بازداشت فعالان محیط زیست و افزایش شک‌وتردید درباره ادعای خودکشی کاووس سیدامامی
همزمان با تایید مرگ کاووس سید امامی به علت خودکشی در بازداشتگاه از سوی دادستان تهران، بازداشت کاوه مدنی، معاون امور بین‌الملل سازمان محیط زیست ایران و طرح بازداشت حداقل ده فعال محیط زیست طی‌هفته‌های گذشته، رییس دادگستری تهران در سخنانی از اینکه این بازداشت‌ها ادامه خواهد داشت سخن گفت. دادستان تهران نیز علت مرگ کاووس سیدامامی را خودکشی نامید و ادعا کرد او به دلیل اعترافاتی که بقیه بازداشت‌شدگان علیه او کرده‌اند و همچنین اعترافات خود علیه خودش دست به این کار زده است.
منابع آگاه از بازداشت ده فعال محیط زیست در این پرونده به اتهام جاسوسی خبر داده‌اند که نام کاوه مدنی، معاون امور بین‌الملل سازمان محیط زیست ایران هم در میان بازداشت شدگان به چشم می‌خورد.
موضوع بازداشت فعالان محیط زیست، پس از انتشار خبر مرگ کاووس سید امامی، استاد ۶۴ ساله دانشگاه و فعال محیط در بازداشتگاهی در ایران به رسانه‌ها راه یافت. یک روز پس از انتشار خبر از سوی خانواده سید امامی، دادستان تهران با تایید مرگ این استاد دانشگاه در بازداشتگاه، علت مرگ را خودکشی اعلام کرد.
دادستان تهران ادعا کرد کاووس سید امامی که با اتهام جاسوسی بازداشت شده، به دلیل حجم اعترافات علیه خودش خودکشی کرده است: « این فرد یکی از همان متهمان (فعالان محیط زیست) بوده است و با توجه به اینکه می‌دانسته است اعترافات زیادی هم علیه وی شده و هم خود اعترافاتی داشته متاسفانه در زندان دست به خودکشی زده است.»
دادستان تهران درباره مسئولیت قوه قضائیه در حفظ جان متهمان، جزئیات و شیوه خودکشی ادعایی این استاد ۶۴ ساله و این که وسایل خودکشی چگونه در یک بازداشتگاه امنیتی در اختیار متهم بوده است، توضیح بیشتری نداده است. به علاوه قطعیت اظهار نظر دادستان درباره نیت و دلیل مرحوم سیدامامی برای آنچه مقامات قضایی تلاش دارند «خودکشی» جلوه دهند، بدون اینکه شاهدی برای ادعای خود مطرح کند سوال برانگیز است.
دادستان تهران همچنین درباره تعداد و هویت دیگر فعالان محیط زیست بازداشت شده توضیح بیشتری نداد اما منابع آگاه تا کنون از بازداشت ده تن در این پرونده خبر داده‌اند که در میان آنان نام کاوه مدنی، معاون سازمان محیط زیست ایران نیز به چشم می‌خورد.
محمود صادقی نماینده مجلس روز ۲۲ بهمن با تایید خبر بازداشت معاون محیط زیست ایران در توییترش نوشت: «امروز صبح با رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، برای اطلاع از علت بازداشت فعالان محیط زیست و اقدامات دولت تماس داشتم، ایشان گفتند کاوه مدنی را نیز دیروز بازداشت کرده اند.»
علاوه بر کاووس سید امامی که مقامات قضایی مدعی خودکشی او دربازداشتگاه شده‌اند و کاوه مدنی معاون سازمان محیط زیست ایران، نامهای دیگری چون هومن جوکار، نیلوفر بیانی، مراد طاهباز، طاهر قدیریان، امیرحسین خالقی، سام رجبی، آبنوس صادقی و سپیده کاشانی نیز در شبکه‌های اجتماعی به عنوان دیگر بازداشت شدگان این پرونده مطرح شده هر چند هنوز از سوی مقامات قضایی یا رسانه‌های داخلی ایران تایید نشده است.
(مصاحبه با مادر سام رجبی درباره بازداشت پسرش را اینجا بخوانید.)
رئیس دادگستری استان تهران نیز بدون اعلام تعداد و اسامی افراد بازداشت شده، اتهام آنان را «گردآوری و دادن اطلاعات به بیگانگان» ذکر کرد و گفت ممکن است افراد دیگری نیز در آینده بازداشت شوند. غلامحسین اسماعیلی روز بیست و دوم بهمن گفت: «جمعی از کسانی که اطلاعاتی را جمع‌آوری کردند و به بیگانگان می‌دادند، شناسایی شدند و برخی‌ها دستگیر شدند و برخی‌ها هم ممکن است، در آینده دستگیر شوند. پرونده در مرحله اولیه است و جزییات قابل بیان نیست.»
محمود صادقی نماینده مجلس در گفتگویی با خبرگزاری ایلنا بازداشت شدگان را جمعی از نخبگان محیط زیست ایرانی خواند که روی پروژه حفظ یک گونه رو به انقراض یوزپلنگ در ایران کار می‌کرده‌اند و گفت مسئولیت حفظ جان آنان به عنوان متهم به عهده قوه قضائیه است.
فعالان محیط زیست بازداشت شده با یک سازمان مردم‌نهاد عام المنفعه به نام «میراث حیات وحش پارسیان» مرتبط بوده‌اند که هدف خود را در وبسایت خود «گسترش آگاهى‌هاى عمومى درباره ضرورت پاسدارى از طبیعت و حیات وحش ایران و ترویج ارزش های این میراث کم نظیر و تعریف و اجراى طرح هاى علمى و سنجیده براى کمک به حفظ گونه‌هاى در معرض خطر و زیستگاه‌هاى شکننده حیات وحش» تعریف کرده است. در وبسایت این موسسه کاووس سید امامی به عنوان مدیر عامل و مراد طاهباز نیز یکی از اعضای فعال آن معرفی شده است.
این موسسه و مدیران آن به ویژه مراد طاهباز از مدت‌ها پیش هدف حمله روزنامه‌ها و وبسایت‌های امنیتی جمهوری اسلامی مانند کیهان و تسنیم قرار گرفته بودند. خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران ایران، بیستم آبان ۱۳۹۶ در مطلبی با حمله به موسسه حیات وحش پارسیان، مراد طاهباز، یکی از اعضای هیئت مدیره آن را یک تاجر بین‌المللی خواند که سابقه «ساخت‌وساز در کشورهای آمریکا و رژیم صهیونیستی و مدیریت و توسعه قمارخانه‌های امریکا را» در کارنامه‌اش دارد. اتهامات رسانه‌هایی مانند کیهان، تسنیم و فارس به افراد و موسسات در ایران معمولا در نهایت به تشکیل پروژه‌ای امنیتی از سوی اطلاعات سپاه پاسداران برای حذف آنان می‌انجامد.
کاووس سید امامی؛ سومین مرگ مشکوک در بازداشتگاه‌های ایران طی ماه‌های دی و بهمن
پس از سینا قربانی و وحید حیدری، کاووس سید امامی، سومین ایرانی است که طی دو ماه دی و بهمن ۱۳۹۶ مرگ آنان به دلیل خودکشی از سوی مسئولان قضایی در ایران تایید شده است، اگر چه آمار فعالان حقوق بشر بیش از این تعداد است ولی مسئولان قضایی درباره بقیه موارد که اغلب در شهرستان‌ها یا مراکز دور از مرکز اتفاق افتاده سکوت یا انکار کرده‌اند.
تکرار مرگ متهمان در بازداشتگاه‌ها، سابقه وجود شکنجه و بدرفتاری با متهمان در بازداشتگاه‌ها و سکوت یا اطلاع‌رسانی متناقض و مبهم مسئولان قضایی، باور خودکشی و علت اعلام شده از سوی مسئولان درباره مرگ متهمان و به ویژه درباره کاووس سید امامی در بازداشتگاه را با دشواری مواجه کرده است، درباره اگر چه مرگ متهمانی چون سینا قنبری، وحید حیدری و سایر مواردی که از سوی مسئولان تایید نشد، به دلیل ناشناس بودن، ، عدم دسترسی به رسانه‌ها و یا تهدید خانواده‌ها با پیگیری چندانی روبرو نشد و به زودی فراموش شد. اما واکنش‌های علنی پس از مرگ یک استاد شناخته شده دانشگاه در بازداشتگاه موجب شده این خبر در دو روز گذشته پیوسته در صدر اخبار ایران قرار گیرد.
رامین فرزند کاووس سید امامی و خواننده‌ای که با نام کینگ رام در میان ایرانیان شناخته می‌شود، یکی از اولین افرادی بود که با انتشار خبر، دلیل اعلام شده از سوی مسئولان قضایی یعنی خودکشی را باور نکردنی خواند. این خواننده روز ۲۱ بهمن در اینستاگرام و توییتر خود نوشت: «خبر مرگ پدرم، کاووس سید امامی، برایم باور کردنی نیست. کاووس در ۴ بهمن دستگیر شد و ناگهان از دادسرا مادرم، مریم ممبینی، را جمعه ۱۹ بهمن ۱۳۹۶ احضار می‌کنند و خبر مرگ همسرش را به او می‌دهند. می‌گویند خودکشی کرده.. هنور باور نمی‌کنم. نمی‌کنیم.»
چهار انجمن علمی نیز در نامهای به رئیس جمهور ایران، مرگ کاووس سید امامی را «موجب بهت و حیرت جامعه علمی و نیز فعالان محیط زیست» خواند و نوشت اخبار و شایعات منتشرشده درباره دلایل دستگیری و مرگ ایشان در باور نمی گنجد و ابهامات و سوالات زیادی را پدید آورده است، در این نامه که از سوی انجمن علوم سیاسی ایران، انجمن جامعه شناسی ایران، انجمن مطالعات صلح ایران و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات امضا شده، کاووس سید امامی « انسانی شریف و اخلاق گرا و استادی نام آشنا و دانشمندی ممتاز» توصیف شده و از رئیس جمهور ایران خواسته شده که با پیگیری جدی در راستای وظایف، نهادهای درگیر در این ضایعه دردناک را وادار به پاسخگویی کند.
بی‌اعتمادی افکار عمومی به دلایلی که از سوی مسئولان قضایی اعلام می‌شود، موجب شده اصطلاحاتی مانند خودکشی‌های زنجیره‌ای و «خودکشی شدن» که اشاره به وادار کردن به خودکشی دارد، از سوی کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی ابداع شود. همچنین اغلب کسانی که تجربه بازداشت در جمهوری اسلامی را داشته‌اند با تاکید بر غیرممکن بودن امکان خودکشی در بازداشتگاه‌های امنیتی، مسئولان قضایی را به دروغگویی و پوشاندن حقیقت متهم کرده‌اند.
ژیلا بنی یعقوب، روزنامه‌نگاری منتقدی که به دلیل نوشتن در سال ۱۳۸۸ بازداشت، زندانی و از کار محروم شده، با هشتگ باور نمی‌کنم در توییترش نوشت: « دوستانی که قبلا زندانی بودند به اندازه کافی نوشتند که در بندهای امنیتی اوضاع جوری است که امکان خودکشی نیست بنابراین لازم نیست چیز بیشتری در این باره بگم جز اینکه باورنمیکنم خودکشی کاووس_سید_امامی را»
کاووس سیدامامی، دکتری جامعه شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق و مدیر عامل موسسه «حیات وحش میراث پارسیان» بود. طبق اطلاعات سایت دانشگاه امام صادق آقای سیدامامی لیسانس جامعه شناسی را از دانشگاه اوهایو آمریکا در سال ۱۳۵۴ و فوق لیسانس و دکتری جامعه شناسی خود را از دانشگاه ارگان آمریکا در سال ۱۳۷۰ اخذ کرد. او چندین کتاب و مقاله نوشته است.
طبق نوشته فرزند کاووس سید امامی او در تاریخ چهارم بهمن ماه بازداشت شده و در تاریخ ۱۹ بهمن ماه خانواده مطلع از مرگ او با عنوان «خودکشی» شده‌اند. با این حال مشخص نیست که کاووس سیدامامی تحت چه شرایطی مورد بازجویی قرار گرفته و تحت چه شرایط فیزیکی و روانی در زندان اوین نگهداری شده و چگونه برای فردی که از صحت کامل جسمی و روانی برخوردار بوده است چنین اتفاقی افتاده است.
بعد از مرگ زهرا کاظمی خبرنگار ایرانی-کانادایی در ایران در سال ۱۳۸۲، این دومین شهروند ایرانی-کانادایی است که در زندان‌های ایران و پشت درهای بسته جان خود را از دست می‌دهد. در مورد زهرا کاظمی علیرغم پیگیری مقامات کانادایی و وکلای او در ایران هیچ‌گاه فردی برای این مرگ پاسخگو نگهداشته نشد. هم اکنون حدود ۱۱ شهروند با تابعیت دوگانه و یا مقیم کشور دیگر در زندان اوین به سر می‌برند.
پس از افشای خبر کشته شدن دو نفر در زندان‌های ایران و پخش گسترده متادون و آزار جسمی بازداشت شدگان در اعتراضات اخیر، تعدادی از نمایندگان مجلس درخواست بازدید از زندان اوین را دادند. پس از این بازدید که در ۱۰ بهمن ماه صورت گرفت، الهیار ملکشاهی رییس کمیسیون قضایی مجلس اعلام کرد که فیلم خودکشی سینا قنبری برای نمایندگان پخش شده است. احمد همتی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس هم روز ۱۸ بهمن ماه در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا گفت پزشک قانونی «فیلم‌های هفت تا ۱۰ ساعته از محل فوت این زندانیان را بازبینی کرده و به این نتیجه رسیده که آنان خودکشی کرده‌اند.» به این ترتیب بازدید نمایندگان هم با تایید خودکشی‌ها پایان یافت. این بازدید شش روز پس از دستگیری کاووس سید امامی صورت گرفت. در روزهای پس از بازدید، نمایندگان مجلس با توضیحات مختصری، تعریف جزییات ملاقات خود را به زمان دیگری در آینده موکول کردند. با این حال اطلاعات منتشر شده نشان می‌دهد که این بازدید با طراحی کامل مسوولان امنیتی و قضایی به نحوی انجام شده است که زندانیان امنیتی و سیاسی هیچ شانسی برای ملاقات با نمایندگان و اظهار نظر درباره وضعیت خود نداشته‌اند.
در همین روز (۲۱ بهمن ۹۶ ) عباس جعفری دولت‌آبادی، دادستان تهران از «شناسایی و بازداشت چند متهم مرتبط با یک پرونده جاسوسی» خبر داده است. دادستان تهران گفت: «این افراد در قالب اجرای پروژه‌های علمی و محیط زیستی نسبت به جمع‌آوری اطلاعات طبقه‌بندی کشور در حوزه‌های استراتژیک اقدام می‌کردند.»
او گفت که این افراد با «رصد اطلاعاتی یکی از نهادهای امنیتی کشور» دستگیر و توسط «دادستانی تهران» بازداشت شده‌اند. با این حال نامی از دستگیرشدگان و اطلاعات بیشتری درباره اتهامات آنها و وضعیت‌شان نداده است.
