ربط دادن معلولیت به «کفاره گناهان»: ترویج نگاهی خرافی در اظهارات دبیر کارگروه امور افراد معلول در شورای شهر تهران
شورای شهر تهران
تازه‌ترین اظهارات مجید مزجی، دبیر کارگروه توانیابان کمیته اجتماعی شورای شهر تهران، در ارتباط دادن معلولیت افراد به «کفاره گناهان» و ترویج نگاه ترحم‌آمیز به افراد دارای معلولیت به جای رویکرد حقوق‌بشری به این پدیده اجتماعی، اعتراض فعالان حقوق افراد دارای معلولیت را به دنبال داشت.
دبیر کارگروه توانیابان کمیته اجتماعی شورای شهر تهران در مطلبی که ۱۱ بهمن ۱۳۹۷ در سایت الف منتشر شد نوشت: «حرف معلولین این است: ما از وضعیت خود به درگاه الهی شکایت نداریم و این مصائب را نعمت در لباس نقمت و موافق حکمت الهی می‌دانیم و انشاء‌الله کفاره‌ی گناهانمان می‌شود. ولی این موضوع وظیفه‌ی حاکمیت و مردم را ملغی نمی‌کند.»
مطابق رویکرد اجتماعی و حقوق بشری به معلولیت که زیربنای کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت سازمان ملل را تشکیل می‌دهد، معلولیت یک پدیده اجتماعی است که ممکن است برای هر کسی رخ دهد و هیچ ارتباطی با رفتار شخص یا گذشتگان او ندارد. در حالی که اظهار نظر این مسوول شهری نادیده‌گرفتن چنین رویکردی و ترویج نگاه ترحمی، خرافی و تراژیک به معلولیت است که مطابق آن معلولیت یا تاوان گناهان گذشتگان است یا کفاره و از بین برنده آثار گناهان خود فرد.
این اظهارات به ویژه از آن جهت اهمیت دارد که توسط فردی بیان شده که دبیر کارگروه تخصصی کمیسیون اجتماعی شورای شهر تهران برای رسیدگی به حقوق افراد دارای معلولیت است و به نوعی نگاه حاکم بر تصمیم‌گیری‌های این نهاد را منعکس می‌کند. در واکنش به این اظهارات، وحید حجه‌فروش، یکی از فعالان این عرصه نوشت: «روزی آرزوی افراد دارای معلولیت این بود که نقشی در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و صدایی در حکومت و دولت داشته باشند، امروز آرزوی‌شان این است که بعضی از این صداها را نداشته باشند.»
البته این قبیل اظهار نظرها در مورد معلولیت در ایران بسیار رایج است. در یکی از آخرین نمونه‌ها، آیت‌الله وحید خراسانی در دیدار با وحید قبادی‌دانا رییس سازمان بهزیستی، خدمت به افراد دارای معلولیت را بسیار ارزشمند و همانند جهاد در راه خدا دانست و گفت: «همانگونه که خداوند در دل های شکسته جا دارد، دلی شکسته‌تر از قلب معلولین نداریم، لذا قدر این افراد را بدانید و با آنها به مهربانی مانند فرزندان و اولاد خودتان رفتار کنید.»
یکی از اهداف اصلی فعالان حقوق افراد دارای معلولیت، مقابله با نگاه‌های کلیشه‌ای به معلولیت و تلاش در جهت عادی‌سازی این ویژگی به عنوان بخشی از تنوع بشری است. بر این اساس، رویکرد‌های مختلف به موضوع معلولیت از سوی صاحب‌نظران این رشته شناسایی و تعریف شده‌است. قدیمی‌ترین و نامناسب‌ترین رویکرد، نگاه مذهبی یا خیریه است که مطابق آن، معلولیت امتحان خداوند برای افراد یا مجازات گناهان خود آنها یا اجداد آنهاست. یک روی دیگر این نگاه که آقای مزجی در نوشته خود آن را تکرار کرده، معلولیت را پاداش یا نعمتی از سوی خداوند تلقی می‌کند که باعث بخشایش فرد و پاداش برای او می‌شود.
خطر اصلی چنین رویکردهایی، جداسازی افراد دارای معلولیت از جامعه و گسترش نگاه خرافی به آنهاست. در حالی که افراد معلول هم مانند باقی مردم، می‌توانند اعتقادات مذهبی قوی داشته یا نداشته باشند و یا به این مطلب که در ازای تحمل مشکلات ناشی از معلولیت، گناهان آنها بخشیده می‌شوند باور داشته یا نداشته باشند.
به علاوه، چنین اظهاراتی این نگاه را که معلولیت اصولا و ضرورتا همراه با درد و رنج است تبلیغ می‌کند. در حالی که در عمل، بسیاری از معلولیت‌ها درد فیزیکی به همراه ندارند و بسیاری از افراد معلول، درد و رنج اصلی را ناشی از موانع موجود در جامعه و نگاه‌های ترحم‌آمیز و کلیشه‌ای مردم به معلولیت می‌دانند.
نوشته آقای مزجی یک بخش بحث‌انگیز دیگر هم دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. او اضافه کرده است: «اعتقاد معلولین این است که بسیاری از گیر و گورهایی که در کشور بوجود می آید اثرات وضعی عدم توجه به مظلومینی است که قدرت ابراز مظلومیت خود و مطالبه‌ی حق خود را نداشته و بجز خدا نیز کسی را ندارند. این خیلی عجیب نیست که اثرات وضعی اینگونه عملکرد، ما شیعیان علی ابن ابی طالب علیه السلام را از نعمات رحمانی حضرت حق محروم نماید! آری، خداوند با کسی خویشاوندی ندارد و در سنت های الهی نیز تخلف نیست.»
معنای این جملات این است که علت بسیاری از مشکلات کشور، رسیدگی نکردن به افراد دارای معلولیت است. در حقیقت با این اظهارات، دبیر کارگروه افراد دارای معلولیت در شورای شهر، مشکلات جامعه نظیر بیکاری، فقر، تورم و افزایش آسیب‌های اجتماعی را به گردن افراد معلول می‌اندازد. چرا که اگر این افراد وجود نداشتند، مسئولان هم موظف به رسیدگی به آنها نبودند تا در اثر کم‌کاری آنها، انتقام الهی گریبانگیر جامعه شود. معرفی افراد دارای معلولیت به عنوان مظلومینی که قدرت مطالبه حق خود را ندارند هم ترویج نگاهی است که افراد معلول را ناتوان و منفعل تصویر می‌کند.
این موضوع که مجید مزجی خود نیز دارای معلولیت است نیز مانع نقد اظهارات او نیست. چرا که نگاه‌های نادرست به معلولیت در میان خود این افراد نیز بسیار رایج است. در حقیقت، تحت‌تاثیر جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند و آموزشی که دریافت می‌کنند، تصوری غیر واقعی و خرافی یا آسمانی از معلولیت در ذهن بسیاری از افراد معلول شکل می‌گیرد. بر این اساس یکی از مخاطبان اصلی برنامه‌های آگاهی‌بخشی اجتماعی، باید خود افراد دارای معلولیت و خانواده‌های آنها باشند.
این اولین بار نیست که دبیر کارگروه شورای شهر تهران برای افراد دارای معلولیت با اظهارات خود، به نگاه‌های نادرست و ترحم‌آمیز درباره این گروه دامن می‌زند. مرداد ماه ۱۳۹۷، همین شخص در جریان یک همایش، اظهار داشت که افراد معلول و نابینایان بدون حساب و کتاب به بهشت می‌روند و روز قیامت باقی مردم با دیدن جایگاه آنها حسرت می‌خورند و آرزو می‌کنند که ای کاش آنها هم معلولیت داشتند.
