازی‌های المپیک تابستانی ۲۰۱۲ در لندن را کسب کرد و با قهرمانی دوباره در مسابقات آسیای میانه در فروردین ۱۳۹۵سهمیهبازی‌های المپیک تابستانی ۲۰۱۶ در ریو را به دست آورد.
زهرا نعمتی، ورزشکار ایرانی است که در مرحله رده‌بندی مسابقات تیر و کمان زنان در المپیک ریو با کسب ۶۰۹ امتیاز، میان ۶۴ نفر در رده چهل و نهم قرار گرفت اما پس از آن و در در مرحله یک سی‌ودوم رقابت‌ها در برابر استپانووای روس رقابت را واگذار کرد و از بازی‌ها حذف شد.
او مدال طلای پارالمپیک لندن را دارد و در برزیل نیز به عنوان پرچمدار کاروان ورزشی ایران اولین ورزشکاری بود که رقابت در المپیک امسال را آغاز کرد. خانم نعمتی اولین زن ورزشگار ایرانی از گروه ورزشکاران با نیازهای ویژه است که سهمیه المپیک را به دست آورد. او تنها ورزشکاری است که سهمیه المپیک و پارالمپیک را همزمان کسب کرده است. رشته خانم نعمتی تا پیش از سال ۱۳۸۳ تکواندو بود. این ورزشکار ایرانی تا سال ۱۳۸۳ عضو تیم ملی تکواندوی زنان بود اما در آن سال به دلیل تصادف رانندگی به شدت از ناحیه پا آسیب دید و دیگر نتوانست تکواندو را ادامه دهد. «بنیاد بین‌المللی اسپورت آکورد»، جایزه ورزشکار برتر خود را در رقابتهای پاراالمپیک لندن به خانم نعمتی اهدا کرد.
گلنوش سبقت‌الهی، متولد سال ۱۳۶۹، اولین تجربه حضور خود در بازی‌های المپیک را در ریو پشت سر گذاشت. او که در رشته‌های ۱۰ و٢۵ متر تپانچه بادی ایران را در ریو نمایندگی کرد، توانست در مرحله دقت، جایگاه پنجم را از آن خود کند.
۴۰ تیرانداز از کشورهای مختلف در مسابقات ۲۵متر تپانچه بادی و در قالب دو گروه ٢٠نفره با هم رقابت کردند. در رقابتهای تپانچه ١٠متر زنان نیز خانم سبقت‌الهی در میان ۴٠ شرکت‌کننده صاحب جایگاه بیست ویکم شد و به این ترتیب از صعود به فینال بازماند.
مه‌لقا جام‌بزرگ، تیرانداز دیگر کاروان ورزشی ایران در برزیل بود. او متولد سال ۱۳۷۰ است و پیش از المپیک ریو در بازی‌های آسیایی گوانگ‌ژو در رشته تفنگ بادی تیمی ۱۰متر، مدال نقره و در ماده ۵۰مترِ سه وضعیت مدال برنز را از آن خود کرده است. او اولین زن ایرانی است که در ماده تفنگ بادی از فاصله ۱۰متر، ایران را صاحب سهمیه کرد.این ورزشکار ایرانی در مسابقات قهرمانی جهان به میزبانی مونیخ در سال ۲۰۱۰، برای اولین بار موفق به حضور در مرحله فینال شد و با قرار گرفتن در رده پنجم جهان، توانست ایران را صاحب سهمیه المپیک کند. پوشش رسمی خانم جام بزرگ چادر است که مقامات ایران از آن با عنوان «حجاب برتر» یاد می‌کنند. پوشش چادر خانم جام‌بزرگ به عنوان یکی از اعضای تیم ملی زنان ایران در سال ۱۳۹۲ حتا از سوی رهبر ایران مورد تقدیر قرار گرفت. این ورزشکار مدال نقره خود در مسابقات آسیایی هند را به رهبر ایران تقدیم و اعلام کرد به اینکه با حجاب در مسابقات شرکت می‌کند، افتخار می‌کند.
نجمه خدمتی نیز عضو تیم ملی تیراندازی زنان ایران و متولر سال ۱۳۷۵ است. او در اینچه‌ئون کره جنوبی، مدال طلای تیراندازی تفنگ بادی ده متر زنان را به دست آورد و اولین طلاآورِ کاروان ایران در آن دوره از بازی‌ها بود. او در سال ۲۰۱۴ به عنوان رکورددار فینالِ جهان معرفی شد. با این حال خانم خدمتی که به فینال رقابتهای تفنگ سه‌وضعیتِ زنان راه یافته بود، در نهایت به رتبه هشتم رسید و از قرار گرفتن بر سکوی المپیک بازماند.
الهه احمدی، عضو تیم تیراندازی زنان ایران، یکی از موفق‌ترین چهره‌های کاروان ورزشی ایران در بازی‌های آسیایی گوانگ‌ژوی چین در سال ۲۰۱۰ میلادی بود که توانست سه مدال نقره و برنز به دست بیاورد. او در جام جهانی آی اس اس اف سیدنی در سال ۲۰۱۱ نیز مدال نقره رشته ۱۰متر تفنگ بادی زنان را از آن خود کرد.
این ورزشکار ایرانی در بازی‌های المپیک ۲۰۱۲ نیز با کسب ۳۹۷ امتیاز به مرحله پایانی این رقابت‌ها راه یافت و در مرحله پایانی و با کسب ۴۹۹ امتیاز در ده مرحله، پس از نمایندگانی از چین، لهستان، چک و آمریکا در رتبه ششم ایستاد. با این هه خانم احمدی در رقابتهای المپیک ۲۰۱۶ برزیل، در پایان مرحله فینال رقابتهای تفنگ بادی ۱۰ متر زنان ششم شد و از رسیدن به مدال مسابقات المپیک در این بخش بازماند.
همیشه پای درهای بسته استادیوم‌ها در میان است
المپیک‌ها سیاسی نیستند و هرگونه فعالیت سیاسی یا مرتبط با امور سیاسی در طی مراسم المپیک ممنوع است. با این حال مسئله ورزش زنان در ایران و حضور زنان در استادیوم‌های ورزشی که از پس از پیروزی انقلاب سال ۱۳۵۷ ممنوع شده است، صدای اعتراض‌ها را به المپیک ریو هم رساند و یک زن ایرانی، که با پارچه‌نوشته‌ای در اعتراض به ممنوعیت حضور زنان در ورزشگاه‌های ایران به تماشای بازی والیبال ایران و مصر آمده بود، توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد. اگرچه تلویزیون حکومتی ایران، تصاویر این پارچه‌نوشته‌ی اعتراضی را سانسور کرد، اما پس از انتشار عکس‌های متعدد از این اقدام اعتراضی در شبکه‌های اجتماعی این زن ایرانی اعلاک کرد که با پارچه‌نوشته اعتراضی خود در سایر مسابقات تیم والیبال ایران نیز شرکت خواهد کرد.
ممنوعیت تماشای مسابقات والیبال در استادیوم‌ها برای زنان بر خلاف ممنوعیت حضور در مسابقات فوتبال، مربوط به چند سال گذشته است. حضور زنان تا سال ۱۳۹۱ برای تماشای مسابقات والیبال و بسکتبال در ورزشگاه آزادی ممکن بود اما در این سال برای اولین بار زنانی که برای تماشای مسابقه والیبال تیم‌های ایران و ژاپن به ورزشگاه رفته بودند با ممنوعیتی تازه و اعلام‌نشده روبه‌رو شدند و اجازه حضور در استادیوم به آنها داده نشد. فدراسیون جهانی والیبال و سازمان‌های مدافع حقوق بشر تا به حال بارها از حکومت ایران خواسته‌اند به ممنوعیت حضور زنان در استادیوم‌های ورزشی پایان دهد.
