تشدید فشارها بر هنرمندان در اعتراضات سراسری ایران؛ از بازداشت و تهدید تا اعدام
هنرمندان عرصه سینما، تئاتر و تلویزیون یکی از گروه‌هایی بودند که از ابتدای اعتراضات سراسری در ایران به شدت تحت فشار نهادهای امنیتی قرار گرفته‌اند.
شمار زیادی از بازیگران و کارگردانان تئاتر، بازیگران سینما و مجریان تلویزیون به جرم همراهی با مردم معترض در ایران تحت پیگرد قضایی، بازجویی و بازداشت قرار گرفته‌اند، اما در این میان، صدور حکم اعدام برای دست‌کم یکی از بازیگران تئاتر ایران به نام «حسین محمدی» جامعه هنری ایران را در بهت فرو برده است. حسین محمدی یکی از ۱۶ متهم پرونده روح‌الله عجمیان، بسیجی کشته شده در شهر کرج، همزمان با برگزاری مراسم چهلمین روز کشته‌شدن حدیث نجفی است.
***
تراژدی حسین محمدی؛ بازیگر تئاتر محکوم به اعدام
نام «حسین محمدی» بعنوان یکی از متهمان محکوم به اعدام در پرونده «روح‌الله عجمیان»، بسیجی کشته شده در کرج در سومین جلسه این دادگاه مطرح شد. بر اساس تصاویر منتشر شده از جلسات اول و دوم این دادگاه، حسین محمدی اصلا در دادگاه حضور نداشته اما در جلسه سوم یه یکباره با لباسی به جز لباس زندان در دادگاه حاضر شده است. در سوال و جواب کوتاهی که در گزارش‌های رسمی این دادگاه بین قاضی و حسین محمدی رد و بدل شده، همه اقداماتی که در کشته شدن روح‌الله عجمیان به او نسبت داده می‌شود توسط او رد می‌شوند و در فیلم اعترافات اجباری دیگر متهمان نیز حضور ندارد.
حسین محمدی متولد ۲۴ بهمن سال ۱۳۷۵در مشکین شهر و ساکن کرج است. در هنرستان هنرهای زیبای کرج دیپلم گرفته است. او سال ۱۳۹۴ فعالیت جدی خود را در تهیه و تولید آثار نمایشی تصویری به عنوان بازیگر آغاز کرده است.
چهره این هنرمند جوان تئاتر برای افرادی که در حوزه تئاتر و هنرهای نمایشی فعالیت می‌کنند چهره شناخته شده‌ای است. او یکی از هزاران نفری است که بنابر آنچه در جلسه دادگاه گفته شده «همراه با برادر و پسرعمویش» در مراسم چهلم حدیث نجفی یکی از جان‌باختگان اعتراضات کرج حاضر شده و «تصادفی بدون برنامه‌ریزی قبلی» در محل کشته شدن آقای عجمیان حضور داشته است.
یکی از دوستان حسین محمدی در گفتگو با کمپین حقوق بشر ایران درباره انتساب اتهام مشارکت در قتل می‌گوید: «نه من، نه هیچ‌کدام دیگر از دوستان مشترکمان حتی به قدر سر سوزنی نمی‌توانیم باور کنیم حسین دست به چنین کاری زده باشد. حسین کسی است که از مرگ یک پرنده بغض می‌کرد. دلش برای بچه‌های کار می‌تپید. همه وجودش عشق به انسان بود و هست. ما وقتی شنیدیم حسین بازداشت شده با خودمان فکر کردیم مثل صدها نفر دیگر از دوستانمان از بچه‌های تئاتر چند روز بعد آزاد می‌شود، ولی وقتی اسمش در دادگاه کرج مطرح شد همه حیرت کردیم.»
به گفته این منبع آگاه حسین محمدی، خودش هم باور نمی‌کرد که چنین اتهامی به او نسبت داده شود: «دو روز بعد از چهلم حدیث نجفی شنیدم که حسین را در خانه‌اش بازداشت کردند. به خانواده‌اش زنگ زده و گفته بود که سوءتفاهمی پیش آمده و به محض اینکه رفع شود آزاد می‌شود، اما بعد یکباره به عنوان متهم پرونده قتل بسیجی نامش آورده شد.»
یکی دیگر از دوستان حسین محمدی به کمپین حقوق بشر ایران می‌گوید: «یک گروهی از بچه‌های نمایش بودیم که کارهای عام‌المنفعه انجام می‌دادیم وقتی تصویر حسین محمدی را به عنوان یکی از محکومان به اعدام دیدم خشکم زد. یادم آمد که با چه اراده و شوری برای بچه‌های مبتلا به سرطان در بیمارستان مفید، تئاتر و نمایش عروسکی به صحنه می‌برد و تمام تلاشش را می‌کرد که آنها درد را برای لحظاتی فراموش کنند.»
سعید روستایی، کارگردان ایرانی یکی از نخستین هنرمندانی است که نسبت به خطر اعدام حسین محمدی، واکنش نشان داد. او با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود تایید کرد که حسین «شاگرد و رفیق» اوست و قرار بوده که او تهیه کننده تئاتر حسین باشد. سعید روستایی نوشته «هر احساسی را می‌شود در صورتش دید به جز خشونت. این بازیگر توانا، خشونت را، حتی نمی‌تواند بازی کند چه برسد به اینکه بخواهد خشونتی بکند که حکمش اعدام باشد».
پرونده کشته شدن روح‌الله عجمیان یکی از پرابهام‌ترین پرونده‌های اعتراضات اخیر است که در آن ۱۶ متهم وجود دارد. اتهامات ۵ تن از متهمان این پرونده از جمله حسین محمدی افساد فی الارض از طریق ارتکاب جرایم علیه امنیت کشور، اجتماع و تبانی به قصد ارتکاب جرایم علیه امنیت ملی و محاربه است. حسین محمدی نیز مانند دیگر متهمان این پرونده اجازه داشتن وکیل تعیینی را نداشته و تنها وکیل تسخیری او در دادگاه حضور داشته است.
بر خانواده تئاتر ایران چه گذشته است؟
در روزهای اولیه اعتراضات سراسری در ایران و در میان موج بازداشت‌های گسترده شهروندان معترض، نام دست‌کم ۲۰ هنرپیشه، کارگردان، تهیه‌کننده و نویسنده در حوزه نمایش منتشر شد.
بر اساس گزارش کمیته پیگیری وضعیت بازداشت شدگان «بهنام دارابی»، «مهدی حسینی»، «سهیلا گلستانی»، «علی برقبانی»، «نازی حبیبی»، «آرش شهبازی»، «فرهان عزیزی»، «سیاوش خادم حسینی»، «امیرحسین رحیمی»، «ماندانا جباری»، «زانیار عزیزی» و «حمید پورآذری»، «علی عموزاده»، «فریناز صراف»، «الهه بایرامیان» و «امیرحسین بریمانی» از اعضای خانواده تئاتر ایران در مقام بازیگر، کارگردان، نویسنده و یا تهیه‌کننده در اعتراضات بازداشت شده‌اند. برخی از آنها در حال حاضر با قرار وثیقه آزاد و در انتظار برگزاری جلسات دادگاه هستند و برخی نیز بلاتکلیف در زندان‌های ایران محبوسند.
به عنوان مثال مهدی حسینی (کیوان)، نویسنده، کارگردان و بازیگر تئاتر که مهرماه ۱۴۰۱ در تهران بازداشت شده و در بندهای امنیتی ۲۰۹ و ۲۴۱ زندان اوین و سپس به زندان فشافویه منتقل شده بود، بر اساس حکم صادر شده توسط شعبه ۲۹ دادگاه انقلاب تهران به دو سال حبس تعزیری محکوم شد. او در حال حاضر با وثیقه ۶۰۰ میلیون تومانی آزاد است.
حمید پورآذری و سهیلا گلستانی، دو چهره شناخته‌شده هنرهای نمایشی ایران نیز یک روز بعد از اجرای پرفورمنسی تاثیر گذار در همراهی با جنبش «زن زندگی آزادی» بازداشت و به زندان اوین منتقل شدند. این دو هنرمند از معدود افراد شناخته شده در حوزه تئاتر ایران بودند که با حمایت گسترده با قرار وثیقه آزاد شدند، اما اغلب بازداشت شدگان حوزه تئاتر بازیگران و کارگردانان جوان و گمنام هستند.
بازداشت سینماگران
اعمال فشار نهادهای امنیتی تنها بر خانواده تئاتر ایران محدود نمی‌شود. شمار زیادی از زنان سینماگر شناخته شده سینمای ایران از جمله «هنگامه قاضیانی»، «کتایون ریاحی»، «میترا حجار»، «مژگان اینانلو»، «مینا اکبری»، «شقایق دهقان»، «الناز شاکردوست» و «ترانه علیدوستی» به علت حمایت از اعتراضات شهروندان ایران احضار و بازداشت شدند.
ترانه علیدوستی در اوج فعالیت هنری خود شعار «زن زندگی آزادی» را به دست گرفت و در اینستاگرامش نوشت که حاضر است برای رسیدن به این آزادی دست از کار در سینما بکشد. او روز شنبه ۲۶ آذرماه در برابر چشمان فرزند خردسالش در خانه بازداشت و به بند ۲۰۹ زندان اوین منتقل شده است.
پس از بازداشت ترانه علیدوستی، گروهی از بازیگران و سینماگران در روزهای ۲۷ و ۲۸ آذر با حضور در مقابل زندان اوین پیگیر وضعیت این بازیگر شدند. همچنین روز دوشنبه ۲۸ آذرماه جشنواره فیلم کن در توییتر خود خواستار «آزادی فوری» ترانه علیدوستی بازیگر ایرانی شد و نوشت او از «برجسته‌ترین» کسانی است که در طول چند ماه اعتراض در ایران بازداشت شده‌اند.
این درحالی‌ست که روز دوشنبه ۲۸ آذر روزنامه جوان، وابسته به سپاه پاسداران در یادداشتی با دفاع از بازداشت ترانه علیدوستی نوشت «وقتی قرار است نقش امنیتی ایفا کنیم، هزینه‌های این بازی را هم باید بپردازیم و این شکل بازیگری ممکن است به لوکیشن زندان هم برسد.»
این روزنامه از رخشان بنی‌اعتماد، پیمان معادی، آزاده صمدی، سحر دولتشاهی، لیلی رشیدی، میترا حجار، غزل شاکری، هنگامه قاضیانی به عنوان «هم‌قبیله‌ای‌های» ترانه علیدوستی نام برده که «به لحاظ سیاسی» منافع مشترکی دارند.
روز چهارشنبه ۳۰ آذرماه سمیه میرشمسی، دستیار کارگردان و برنامه‌ریز سینمای ایران، در حساب توئیتر خود نوشت: «ترانه دیشب با پدرش تماس گرفته و گفته که «من در سلولم تنها هستم». او در بند ۲۰۹ زندان اوین همچنان در سلول انفرادی است.»
خانم میرشمسی با اشاره به تجمع چند جمعی از سینماگران در مقابل زندان اوین نوشته: «از دیشب تماس‌های تهدیدآمیز با هنرمندان تجمع‌کننده شروع شده است و امروز هم نیروهای امنیتی به تجمع‌کنندگان هشدار دادند که با خشونت بازداشت خواهند شد.»
این دستیار کارگردان و برنامه‌ریز سینمای ایران، تاکید کرده که «خانواده نمی‌دانند که آیا داروهای ترانه به دستش رسیده یا نه و او در تماس تلفنی خود توضیحی در این باره نداد.» به گفته سمیه میرشمسی، ترانه علیدوستی به بیماری‌هایی از جمله «ترس از فضای بسته» مبتلا است و تداوم بازداشت او در سلول انفرادی «یک شکنجه سفید است».
کتایون ریاحی نخستین بازیگر زن ایرانی بود که در داخل ایران بدون حجاب اجباری مقابل دوربین شبکه‌های تلویزیونی نشست و از همراهی خود با جنبش «زن زندگی آزادی» سخن گفت. هنگامه قاضیانی بدون حجاب اجباری ظاهر شد و در حرکتی نمادین، وسط خیابان موهای خود را از پشت بست و به دنبال او موج برداشتن حجاب اجباری از سر در میان زنان هنرپیشه در فضاهای عمومی به راه افتاد.
فشارهای امنیتی و قضایی بر جامعه سینمایی ایران باعث شد که خانه سینما روز ۳۰ آبان ۱۴۰۱ در بیانیه‌ای اعلام کند که «در اعتراض به ادامه خشونت ها علیه مردم ایران و بدلیل احضار و بازداشت پی در پی اعضای خود، هشدار می دهد در صورتی که تهدید ها و بازداشت ها پایان نیافته و سینماگران بازداشت شده آزاد نشوند، از اعضا خود خواهد خواست دست به اعتصاب زده، از همکاری با پروژه های سینمایی و تلویزیونی خودداری کرده و در برابر سازمان سینمایی تحصن کنند.»
