روششناسی
این گزارش حاصل پروژه مشترک سازمان دیدهبان حقوق بشر و مرکز حقوق بشر ایران (کمپین بینالمللی حقوق بشر ایران سابق) است.
برای انجام این پژوهش، یک پژوهشگر که با هر دوی این مراکز کار میکند ۵۸ مصاحبه با افراد ساکن ایران انجام داده است. از جمله با ۳۶ فرد دارای معلولیتهای مختلف، ۱۵ زن و ۲۱ مرد مصاحبه شده که برخی فعال حوزه حقوق معلولیت بودهاند. همچنین با والدین ۱۰ فرد دارای معلولیت، ۳ کارشناس سلامت و ۹ متخصص از جمله کارکنان سازمان بهزیستی، فعالان سمنها و سایر ارائهدهندگان خدمات نیز مصاحبه کردهایم. برای حفظ امنیت و ناشناس ماندن مصاحبهشوندگان، در بیشتر موارد نام شهرها حذف شده است.
در سی سال گذشته دولت ایران به ندرت به سازمانهای بینالمللی حقوق بشری مثل دیدهبان حقوق بشر اجازه ورود و تحقیق مستقل را داده است. پیشینه ایران در تحمل انتقاد مستقل و آزادی بیان به خصوص در دهه گذشته بسیار تاسفآور بوده است. صدها کنشگر، وکیل، مدافع حقوق بشر و روزنامهنگار برای مخالفت مدنی مورد تعقیب قرار گرفتهاند. بیشتر شهروندان ایران در مکالمه طولانی در مورد مسائل حقوق بشری با تلفن یا ایمیل محتاط هستند و از نظارت دولت میترسند. این نظارت در شبکه های اجتماعی مثل فیسبوک، توییتر و تلگرام هم وجود دارد. اغلب، دولت منتقدان داخل کشور از جمله کنشگران حقوق بشر را به جاسوسی برای کشورها یا سازمانهای خارجی متهم میکند و به موجب قوانین امنیت ملی مورد تعقیب قرار میدهد.
دیدهبان حقوق بشر و کمپین حقوق بشر ایران در مواردی که آمار و اظهارات مقامات دولتی موجود بوده، از آنها در این نوشتار استفاده کردهاند.
پژوهشگر به دنبال مصاحبه با افرادی با پیشینه اجتماعی و اقتصادی مختلف بود اما بیشتر مصاحبهشوندگان در فضای شهری زندگی میکنند و بخاطر حمایت خانواده از کیفیت زندگی به نسبت خوبی برخوردار هستند. تمام مصاحبهها به زبان فارسی و با اپلیکیشنهای پیامرسان امن انجام شده است. بخاطر مشکلات ارتباطی و موانع امنیتی افراد ناشنوا و افراد دارای معلولیت ذهنی و رشدی به نسبت افراد دارای سایر انواع معلولیتها کمتر مورد مصاحبه قرار گرفتند. با افراد ناشنوا از طریق نوشتاری و اپلیکیشنهای پیامرسان امن مصاحبه شد.
پژوهشگر از مصاحبه شوندگان خواسته بود زمان مناسب برای مصاحبه را انتخاب کنند و هر زمان احساس خطر امنیتی کردند یا از سوالی معذب شدند، مصاحبه را قطع کنند.
همه شرکتکنندگان مصاحبه از هدف مصاحبه و استفاده از اطلاعات و ناشناس ماندن خود مطلع بودند. در این گزارش نام همه مصاحبهشوندگان عوض شده و اطلاعاتی که موجب شناسایی میشده هم حذف شده که حریم خصوصی و امنیت ایشان تامین شود. هیچ پاداش مالی یا مشوقی به شرکتکنندگان برای مصاحبه با پژوهشگر داده نشده است.
در بهمن ماه ۱۳۹۶ (فوریه ۲۰۱۷) دیدهبان حقوق بشر نامههایی به سازمان بهزیستی کشور، ستاد هماهنگی و پیگیری مناسبسازی کشور، وزارت بهداشت، وزارت کشور و معاونت رییس جمهور در امور زنان و خانواده ارسال کرد. سازمان بهزیستی پاسخ برخی سوالات مطرح در نامه را داد. در اردیبهشت ۱۳۹۷ (می ۲۰۱۸) دیدهبان حقوق بشر از سازمان بهزیستی، ستاد هماهنگی و پیگیری مناسبسازی کشور و وزارت بهداشت اطلاعاتی در مورد یافتههای این گزارش درخواست کرد. نامهها و پاسخ به این گزارش پیوست شدهاند.