اطلاع رسانی آزاد در محاق: ادامه اختلال در اینترنت؛ تاثیر قطع تلگرام بر کاربران
نزدیک به ده روز پس از آغاز تظاهرات اعتراض آمیز در شهرهای مختلف ایران و به دنبال تصمیم مقامات عالی‌رتبه امنیتی کشور برای قطع تلگرام و همچنین ایجاد اختلال در اینترنت، کاربران ایرانی برای اتصال به اینترنت جهانی مجبور به استفاده از روش‌های عبور از فیلترینگ همچون وی.پی.ان هستند و در بسیاری از موارد وضعیت شبکه ناپایدار و با قطع و وصل همراه است. مقامات نگفته‌اند که چه زمانی به این اختلالات پایان خواهند داد.
بر اساس گزارش‌های کاربران اپلیکیشن اینستاگرام از روز ۱۴ دی ماه بر روی اشتراک‌های خانگی بدون فیلتر در دسترس است اما همچنان کاربرانی که از اینترنت موبایل استفاده میکنند قادر نیستند بدون استفاده از فیلترشکن از این اپلیکیشن استفاده کنند. هنوز دقیقا مشخص نیست دسترسی به این اپلیکیشن بدون فیلترینگ بر اساس تصمیم مقامات ایرانی برای حذف فیلتر از این اپلیکیشن است و یا نتیجه اختلال در شبکه و سیستم فیلترینگ ایران.
برای نخستین بار بعد از انتخابات جنجال برانگیر سال ۱۳۸۸، در روز ۹ دی ۱۳۹۶ حکومت ایران اختلال جدی در ترافیک اینترنت بین‌الملل ایجاد کرد و در یک مورد به مدت نیم ساعت اینترنت جهانی را قطع کردند. در ۱۰ دی ۱۳۹۶ تلگرام و اینستاگرام و در پی آن در ۱۱ دی ۱۳۹۶ اپلیکیشن پیام‌رسان وایر نیز فیلتر شد.
محمدجواد آذری‌جهرمی در گفتگو با روزنامه جامعه فردا گفته است که تصمیم به فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی «در شورای امنیت کشور» گرفته شده و موقتی است. به گفته جهرمی: «مرجعی که تصمیم گرفته، اعلام رفع نیز خواهد کرد.» او در گفتگوی دیگری که در تاریخ ۱۳ دی ۱۳۹۶ با خبرگزاری ایرنا انجام داده است شرط ادامه فعالینت تلگرام در حذف کانال‌های به گفته او «تروریستی» است. آذری‌جهرمی به ایرنا گفت: «با مدیر تلگرام مکاتبه کردیم که ادامه فعالیت این شبکه در ایران منوط به حذف کانال‌های تروریستی است. اگر مدیر تلگرام به خواست مردم ایران احترام نگذارد، فعالیت این اپلیکیشن در ایران متوقف خواهد شد.»
بر اساس اعلام علی توسلی نایب رییس کمیسیون اینترنت سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران، فعالان بازار کسب و کارهای اینترنتی، ارائه‌دهندگان اینترنت، فروشگاه‌های اینترنتی و تاکسی‌های آنلاین از اختلالات چند روزه حدود ۵۰۰ میلیارد تومان ضرر کرده‌اند.
اختلال جدی برای تماس با اینترنت جهانی
بررسی‌ها کمپین از روز ۹ دی ۱۳۹۶ حجم بالایی از درخواست‌ها برای دسترسی به محتوای خارج از شبکه ملی اطلاعات، در اینترنت جهانی با اختلال جدی و یا قطع دسترسی به اینترنت جهانی رو به رو شدند. این در حالی بود که دسترسی به محتوای داخل ایران بدون اختلال و کاهش سرعت همراه بود. در پی ایجاد اختلال در شبکه اینترنت تقریبا تمام ابزار‌های فیلترشکن از دسترس خارج شدند.
تور یکی از تنها سرویس‌های بود که همچنان کاربران می‌توانستند از آن استفاده کنند، به طوری که تا روز ۱۲ دی ۱۳۹۶ تعداد اتصال‌های مستقیم از ایران به شبکه تور به ۱۰ هزار اتصال رسید.
قطع بودن دسترسی به اینترنت و اختلال ایجاد کردن در سرویس اینترنت جهانی با واکنش زیادی از طرف کاربران در شبکه‌های اجتماعی همراه بود. علی برهانی،برنامه‌نویس اندروید در توییتر خود نوشت: «میزان packet loss ام برای خارج از ایران بالای ۲۰-۳۰ درصده :|»
کاربر دیگری با نام مستعار در حساب توییتر خود نوشت: «ترافیک اینترنت من (ADSL مخابرات تهران) به سمت سرور DNS گوگل ۸.۸.۸.۸ جعلی هست و به سمت خود زیرساخت برمی‌گرده. از پروکسی / VPN شده مجانی سرعت افتضاح ولی مطمئن استفاده کنین. (به اینایی که با درگاه شتاب بهشون پول می‌دین اطمینان نکنین) مراقب خودتون هم باشین.»
سونیتا سرابپور خبرنگار حوزه تکنولوژی و اینترنت در حساب توییتر خود ضمن انتقاد از حسن روحانی برای عمل نکردن به وعده‌هایش در مورد اینترنت نوشت: «اسفند سال۹۴اقای واعظی وزیرارتباطات سابق و رییس دفتر فعلی شما @Rouhani_ir اعلام کردند نه به خاطر انتخابات و نه به هردلیل دیگه‌ای اینترنت کشور قطع نخواهد شد اما دیشب این اتفاق افتادواز صبح هیچکدوم از اپراتورهای همراه حاضر به جواب نیستند و اعلام میکنند قطعی از سمت ما نبوده #تدبیر»
قطع بودن دسترسی به سرویس‌های جهانی پیش از این در سال ۱۳۸۸ هم نیز اتفاقا افتاد اما به گفته میلاد که مدیر یکی از شرکت‌های دانش بنیان در تهران بر روی بستر اینترنت است با گذشته در این است که «کسب و کار بسیاری از مردم از جمله صد و پنجاه‌هزار راننده تاکسی در تهران مختل شده.»
میلاد فدایی خبرنگار سابق خبرگزاری کار ایران در حساب توییتر خود نوشت: «توسعه اینترنت از مهمترین دلایل رأی من به روحانی بود، اگر به خاطر مسائل اقتصادی پشیمان نشم، به خاطر کوتاه آمدن رئیس جمهور در مقابل فیلترینگ حتما از رأیم پشیمان خواهم شد»
ایران از بعد از راه اندازی شبکه ملی اطلاعات عملا ترافیک اینترنت را به دو قسمت داخلی و خارجی تقسیم کرد که هدف از این کار نگه داشتن حداکثر ترافیک کاربران اینترنت ایران در داخل ایران بود. با وجود اینکه انجام چنین کاری برخلاف حقوق کاربران ایرانی نیست و به آنها امکان دسترسی داشتن به یک اینترنت سریعتر و بهتر را می‌دهد، اما همین تفکیک به حکومت ایران این امکان را نیز می‌دهد تا هر زمانی که خواستند بتوانند شبکه اینترنت جهانی را با اختلال مواجه کنند و یا حتی آن ار کاملا قطع کنند بدون اینکه شبکه داخلی با مشکلی رو به رو شود.
قطع کامل اینترنت برای دقایقی در تاریخ ۱۱ دی‌ماه
در روز ۱۱ دی ماه ۱۳۹۶ نیز دسترسی به اینترنت جهانی برای مدت نیم ساعت به شکل کامل قطع شده بود. پس از نیم ساعت دسترسی به اینترنت جهانی با اختلال بسیار زیادی رو به رو بود به طوری که استفاده از اینترنت جهانی را برای کاربران ایرانی بسیار دوشوار کرد.
یک منبع مطلع در یکی از مراکز تبادل داده(iXP) که خواست نامش محفوظ بماند به کمپین حقوق بشر در ایران گفت: «از ما خواسته شده است تا در ترافیک بین‌الملل اختلال ایجاد کنیم. یعنی مثلا یک در میان پکت‌های اینترنت جهانی را از شبکه خارج کنیم که قطع نشود ولی اختلال زیادی در دسترسی ایجاد شود.» این منبع حاضر نشد تا در مورد اینکه چه نهاد و یا سازمانی این درخواست را کرده است اظهار نظر کند.
معدود کاربران ایرانی که موفق شده بودند با وجود اختلال و قطعی اینترنت به توییتر دسترسی پیدا بکنند، نسبت به این اختلال‌ها و قطعی اعتراض کردند. به عنوان نمونه بهروز، یک توسعه دهنده اندروید، در حساب توییتر خود در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۹۶ نوشت: «#آسیاتک من الان چند دقیقه‌ست که فقط سایت‌های داخلی رو باز میکنه. با ایرانسل این توییت رو کردم.»
کاربر دیگری به نام سحر در توییتر نوشت: «واسه منم آسیاتک قطع میشه و بعد فقط سایت های ایرانی رو باز میکنه.بعد چند دقیقه با چک و لگد فقط lantern وصل میشه. سایفون و هات اسپات هم هیچ»
ارغوان در مورد این اختلال‌ها در سرویس دیتای موبایل در توییتر نوشت: «همراه اول و ایرانسل کلا قطعه. adsl پارس آنلاین هم قطع و وصل میشه. یه سری سایتای داخلی رو باز میکنه ولی مثلا گوگل رو هم نمیشه باز کرد. فیلترشکن هم فقط سایفون اونم به سختی وصل شد. تور هم کار نمیکنه»
مهران کاربر دیگری در مورد عدم دسترسی به اینترنت جهانی در توییتر نوشت: «تا چند لحظه پیش که فیلتر شکنم رو موبایل کار نمیکرد با اینترنت خونه هم گوگل و یاهو رو باز نمیکرد. دیجی کالا و پارسی جو رو باز میکرد. اینترنت ملی؟»
علی‌رضا کاربر دیگری از تهران با مقایسه سرعت دسترسی به اینترنت جهانی و داخلی در توییتر نوشت: «افتضاح سایت ها بزور باز میشن / بیشتر فیلتر شکن ها از کار افتاده بقیه هم که کار میکنه سرعتشون خیلی پایینه/فقط سایت های داخلی با سرعت باز میشن»
مقامات ایرانی در واکنش به این اختلال‌ها آن را طبیعی عنوان کردند. اسماعیل جبار‌زاده معاون سیاسی وزیر کشور ایران در یک نشست خبری در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۹۶ با تایید فیلترینگ تلگرام و اینستاگرام گفت: «طبیعی است وقتی اختلالی در نظم عمومی ایجاد شود دولت به شکل مقطعی، دست به محدودیت شبکه‌های اجتماعی بزند.»
بالاخره تلگرام فیلتر شد
پس از آنکه فشار مقامات ایرانی بر روی تلگرام برای بلاک کردن برخی کانال‌های منتقد و مخالف حکومت طی ماه‌های گذشته بی‌نتیجه ماند، با ادامه تجمعات مردمی در شهرهای مختلف و اهمیت نقش تلگرام به عنوان محلی برای گفت‌وگو و همچنین انعکاس خبرها و در برخی موارد اطلاع‌رسانی در خصوص مکان‌های تجمعات، فشارها بر روی تلگرام بیشتر شد.
محمدجواد آذری جهرمی، این بار به صورت مستقیم بر روی توییتر خود خواستار بلاک کردن برخی کانال‌ها شد. پاول دوورف مدیر عامل شرکت تلگرام روز ۹ دی ۱۳۹۶ در پاسخ به توییت محمدجواد آذری‌جهرمی وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات ایران مبنی بر بستن حساب کانال‌های تلگرامی که به گفته او «مردم را دعوت به ایجاد ناامنی و استفاده از بمب دستی و اسلحه می‌کند» مسدود کند، خبر از مسدود شدن کانال تلگرامی «آمدنیوز» با بیش از یک میلیون کاربر داد. پس از مسدود کردن این کانال مدیران «آمدنیوز» اقدام به راه اندازی کانال جدیدی کردند که آن نیز توسط تلگرام مسدود شد. مدیر عامل تلگرام در پاسخ به یک محقق امنیت و آزادی اینترنت در مورد علت مسدود کردن کانال دوم آمدنیوز گفت: «کانال جدید آمدنیوز نسخه مشابه کانال قبلی بود که توسط همان مدیر اداره می‌شد و قوانین ما را شکسته بود.»
مدیر تلگرام در توییت دیگری اعلام کرد که سازنده‌های کانال آمدنیوز به او اطلاع دادند که ادمین کانال را که قوانین تلگرام را نقض کرده بود را اخراج کردند. او در توییت خود و در واکنش ساخت یک کانال جدید تلگرامی نوشت: «سازنده آمدنیوز ما را مطلع کرده است که آنها عذر مدیری را که قوانین ما را نقض کرده است را خواسته‌اند و قول داده اند که به قوانین تلگرام پایبند بمانند.»
با وجود این امروز ۱۰ دی ۱۳۹۶ تلگرام در ایران فیلتر شد و پاول دووف در حساب توییتری خود نوشت: «مقامات ایرانی تلگرام را مسدود کردند پس از آنکه شرکت تلگرام از بستن کانال جدید آمدنیوز سر باز زده است.» او همچنین اضافه کرد مقامات ایرانی درخواست بستن کانال‌های دیگری را هم داستند که به «صورت صلح‌آمیز اعتراض میکنند.»
قطع دسترسی به توییتر
در روز ۱۱ دی ۱۳۹۶ تعداد بسیار زیادی از کاربران در داخل ایران از طرف توییتر پیغامی دریافت کردند که از آنها می‌خواست تا رمز حساب خود را تغییر دهند. روشن نیست که علت دریافت این پیام تغییر مداوم آی‌پی‌های کاربران به دلیل استفاده از انواع فیلترشکن‌ها بود و یا کاربران ایرانی به یک حمله سایبری از طرف هکر‌های ایران رو به رو شدند.
مشکل دیگری که در پی این قطع دسترسی برای کاربران ایرانی رخ داد بسته شدن حساب‌های آنها بود. تعداد زیادی از کاربران قادر نبودند دوباره حساب‌های خود را فعال کنند به دلیل اینکه برای فعال کردن مجددا حساب آنها نیاز داشتند تا هویت خود را از طریق دریافت یک پیامک از طرف توییتر تایید کنند، اما در بین فهرست کشور‌های توییتر پیش شماره ایران وجود ندارد.
این مشکل با واکنش دیوید کی گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد آزادی بیان آنلاین رو به رو شد. او در توییتی از شرکت توییتر درخواست کرد تا این مشکل را حل کند. او در توییت خود نوشت: «آیا راهی وجود دارد تا این مشکل را حل کنید؟ به نظر می‌رسد این برای کاربران ایرانی مهم است.»
دلیل اعتراض گزارشگر ویژه این است که کاربران ایرانی برای افزایش سطح امنیت خود نیاز دارند تا تایید هویت دو مرحله‌ای را راه اندازی کنند و اولین قدم در راه اندازی تایید هویت دو مرحله‌ای دریافت کد تایید هویت کاربران از طریق پیامک است که به دلیل عدم وجود پیش شماره کشور ایران در فهرست پیش‌شماره‌های توییتر، کاربران ایرانی عملا قادر نیستند تا از این ویژگی برای افزایش امنیت خود استفاده کنند.
