سوال حقوقی (۴۲): مرد چگونه می‌تواند حق خروج از کشور را به صورت دائمی به همسرش بدهد؟
سوال: من و نامزدم در حال برنامه ریزی برای ازدواج هستیم و طبق توافقی که از ابتدا با هم داشتیم من قصد دارم تمام حقوقی را که قانون از زنان سلب کرده به صورت دائمی برای همسرم تضمین کنم مثل حق طلاق اشتغال یا تحصیل. اما به هر دفتر ازدواج که مراجعه می‌کنیم می‌گویند که نمی‌توانم اجازه خروج از کشور را به صورت نامحدود به همسرم بدهم. می‌خواهم بدانم که آیا این حرف صحیح است و آیا قانونا راهی برای دادن اجازه مادام العمر خروج از کشور به همسرم وجود دارد؟
پاسخ: به موجب بند سه ماده ۱۸ قانون گذرنامه مصوب ۱۳۵۱، زن شوهردار برای دریافت گذرنامه نیاز به اجازه کتبی شوهر دارند. بنابراین، قانون جاری کشور با دادن یک اختیار بی‌قید و شرط به مردان، صراحتا زنان را مورد تبعیض قرار داده‌است.
راه قانونی سلب این اختیار تبعیض‌آمیز از شوهر، تنظیم وکالت بلاعزل با موضوع اجازه خروج زوجه از کشور است. این وکالتنامه هم ممکن است همزمان با ثبت ازدواج و در راستای توافق زوجین به عنوان شروط ضمن عقد انجام شود و هم در صورت توافق بعدی زوجین، به صورت شرط ضمن یک عقد لازم از سوی زوج تنظیم گردد.
نکته بسیار مهم این است که صرف این که در سند ازدواج نوشته شود که شوهر اجازه خروج از کشور را به همسر خود می‌دهد حتی اگر با امضای شوهر همراه باشد، از نظر مقررات اداره گذرنامه کفایت نمی‌کند بلکه این اذن و اجازه باید حتما در قالب سند وکالت آن هم از نوع بلاعزل از سوی شوهر در یکی از دفاتر اسناد رسمی به نام زن صادر شود. در حقیقت در این وکالتنامه، شوهر به زن اجازه می‌دهد که از طرف او بخش مربوط به اجازه شوهر را در فرم‌های درخواست گذرنامه تکمیل کند. بلاعزل بودن وکالت هم باعث می‌شود که شوهر نتواند بعدا از این اجازه منصرف شود و این حق را از زن سلب کند.
اما بعضی از دفاتر اسناد رسمی از تنظیم وکالت خروج از کشور بدون محدودیت زمانی خودداری می‌کنند با این توجیه که چون هر گذرنامه برای مدت پنج سال معتبر است و بعد از پنج سال باید گذرنامه جدید صادر شود بنابراین اجازه شوهر یا وکیل او (که در این مورد خود زن است) نیز باید هر پنج سال یک بار تجدید شود. اما این محدودیت، توجیه قانونی ندارد. اگر سند وکالت بلاعزل، دارای محدودیت زمانی نباشد به کرات قابل استفاده و استناد است و می‌توان با یک وکالتنامه به صورت مادام العمر درخواست گذرنامه کرد.
متاسفانه به تازگی بسیاری از دفاتر ازدواج از ثبت وکالتنامه‌های خروج از کشور و کلا مواردی که شوهر با میل و اراده خود خواهان رفع تبعیض از همسرش است خودداری می‌کنند یا با بهانه‌های مختلف و مداخلات غیر‌ضروری سعی در منصرف کردن مرد از انجام این کار دارند. اما به خاطر داشته باشید که اگر سردفتری برای انجام این خواسته زن و شوهر مانع شود، تخلف انجام داده و از لحاظ انتظامی و قانونی مسوول خواهد بود. بنابراین در صورت خودداری سردفتر، ابتدا مسوولیت قانونی و انتظامی را به او یادآوری کنید و اگر تغییر روش نداد می‌توانید به مرجع انتظامی سردفتران مراجعه و از وی طرح شکایت کنید. اگر دفترخانه‌ای تخلف کرد، شاکی می‌تواند به ۲ صورت شکایت خود را اعلام کند، یا با مراجعه به سازمان ثبت اسناد از دفترخانه متخلف شکایت کند یا به کانون سردفترداران و دفتریاران مراجعه کند.
نکته دیگر این است که متن وکالتنامه باید روشن و خالی از ابهام تنظیم شده و فاقد هرگونه قید و شرط باشد مگر شرایطی که طرفین دقیقا درباره آن به توافق رسیده باشند. موارد زیادی مشاهده شده که به دلیل تنظیم غیر دقیق و مبهم متن وکالتنامه، زن در عمل نتوانسته از آن استفاده کند.
