موتورهای جستوی ملی
چطور موتو جستجوی شبکه ملی اطلاعات کاربران را به سایت‌های جعلی می‌فرستد در طی توسعه شبکه ملی اطلاعات، موتور جستجوی ملی هم اکنون به صورت خودکار کلمات کلیدی را مسدود می‌کند و کاربران را به سایت‌های مورد تایید و گاهی سایت‌های جعلی هدایت می‌کند.
موتورهای جستجوی ملی یکی از اصلی‌ترین بازوهای کنترل و هدایت جریان اطلاعات و دسترسی به اطلاعات در شبکه ملی اطلاعات برای دولت و همه نهادهایی که به این شبکه دسترسی دارند، محسوب می‌شوند. این موتورهای جستجو جریان اصلی ارایه محتوا در شبکه ملی اطلاعات را تعیین می‌کنند و با توجه به اینکه سانسور و فیلترکردن محتوای اینترنت در سطح شبکه ملی اطلاعات در موتورهای جستجو اعمال می‌شود، جست وگوگرهای ملی، محور سانسور و محدود کردن دسترسی کاربران به اطلاعات آزاد محسوب می‌شود.
تا قبل از راه اندازی موتورهای جستجو یکی از روش‌های رایجی که برای مسدود و فیلتر کردن محتوا استفاده می‌شد، مسدود کردن بر اساس کلمات کلیدی بود. به این صورت که نهادهای مسوول فیلترینگ سیاهه کلمات مورد نظر را تهیه می‌کردند و در اختیار شرکت ارتباطات زیر ساخت قرار می‌دادند. نرم‌افزار فیلترینگ در صورتی که در ترافیک مورد درخواست کاربران یک یا چند مورد از این کلمات را مشاهده می‌کرد محتوای مورد نظر کاربر را مسدود می‌کرد، کاری که عملا و پس از راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات بر عهده موتورهای جستجوی ملی قرار داده شده است.
این موتورهای جستجو در صورت مشاهده هر عبارتی که در سیاهه فهرست کلمات کلیدی باشد اطلاعات غلط و حتی جعلی را در اختیار کاربر قرار می‌دهند، بدون آنکه او را به پیغامی مبنی بر سانسور و یا مسدود بودن دسترسی به آن محتوا رو به رو کنند.
تحقیقات کمپین نشان می‌دهد این نوع از سانسور جریان آزاد اطلاعات بر روی موتورهای جستجوی جهانی مانند گوگل نیز اعمال می‌شود اما از آنجایی که این موتورهای جستجو از گواهینامه‌های امنتی اس‌اس‌ال جهانی با هدف رمزگذاری ترافیک بین خود و کاربر استفاده می‌کنند عملا سیستم فیلترینگ قادر نیست این سانسور را اعمال کند اما اگر به هر شکلی کاربری قادر نباشد از این گواهینامه‌ها استفاده کند، یا مثلا با استفاده گواهینامه‌های جعلی وارد این سایت‌ها شود، در عمل با صفحه فیلترینگ رو‌به‌رو خواهد شد.
به عنوان نمونه در صورتی که کاربر عبارت‌هایی مانند facebook.com را در موتورهای جستجوی گوگل بدون استفاده از گواهینامه امنیتی اس‌اس‌ال جستجو کند، با صفحه فیلترینگ رو به رو خواهد شد. اما اگر همین عبارت را در موتور جستجوی ملی پارسی‌جو جستجو کند اطلاعات و وب‌سایت‌های جعلی را به او نمایش خواهد داد و یا در مواردی به جای نمایش صفحه فیلترینگ پیغامی به کاربر نمایش داده می‌شود مبنی بر این که «جستجو انجام نشد» و از کاربر می‌خواهد تا جستجوی خود را با ترکیب کلمات دیگری دقیق‌تر کند.
موتورهای جستجوی ملی همچنین گزینه‌ای با عنوان «اینترانت فعال/غیرفعال» را در اختیار کاربران قرار می‌دهند که به آنها این امکان را می‌دهد که مشخص کنند نتیجه جستجو بر روی اینترنت جهانی اعمال شود و یا در سطح شبکه ملی اطلاعات جستجو صورت بگیرد. تحقیقات کمپین نشان می‌دهد از تاریخ یکم شهریور ۱۳۹۶ روشن یا خاموش بودن این گزینه در نتیجه جستجو عملا تفاوتی نخواهد داشت و کاربر یک نتیجه را خواهد دید.
به عنوان نمونه اگر کاربرعبارت «وب سایت محمد خاتمی» را جستجو کند اولین نتیجه جستجو که به او نمایش داده می‌شود «وب سایت انتخاباتی محمد خاتمی از آمریکا» است و در سایر نتایج جستجو نیز وب‌سایت محمد خاتمی رییس جمهور اسبق ایران نمایش داده نخواهد شد در حالی که اگر همین عبارت در موتور جستجوی گوگل وارد شود اولین لینک کاربر را به وب‌سایت محمد خاتمی هدایت خواهد کرد.
فیلتر، سانسور و حذف محتوای مرتبط با مسایل حقوق بشر و یا سیاسی همواره از طرف مسوولین وزارت و سازمان فن‌آوری اطلاعات رد شده است. نصرالله جهانگرد معاون وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات با رد سانسور محتوی در جستجوگر‌های ملی در تاریخ ۵ اسفند ۱۳۹۴ به خبرگزاری ایسنا گفت: «فضای سیاست‌زده باعث شده که همواره انگ طبقه‌بندی و فیلترینگ را به برنامه‌های ایرانی بزنیم.»
یافته‌های کمپین اظهارات نصرالله جهانگرد را رد می‌کند. جستجوی نام فعالان سیاسی، مدنی، زندانیان سیاسی و برخی موضوعات مانند انتخابات سال ۸۸ و مواردی چون قتل‌های زنجیره‌ای، اعدام‌های دهه ۶۰ و فساد مالی مقامات قضایی و دولتی، تنها چند نمونه از مواردی هستند که عملا با سانسور شدید و ارائه اطلاعات گزینشی در مسیر ترویج روایتهای حکومتی از وقایع و افراد در موتورهای جستجو مواجه می‌شوند. در واقع جستجوگر ملی، یک دنیای موازی با دنیای واقعی را برای کاربران ایرانی ارائه می‌کند.
تصویر بالا نشان می‌دهد نتیجه جستجوی وب‌سایت‌هاب خبری،شبکه‌های اجتماعی و بازار اپلیکیشن‌های گوگل، در صورتی که بدون استفاده از گواهی امنیتی اس‌اس‌ال باشد، کاربر را به صفحه فیلترینگ هدایت خواهد کرد
از سوی دیگر ایران تلاش کرده است تا با برقراری ارتباط با شرکت‌های بزرگ تجاری که موتورهای جستجو را در اختیار دارند، آنها را تشویق کند تا سیاست‌های مورد نظر ایران را در نتایج جستجوهای خود اعمال کنند.
محمود واعظی وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات در دیدار خود از روسیه در آبان ماه ۱۳۹۴ اعلام کرد بر اساس توافقی که با روسیه صورت گرفته موتور جستجوی روسی یاندکس به زودی دفتری در ایران باز خواهد کرد. در زمان اعلام این خبر، موتور جستجوی یاندکس در ایران فیلتر بود و تا دی ماه ۹۶ نیز تغییری در این روند ایجاد نشده بود.
راه اندازی موتورهای جستجوی بومی هزینه‌های مالی زیادی را برای دولت ایران در پی داشته است. به گفته برات قنبری معاون برنامه‌ریزی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، راه اندازی موتورهای جستجوی ملی بیش از ۱۷۰ میلیارد تومان هزینه داشته است. این در حالی است که موتور جستجوی گرگر که در همان سال به عنوان موتور جستجوی ملی راه اندازی شد دیگر فعال نیست و هیچ یک از مسوولین نیز در مورد علت غیرفعال شدن این موتور جستجو اطلاع‌رسانی نکردند.
در بهمن ماه ۱۳۹۴ مجید توکل مدیرکل دفتر بررسی‌های فنی و اقتصادی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر از تخصیص بوجه جدیدی به مبلغ ۱۵ میلیارد تومان برای پروژه‌های جویشگر‌های ملی داد. با این حساب دولت ایران از ابتدا تا کنون در حدود ۱۸۵میلیارد تومان برای راه اندازی موتورهای جستجوی ملی بوجه صرف کرده است.
تصویر بالا نشان می‌دهد موتور جستجوی پارسی‌جو که به عنوان موتور جستجوی ملی معرفی شده است، نتایج جعلی و اشتباه به کاربران ارایه می‌کند.
مدل استفاده شده برای هدایت نتیجه جستجوهای کاربران در موتورهای جستجوی شبکه‌ملی‌اطلاعات، یکی از پرخرج‌ترین و پیچیده‌ترین برنامه‌ها برای تغییرمحتوا به منظور غلبه دادن روایتهای مورد پسند افراد و نهادهای وابسته به حکومت در خصوص افراد، وقایع و اخبار است. دنبال کردن این سیاست توسط وزارت‌خانه‌های دولت در تضاد کامل با اظهارات حسن روحانی قراردارد که در سخنرانی‌های خود از دسترسی آزاد به اطلاعات دفاع می‌کند.
در واقع دولت حسن روحانی، سیاست دستکاری در نحوه ارایه محتوا شده در موتورهای جستجو، به منظور دستیابی به نتایج مهندسی شده، که یکی از آرزوهای مخالفان دسترسی آزاد به اطلاعات برای کاربران ایرانی بوده است را عملی کرده است.
تلاش دولت برای تشویق مردم به استفاده از شبکه‌ملی اطلاعات به دلیل قیمت ارزان تر و سرعت بالاتر آن، درعمل برای کاربران ایرانی این خطر جدی را خواهد داشت که در بسیاری از حوزه‌های مرتبط با مسائل سیاسی، فرهنگی،اجتماعی و حتی سرگرمی عملا به جای اطلاعات واقعی، مصرف کننده اطلاعاتی خواهد بود که از فیلترهای دستگاه‌های تبلیغاتی، اطلاعاتی و امنیتی حکومت گذشته‌اند.
تا پیش از آغاز به کار شبکه ملی اطلاعات، چنین وظیفه‌ای بر عهده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بود. با این وجود طی دهه گذشته، بزرگترین دستگاه رسانه‌ای و تبلیغات حکومتی به نظر می‌رسد تا حد زیادی نفوذ و اعتبار و قدرت خود را در رقابت با شبکه‌های ماهواره‌ای و اینترنت از دست داده است. توصیه آیت‌الله خامنه‌ای در حکم انتصاب رییس جدید سیما، عبدالعی عسگری در خصوص «حضور مؤثر در فضای مجازی»، نشان دهنده اهمیتی است که عالی‌ترین مقامات حکومت ایران برای اینترنت قائل هستند.
با این وجود، اگر محدود کردن دسترسی و یا قلب حقیقت تا پیش از این توسط دستگاه‌های محافظه‌کار که دیدگاه‌های افراطی در خصوص نحوه استفاده مردم از اینترنت داشتند ارایه می‌شد، این بار اعمال نوع جدید فیلترینگ که در قالب موتورهای جستجو طراحی و اجرا شده توسط دولتی انجام می پذیرد که خود را مدافع آزادی بیان و دسترسی آزاد به اطلاعات می‌داند.
