نگاه سیاسی، تبلیغ و تشویق به ازدواج کودکان: ثبت بیش از ۲۶۸۰۰ ازدواج پایین‌تر از رده سنی مشخص شده
یک ماه پس از رد طرح کودک همسری از سوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس، تشویق به ازدواج کودکان توسط برخی ازمسوولان فرهنگی کشور و فعالیت‌های تبلیعاتی مانند ساخت ویدیو در عادی سازی و دفاع از ازدواج کودکان همچنان ادامه دارد.
این درحالی است که طبق آمارهای دولتی تعداد کودک همسری ثبت شده بالغ بر دهها هزار مورد است. برای مثال علی زاهدنیا مدیر کل ثبت احوال خراسان شمالی در تاریخ ۹ بهمن‌ماه گفت: «در کل کشور ۲۶ هزار و ۸۰۴ واقعه ازدواج پایین‌تر از رده سنی مشخص شده، ثبت شده است که در خراسان شمالی ۸۷۵ مورد اتفاق افتاده است که سه درصد از سهم کشوری را شکل می‌دهد و رتبه ۱۲ در این بخش را داریم.» او در خصوص «رده سنی مشخص» گفت: «قانون مدنی سن دختران برای ازدواج ۱۳ سال تمام و سن پسران ۱۵ سال تمام برای افرادی که می‌خواهند ازدواج کنند، است که اگر سن درخواستی برای ازدواج پایین‌تر از سن مشخص شده باشد باید کسب اجازه از دادگاه صورت بگیرد.»
پروانه سلحشوری روز هفتم بهمن ماه گفت: «مساله کودک همسری بیش از اینکه یک مساله اجتماعی باشد تبدیل به یک امر سیاسی شده است.» این نماینده مجلس با انتقاد از کسانی که ازدواج کودکان را تبلیغ میکنند گفت: «متاسفانه در کشور ما وارونه زده میشود و کودک همسری تبلیغ میشود.»
پروانه سلحشوری با تاکید براینکه ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال باید ممنوع شود و حداقل سن ازدواج باید ۱۶ سال تعیین شود گفت: «اگر مخالفان کسانی هستند که دغدغه نان مردم را دارند باید بدانند که یک پسر ۱۶ ساله یا دختر ۱۴ ساله نمی‌تواند زندگی را اداره کند.»
این نماینده مجلس گفت برای ارائه مجدد طرح لایحه حمایت از حقوق کودکان کودکان که پیش از این از سوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس رد شده باید حمایت جامعه مدنی و صاحبنظران دینی گرفته شود. خانم سلحشوری با اشاره به اینکه بحث افزایش حداقل سن ازدواج همچنان در مجلس مطرح است گفت «چون معتقدیم در صورت ازدواج زیر ۱ سال خشونت علیه کودکان رخ می‌دهد.»
طبق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی سن ازدواج دختران ۱۳ سال و پسران ۱۵ سال عنوان شده است. براساس این ماده حتی کودکان کمتر از این سن هم به شرط اجازه ولی و دادگاه قادر به ازدواج خواهند بود.
طرح کودک همسری که درآن ازدواج دختران زیر ۱۳ سال ممنوع شده است در دی ۹۷ از سوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس رد شد. این طرح در سال ۹۵ در مجلس شورای اسلامی مطرح و در مهرماه ۹۷ با اکثریت آرای نمایندگان با قید یک فوریت به تصویب رسید. چند ماه بعد به «طور کلی» این طرح از سوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس با دلیل مغایرت با «مسایل فقهی و شرعی»، «مخالفت مراجع» و «کپی‌برداری از طرح‌های غربی» رد شد. با این حال نمایندگانی مانند طیبه سیاووشی و پروانه سلحشور در اظهارنظراتی اعلام کردند آنها بار دیگر این طرح را به مجلس برای تصویب ارائه خواهند کرد و امیدوار به تایید و تصویب آن در شورای نگهبان هستند.
در موج ترویج عجیب ازدواج کودکان از سوی برخی از مسوولان کشور، حسن رحیم پورازغدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با دفاع از این موضوع و انتقاد از مخالفان ازدواج کودک همسری گفت «برای ازدواج، حد سنی نداریم. دختر و پسر دبستانی هم می‌توانند ازدواج کنند.»
رحیم‌‌پور ازغدی روز ششم بهمن ماه گفت: «اسلام می‌گوید به محض اینکه غریزه جنسی بیدار شد، حتی هنوز کامل هم بیدار نشده ازدواج کنید. اصلا اسلام شرط بلوغ را هم برای ازدواج نگذاشته است.»
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در توضیح منظورش گفت: «اسلام به قدری با مساله رابطه دختر و پسر باز برخورد کرده که می‌گوید حتی دختر و پسر دبستانی هم می‌توانند با هم ازدواج کنند. اصلا حد سنی ندارد، نه از این طرف نه از آن طرف.»
او در ادامه دفاع عجیبش از ازدواج کودکان با وام گرفتن از اسلام گفت یک پسربچه هم که به مدرسه ابتدایی می‌رود می‌تواند ازدواج کند. اسلام منع نکرده و هیچ شرط سنی برای ازدواج نگذاشته است.»
پس از این اظهارات موجی از مخالفت‌ها با او در رسانه‌های داخل و فضای مجازی شکل گرفت. سایت نامه‌نیوز در تاریخ هفتم بهمن ماه در مطلبی نوشته مسوولان «به نحوی از کودک همسری دفاع میکنند که گویی قرار است مانعی برای انجام ازدواج جوانان ایجاد شود.»
در بخشی از این مطلب خطاب به ازغدی آمده: «آقای ازغدی جناب عالی سفری به مناطق محروم حاشیه‌ای که کودک همسری رایج تر است، داشته اید؟ کدام یک از این کودکانهمسر شده نحوه نوشتن میل جنسی را آموخته اند؟ اصلا این ها فرصت کرده اند غریزه جنسی رابشناسند که ناگهان خود را در بستر شوهر می بینند؟ شما تا کنون در مورد آسیب های جسمی و روحی ناشی از ازدواج زودهنگام شنیده یا خوانده اید؟ صرفا جهت اطلاع شما باید عرض کنیم که طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، اصلی ترین علت مرگ و میر دختران ۱۵ تا ۱۹ ساله در جهان،زایمان و عوارض پس از بارداری است. احتمالا می خواهید به مادران و مادربزرگ هایی اشاره کنید که در همین سن و سال فرزندان سالمی به دنیا آورده ند. گذشته از اینکه همان نسل مورد جفا قرار گرفته نیز عموما تجربه بارداری های منجر به سقط جنین یا فوتنوزاد را داشته اند و مادران فوت شده نیز قادر به شهادت و تایید خطرناک بودن این تجربه در سنین پایین نیستند؛ فرض را بر این می گذاریم که دختر زیر سیزده سال از بارداری و زایمان جان سالم به در ببرد. قبول ندارید که مسیر زندگی هر کدام از این دخترکان خاصه اهالی شهرهای های کوچک تر و روستاها بعد از ازدواج کاملا تغییر می کند و فرصت های بسیاری از آنان گرفته می شود؟»
روزنامه آرمان نیز در مطلبی با عنوان «یک سوال مهم از «رحیم پورازغدی»: بچه‌های شما در چه سنی ازدواج کردند؟» نوشته او باید از خودش شروع کند و بگوید فرزندان خودش در چند سالگی ازدواج کردند و چرا اطلاعاتی درباره فرزندان خود منتشر نکرده است.
اعتراض مردم به تشویق ازدواج کودکان
کمتر از یک هفته پیش ویدیوی کوتاهی از تبلیغ و تشویق ازدواج کودکان در فضای مجازی پخش شد. در این کلیپ مرد جوانی که در کنار زن محجبه‌ای ایستاده می‌گوید آنها سه سال پیش با هم آشنا شده و ازدواج کردند زمانی که او ۱۶ ساله و همسرش ۱۴ ساله بوده است. این دو بارها از ازدواج خود «خدا را شکر» میکنند و می‌گویند اگر کودکی دلش بخواهد ازدواج کند «باید کل دنیا پشتش باشد و کمکش کند.»
این دو همچنین با نقد نماینده مجلس که معترض ازدواج کودکان زیر ۱۸ سال به دلیل کودک و نابالغ بودنشان است با طعنه می‌گویند آنها نابالغ و «نفهم» نیستند.
پس از پخش این کلیپ کاربران شبکه‌های اجتماعی آن را با عبارت‌های «زشت» و «زننده» و «شرم‌آور » توصیف کردند. بنفشه جمالی فعال حقوق زنان در توییترش درباره این ویدیو نوشته است: «یه دختر و پسر ادعا میکنند تو۱۴و ۱۶سالگی ازدواج کردن وکلی خوشحالند وبه نماینده مجلس که مخالف ازدواج کودکان بوده میگند نماینده نامحترم ما نابالغیم اخه؟ دوست عزیز شما اگه بالغ شده بودی میفهمیدی که نماینده مجلس باید مدافع اون دختربچه‌هایی که به مردای هم سن وسال باباش فروخته میشند باشه.»
علی ملیحی، روزنامه‌نگار در توییتی نوشته است: «بنظرم یکی از دلایلی که صداسیما ازدواج کودکان را تبلیغ میکنه کینه‌توزی با مخالفان ازدواج کودکان است. آن را طرح بیگانه فرض میکنه و ضدش عمل میکنه. شاید اگر همگی ما یکصدا خواستار ازدواج کودکان بشیم و براش تبلیغ کنیم؛ کفن‌پوشها در مخالفت با ازدواج کودکان به خیابان بریزند.»
حساب توییتری سازمان غیردولتی «جمعیت امام علی» که به نفع کودکان خیابانی فعال است با انتشار طرحی نوشته است: «ده سال پیش در خیابان گل می‌فروخت. حالا در سایه‌ی قوانینی که ازدواج دختران زیر ۱۳ سال را ممنوع نمی‌کند، همراه با نوزاد چند ماهه‌ش در خیابان کار می‌کند.»
کاربری به نام فیروزه در توییتر خود از تجربه ازدواجش در کودکی نوشته است: «من ١٣ سالگى ازدواج کردم و ١۴ سالگى باردار شدم که تو سه ماهگى جنین سقط شد و دکتر با فریادهاى خشمگین میگفت این بچه هنوز بدن خودش کامل نشده باید یک انسان دیگه رو هم جورش رو بکشه؟ خدارو شکر کنید جنین مرد چون دو دستش تشکیل نشده بود.»
کاربری به نام «خوزه الی بوئندیا» در توییتی نوشت: تو کشوری زندگی میکنیم که کودکان نمیتوانند حساب بانکی یا اجازه رانندگی داشته باشند اگر کار کنند کودک کارند و آسیب اجتماعی تلقی میشود اما اجازه دارند ازدواج کنند خانواده تشکیل دهند سکس داشته باشند ولی آموزش و پرورش همان کشور اجازه آموزش مسائل جنسی به کودکان را نمیدهد #کودک_همسری
اردشیر کاربر دیگر توییتر نوشت: «فکر می‌کنم جمهوری اسلامی می‌گرده ببینه چی بیشتر ما رو حرص می‌ده روی همون انگشت می‌ذاره. یهو بعد از چهل سال یادشون افتاده باید ازدواج کودکان رو تبلیغ و ترویج و تئوریزه کنن؟ طبیعی نیست واقعا.»
کاربر دیگری به نام نوشینوف نوشته است: مادرمن تو ۱۴ سالگی ازدواج کرد۱۵ سالگی برادرم بدنیا اومد اینقدر خونریزی کرد که حتمامیمرداگر تو یکی از بهترین بیمارستانهای تهران نبود و صدماتش باعث شد تو ۴۵ سالکی رحمشو از دست بده . کودک باید عروسک بازی کنه نه بچه داری ،دخترنوجوان باید جوونی کنه نه شوهرداری .نه به ازدواج کودکان.»
ازدواج کودکان خلاف اعلامیه حقوق بشر و کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک
ازدواج دختربچه‌ها و پسربچه‌ها در ایران در شرایطی به شکل قانونی ممکن است و رخ می‌دهد که ایران در سال ۱۳۷۲ با تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان به شکل رسمی اما مشروط «کنوانسیون حقوق کودک» را پذیرفت و به عضویت این کنوانسیون بین‌المللی حافظ حقوق کودک درآمد. البته دولت جمهوری اسلامی ایران شرط کرد که تنها تا جایی که مفاد کنوانسیون در تعارض با «قوانین داخلی و موازین اسلامی» نباشد، خود را موظف به رعایت تعهدات ناشی از پیوستن به کنوانسیون می‌داند.
با اینکه به شکل صریح و مشخص جایی در متن کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک از ازدواج کودکان صحبت نشده است، اما این قانون به صراحت در ماده ۱ تمامی افراد زیر ۱۸ سال را کودک دانسته و سن احراز مسئولیت‌های قانونی را ۱۸ سال تعیین کرده است. بنابراین با توجه به این ماده عملا ازدواج زیر سن ۱۸ سال، مصداق ازدواج کودک و مغایر با تعهدات کنوانسیون محسوب میشود.
کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک مواد دیگری هم دارد که می‌توان از آن ممنوعیت ازدواج کودک را استخراج و نتیجه‌گیری کرد. برای مثال مواد ۱۹ و ۳۴ کنوانسیون هرگونه «سوء‌استفاده جنسی» از کودک را تحت هر عنوانی ممنوع دانسته است. ماده ۳۶ نیز هرعملی را که موجب «استثمار» کودک شود، ممنوع دانسته است.
درعین‌حال ماده ۱۶ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز که ایران خود را به آن متعهد می‌داند، ازدواج زن و مرد را تنها در «سن کامل و قانونی و آزادی، رضایت و اختیار کامل» مجاز می‌داند و حتا اگر بر فرض نظر کودکی هم در ازدواج پرسیده شود، وقتی کودک هنوز به سن تشخیص عقلی و قانونی نرسیده است، نمی‌تواند مصلحت خویش را هم تشخیص داده و با آزادی و آگاهی تصمیم‌گیری کند.
از سوی دیگر کشور ایران در کنار سودان تنها کشورهایی بودند که در سال ۲۰۱۴ حاضر نشدند قطعنامه «منع ازدواج کودکان» را که کمیته حقوق بشر سازمان ملل متحد تصویب کرد، امضا کنند. جمهوری اسلامی ایران با پاراگرافی از این قطعنامه که بر «حق زن بر تن خود» و «حفاظت از حق باروری زنان» تاکید کرده بود، مخالفت کرده و این پاراگراف را مغایر با «دین و عرف» خود دانسته بود.
نخستین بار در سال ۱۳۱۳ بر اساس ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، ۱۵ سال شمسی برای دختران و ۱۸ سال شمسی برای پسران به عنوان حداقل سن تعیین شد. در سال ۱۳۵۳ با تصویب قانون حمایت از خانواده، سن مجاز ازدواج برای دختر ۱۸ سال و برای پسر ۲۰ سال تمام شمس در نظر گرفته شد. اما پس از انقلاب اسلامی ناگهان سن ازدواج به شدت کاهش یافت. در سال ۱۳۶۱ سن ازدواج برای دختران ۹ سال و برای پسران ۱۵ سال تغییر کرد. بیست سال بعد، در سال ۱۳۸۱ سن ازدواج دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ در نظر گرفته شد. با این حال در تبصره یک این ماده آمده که دختران از ۹ سالگی به بعد با ذن ولی و مصلحت دادگاه قادر به ازدواج هستند.
