مخالفت قوه‌قضاییه با رفع فیلتر از توییتر و زمزمه‌هایی برای مسدود کردن تلگرام در سال جدید
تنها چند پس از چند ماه از وقایع مشهور به «اعتراضات سراسری» در ایران که طی آن اپلیکیشن پرطرفدار پیام‌رسان تلگرام به مدت دو هفته بلاک و میلیون‌ها نفر از کاربران ایرانی از دسترسی به آن به صورت عادی محروم شدند، برخی مسوولین عالی‌رتبه قضایی و نیز حوزه اینترنت، در طی روزهای منتهی به تعطیلات نوروزی در ایران، به صورت تلویحی از اراده جدی برای فیلتر کردن دائمی تلگرام سخن گفته‌اند.
سخن گفتن از فیلترکردن تلگرام در حالی صورت می‌گیرد که طی روزهای گذشته تحرک برخی مسوولین برای رفع فیلتر از توییتر شدت گرفته بود.
عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، که مسوول فیلتر شدن و رفع فیلتر از محتوای اینترنت در ایران است، امروز ۲۵ اسفند ۱۳۹۶، در مخالفت رفع فیلتر از شبکه اجتماعی توییتر و یوتیوب گفت: «توئیتر و یوتیوب در اجرای دستور مراجع قضایی فیلتر شده‌اند و مراجع دیگر نمی‌توانند در اموری که توسط مراجع قضایی تعیین‌تکلیف شده‌اند، دخالت نمایند.»
مخالفت خرم‌آبادی به عنوان معاون قوه قضاییه در امور فضای مجازی، در واکنش به طرح موضوع رفع فیلتر از توییتر توسط شورای عالی فضای مجازی است که طی روزهای گذشته توسط وزیر ارتباطات و سایر مقامات ایرانی مطرح شده است و در آخرین واکنش‌ها سعید مهدیون، معاون تنظیم مقررات شورای عالی فضای مجازی در روز ۱۷ اسفند ۱۳۹۶ از بررسی پرونده رفع فیلتر توییتر در معاونت امنیت شورای عالی فضای مجازی خبر داد.
خرم‌آبادی که در کانال خود در اپلیکیشن پیام‌رسان سروش، پیامی را منتشر کرده بود در ادامه افزود: «علت فیلتر توئیتر و یوتیوب عدم تبعیت آنها از قوانین کشور و جلوگیری از انتشار میلیون‌ها محتوای مجرمانه و سدکردن راه جاسوسی، نفوذ و تسلط بیگانگان بر فضای مجازی کشور بوده است.» او ادامه داد: «نه تنها توئیتر و یوتیوب رفع فیلتر نخواهند شد، بلکه در آستانه‌ی ورود به سال ۹۷، اتفاق نظر بی‌نظیری بین مسئولین برای قطع تسلط و نفوذ دشمن بر فضای مجازی کشور ایجاد شده است.»
خرم‌ابادی هیچ اشاره‌ای نکرد که «اتفاق نظر بی‌نظیری بین مسئولین برای قطع تسلط و نفوذ دشمن بر فضای مجازی،» چیست اما این اظهارنظر باعث شد تا شایعه فیلترینگ اپلیکیشن تلگرام در بین کاربران ایرانی در شبکه توییتر به سرعت فراگیر شود.
با فاصله یک روز پس از انتشار این خبر و پخش شایعات در توییتر مبنی بر مسدود کردن تلگرام در سال جدید، سیده حمیده‌زرآبادی عضو اصلاح‌طلب کمیسیون صنایع مجلس در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۹۶ به خبرگزاری ایلنا گفت: «بنابر اطلاعات موثقی که از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دارم، فیلترینگ دائم تلگرام در سال آینده به تصویب شورای‌عالی فضای مجازی رسیده و این اظهارات به‌نوعی زمینه‌سازی برای انجام این تصمیم در افکار عمومی است.»
سیدمحمد حسین‌پور مدیر کل ارتباطات و روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی ضمن تکذیب خبر فیلترینگ تلگرام در ۲۶ اسفند ۱۳۹۶ به روزنامه فناوران گفت: «شورای عالی فضای مجازی هیچ مصوبه‌ای برای فیلتر تلگرام نداشته است.»
مجلس شورای اسلامی ایران در تاریخ ۲۷ اسفند جلسه‌ای غیر علنی در با شرکت مسوولین اینترنت برگزار کرد که در آن به بررسی نقش اینترنت در اعتراض‌های دی ماه پرداخت. محمدحسین قربانی یکی از نماینده‌های مجلس در مورد مباحث مطرح شده در این جلسه ضمن تکذیب خبر فیلترینگ تلگرام به خبرگزای ایسنا گفت: «بنده به ضرس قاطع می گویم تا این لحظه هیچ تصمیمی برای فیلتر تلگرام گرفته نشده است.» او ادامه داد: «امنیت و مسائل اخلاقی در فضای مجازی به ویژه تلگرام برای ما مهم است ولی می توانیم با قدرت چانه‌زنی خواسته‌مان را به این شرکت بقبولانیم.»
با وجود تکذیب تشکیل جلسه و تصمیم گیری برای مسدود کرد تلگرام در شورای عالی فضای مجازی، سیدابوالحسن فیروزآبادی دبیر این شورا در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۹۶، به خبرگزاری ایسنا ضمن انتقاد از به گفته او «تندروهای داخلی» که عامل مسدود شدن توییتر و فیس بوک بودند گفت «ادامه فعالیت تلگرام به صلاح نیست،» و اضافه کرد: «تندروهای داخلی هم با حمایت از بستن توئیتر و فیس‌بوک و … به آنها کمک کرده‌اند. کانال‌های تلگرام نوعی ترویج لمپنیسم در کشور است. نوعی خبررسانی یک‌طرفه است. غوغاسالاری و ایجاد فتنه است. روی این شبکه، فیلترشکن می‌گذارند. سوال این است که اگر می‌خواهند شبکه پیام‌رسان در کشورها ایجاد کنند پس چرا فیلترشکن روی آن قرار می‌دهند؟ مگر می‌خواهند درگیر شوند؟ چرا در این شبکه پول مجازی می‌گذارند؟ چرا این کار را در فیس‌بوک انجام نمی‌دهند؟»
این در حالی است که تا امروز شرکت تلگرام بارها اعلام کرده است که از پذیرفتن در خواست‌های حکومت ایران که مغایر با قوانین و مقرارت این شرکت است، سر باز زده است.
محمود صادقی دیگر نماینده مجلس که در جلسه غیرعلنی مجلس شرکت کرده بود در حساب توییتر خود با اشاره به مباحث مطرح شده در این جلسه در مورد آمار استفاده از فیلترشکن در ایران نوشت: «در جلسه امروز مجلس، لاریجانی به نقل از گزارش وزیر ارتباطات به شورای عالی امنیت گفت چند روز که تلگرام فیلتر بود بیش از ۳۰ میلیون نفر از فیلترشکن استفاده کردند. یکی از نمایندگان هم علت عدم اقبال مردم به پیام رسان های داخلی را عدم اعتماد آنها به حفظ اطلاعات خصوصی کاربران دانست.» این در حالی است که بر اساس آخری آمار منتشر شده توسط شرکت تلگرام، این اپلیکیشن در ایران بیش از ۴۰ میلیون کاربر فعال دارد.
واکنش به اشارات تلویحی برای مسدود شدن تلگرام درشبکه‌های اجتماعی
امین سیرجانی، خبرنگار گروه اجتماعی روزنامه اعتماد سخنان خرم‌آبادی را «لج و لجبازی با مردم» نامید و در حساب توییتر خود نوشت: «لج بازی با مردم فارغ از اینکه این ادعا منجر به فیلتر تلگرام می شود یا نه، یه چیز دیگه به شدت آزاردهنده آن هم ادبیات امثال جناب خرم آبادی است. انتخاب واژگانی که یقین دارند استفاده از آنها بخشی از جامعه را خشمگین می کند. به عبارت ساده لج بازی با مردم.»
می‌خوان دوباره تلگرام رو ببندند.
ولی پشتوانه دولتی لازم رو ندارند، بنابراین افسانه‌سرایی می‌کنند. https://t.co/EHmnwtIKTJ— Reza Kiani (@rkeiani) March 16, 2018
صادق زنگنه خبرنگار آزاد در حوزه تکنولوژی نیز در واکنش به این خبر در حساب توییتر خود ضمن ابراز نگرانی از فیلترینگ تلگرام نوشت: «زنگ خطر برای تلگرام به صدا درآمد.»
کاربر دیگری با نام رضا کیانی در حساب توییتر خود و در واکنش به این خبر نوشت: «می‌خوان دوباره تلگرام رو ببندند. ولی پشتوانه دولتی لازم رو ندارند، بنابراین افسانه‌سرایی می‌کنند.»
لج بازی با مردم
فارغ از اینکه این ادعا منجر به فیلتر تلگرام می شود یا نه، یه چیز دیگه به شدت آزاردهنده آن هم ادبیات امثال جناب خرم آبادی است. انتخاب واژگانی که یقین دارند استفاده از آنها بخشی از جامعه را خشمگین می کند. به عبارت ساده لج بازی با مردم. https://t.co/oynMAAi6UQ— amin shool sirjani (@amin0054) March 16, 2018
تلگرام، چهارمین و نشانی سرورهای فیلترینگ ششمین نشانی پر بازدید در ایران
اظهار نظرها در مورد مسدود کردن اپلیکیشن تلگرام و افزایش استفاده از فیلترشکن‌ها در حالی صورت می‌گیرد که بر اساس اطلاعاتی که سامانه رتبه‌نگر منتشر کرده است، نشانی‌های اینترنتی مربوط به تلگرام، چهارمین نشانی پر بازدید در تمام ایران است که نشان از مراجعه بسیار زیاد مردم به این اپلیکیشن داد. همچنین بررسی‌های کمپین حقوق بشر در ایران از فهرست سایت‌های پربازدید که توسط سامانه رتبه‌نگر، محصول پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، نشان می‌دهد که در بین فهرست پربازدیدترین سایتها و نشانی‌های اینترنتی در داخل ایران، نشانی یا «ای.پی» سرورهای فیلترینگ در شرکت ارتباطات زیرساخت، ششمین نشانی پر بازدید در ایران است.
قرار گرفتن نشانی سروی‌های فیلترینگ ایران در رتبه ششم پر مراجعه‌ترین نشانی‌ها و سایت‌های اینترنتی در ایران، کثرت دفعاتی که کاربران با سایتها و اپلیکیشن‌های فیلتر شده مواجه می‌شوند را برجسته می‌کند و نشان دهنده، حجم سانسور محتوای اینترنتی در ایران است.
سانسور گسترده اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌ها همچنان در ایران ادامه دارد که حسن روحانی در تاریخ ۲۸ آذر ۱۳۹۶، گفته بود «ما به دنبال فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی نخواهیم بود.» او ادامه داد: «در اینجا وزیر به مردم قول می دهد که دستش روی دکمه فیلترینگ نخواهد رفت.»
در جلسه امروز مجلس، لاریجانی به نقل از گزارش وزیر ارتباطات به شورای عالی امنیت گفت چند روز که تلگرام فیلتر بود بیش از ۳۰ میلیون نفر از فیلترشکن استفاده کردند. یکی از نمایندگان هم علت عدم اقبال مردم به پیام رسان های داخلی را عدم اعتماد آنها به حفظ اطلاعات خصوصی کاربران دانست.
— محمود صادقی (@mah_sadeghi) March 18, 2018
سامانه رتبه‌نگر خود را به عنوان «یکی از خدمات جویشگر بومی» معرفی می‌کند که با هدف ارائه خدمت رتبه بندی دامنه‌ها مبتنی بر ترافیک عمل کند. این سامانه به سه روش اطلاعات خود را جمع آوری می‌کند. روش اول استفاده از یک افزونه برای مرورگرهای کروم و فایرفاکس است و روش دوم استفاده از یک تکه اسکریپت که مدیران سایت برای به دست آوردن آمار بازدید وب‌سایت خود می‌توانند آن را در سایت خود اضافه کنند. روش دوم همانند همان روشی است ابزار گوگل آنالیز برای ارایه آمار بازدید وب‌سایت‌ها به مدیران وب‌سایت‌ها ارائه می‌کند. اما روش سوم که با اهمیت‌ترین روش جمع آوری اطلاعات بازدید ایرانیان از سایتها و نشانی‌های اینترنتی است، مبتنی بر تحلیل ترافیک اینترنت کاربران ایرانی است که در وب‌سایت رتبه‌نگر با عنوان «لاگ شبکه» معرفی شده است.
در این روش مسوولین این وب‌سایت با دریافت اطلاعات ترافیک اینترنت کاربران ایرانی، یعنی ریز فعالیت آنها در اینترنت، آنها را تحلیل می‌کنند و فهرستی از ۵۰۰ نشانی و یا وب‌سایت پر مراجعه کاربران را بر اساس روز منتشر می‌کنند.
در فهرستی که روز ۱۴ اسفند ۱۳۹۶ منتشر شد، نشانی اینترنتی ۱۰٫۱۰٫۳۴٫۳۴ در رتبه هفتاد و سوم در بین پر بازدید‌ترین سایتها و نشانی‌های اینترنتی در ایران ثبت شده بود اما به دلیل آنکه در بین فهرست منتشر شده سایت‌های وجود دارند که به صورت مستقل توسط کاربر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، این رتبه رتبه واقعی این نشانی اینترنتی نیست. به دلیل اینکه این سامانه ترافیک اینترنت کاربران را تحلیل می‌کند و نه فقط درخواست کاربر برای باز کردن یک وب‌سایت و یا اپلیکشن را، در فهرست ارایه شده نشانی‌های وجود دارد که مورد استفاده کاربر نیستند، اما اپلکیشن‌ها و سایت‌هایی که کاربران به آنها مراجعه می‌کنند در پشت صحنه از این نشانی‌ها برای انجام برخی خدمات خود استفاده می‌کنند. به عنوان نمونه نشانی http://zapyamobile.com که دومین نشانی پر بازدید در ایران است، یک سامانه تبلیغات و جمع آوری دیتا است، که درصورتی که نشانی آن را در مرورگر خود وارد کنید، هیچ سایتی نمایش داده نخواهد شد، بلکه برنامه‌نویسان از آن برای تبلیغات در سایت و اپلیکیشن‌ها خود استفاده می‌کنند. بنابراین علیرغم اینکه این آدرس به صورت ارادی توسط کاربر باز نشده و کاربردی برای او ندارد، ولی چون برخی از اپلیکیشن‌های پربازدید از آن استفاده می‌کنند، عملا در سیاهه سایت‌های با بازدید‌کننده بالا قرار می‌گیرند. برای همین برای رسیدن به فهرستی از سایت‌هایی که کاربران به صورت ارادی به آن مراجعه می‌کنند، با حذف این نوع سایتها و سایت‌های تبلیغاتی، فروشگاه‌‌های اپلیکیشن، به لیستی از وب‌سایت‌هایی که کابران برای دریافت محتوا به آن مراجعه می‌کنند به فهرست اصلی سایت‌هایی که کاربران ایرانی به آنها مراجعه کردند می‌توان دست یافت. کمیپن با پالایش و حذف این چنین سایتها فهرستی از ۱۰ سال پربازدید کاربران ایرانی را به دست آورد که به ترتیب بازدید عبارت‌اند از:
۱. Google.com
۲. Apple.com
۳. Cafebazaar.ir
۴. Rayjump.com
۵. Akharinkhabar.ir
۶. Samsungapps.com
۷. Divar.ir
۸. ۱۴۹٫۱۵۴٫۱۶۴٫۲۱۵:۴۴۳
۹. Sheypoor.com
۱۰. ۱۰٫۱۰٫۳۴٫۳۶
به دلیل این که برخی از سایت‌های فهرست بالا مانند گوگل، استور اپل و سامسونگ حضور دارند، که یا به صورت پیش فرض به عنوان اولین سایت بعد از باز کردن مروگر روی دستگاه کاربران است، مانند گوگل که پیش فرض اکثر مرورگرهای ایرانی است، اگر این دسته از سایتها را از سایت‌هایی که به صورت ارادی توسط کاربران انتخاب می شود حذف کنیم، به فهرست کوتاه‌تر زیر خواهیم رسید:
۱. Rayjump.com – بازی اینترنتی
۲. Akharinkhabar.ir – وب‌سایت خبری
۳. Divar.ir – وب‌سایت آگهی و فروش آنلاین مانند Craigslist.org در امریکا
۴. ۱۴۹٫۱۵۴٫۱۶۴٫۲۱۵:۴۴۳ – نشانی اپلیکیشن تلگرام
۵. Sheypoor.com – وب‌سایت آگهی و فروش آنلاین مانند Craigslist.org در امریکا
۶. ۱۰٫۱۰٫۳۴٫۳۶- نشانی سرور فیلترینگ در شرکت ارتباطات زیرساخت
ششمین نشانی پر بازدید در داخل ایران نشانی ۱۰٫۱۰٫۳۴٫۳۶ است که در واقع نشانی موسوم به DNS sinkhole ایران در شرکت ارتباطات زیرساخت است.
زمانی ایران می‌خواهد برای فیلتر کردن یک وب‌سایت و یا اپلیکیشن از روش ایجاد تغییر در DNS استفاده کند، با تغییر DNS اصلی وب‌سایت و یا اپلیکیشن به DNS سرورهای فیلترینگ در شرکت اراتباطات زیرساخت باعث می‌شود تا کاربر به جای دریافت اطلاعات از سرور اصلی، آنها را از سرور جعلی ایران دریافت کند که به آن چاله سیاه دی‌ان‌اس یا BlackholeDNS هم گفته می‌شود. در واقع ایران با هدایت درخواست کاربر به سمت این سرورها باعث می‌شود تا درخواست‌های کاربران برای باز کردن این سایتها در یک چاله سیاه ریخته شود. در حالت عادی از DNS sinkhole برای هدایت ترافیک‌های مشکوک به بدافزار، بات‌های خراب‌کار استفاده می‌شود، اما در ایران یکی از کاربرهای این سرورها از بین بردن درخواست‌های کاربران برای دسترسی به وب‌سایت‌های فیلتر شده در ایران است.
