گسترش دامنه اعتراضات صنفی: حمایت کارگران و بازنشستگان از تجمع‌های فراگیر و اعتصاب‌های پرستاران
چهارشنبه ۷ شهریور ۱۴۰۳ – نزدیک به یک ماه از آغاز اعتراض‌ها و اعتصاب‌های سراسری پرستاران و کادرهای درمان در شهرهای مختلف ایران می‌گذرد و مقام‌های جمهوری اسلامی، با نقض مداوم تعهدات بین‌المللی، نه‌فقط به خواست‌ها و مطالبات جمعی پرستاران هیچ پاسخی نداده‌اند بلکه اقدام به تهدید و بازداشت شماری از پرستاران معترض نیز کرده‌اند. کمپین حقوق بشر ایران از مقامات جمهوری اسلامی می‌خواهد که به حقوق پرستاران و کادر درمان را که از ارکان مهم سلامت جامعه هستند، احترام بگذارند و حق اعتراض برای آنها را محفوظ بداند و فوراً سرکوب‌های خشونت‌آمیز را متوقف کند.
به گفته هادی قائمی، مدیر کمپین حقوق بشر ایران «سال‌هاست که نیروی کادر درمان و پرستاران در ایران که عمدتاً زنان هستند، به‌طور سیستماتیک مورد استثمار قرار گرفته است».
هادی قائمی گفت: «بدون آزادی تشکل‌یابی و وجود اتحادیه‌های مستقل، کارگران در ایران تنها به دلیل پیگیری مطالبات برحق خود با برخورد انتقامی شدید حکومت مواجه می‌شوند».
هادی قائمی با تاکید بر اینکه جامعه جهانی نباید در برابر این اعتراضات و سرکوب آن ساکت بماند، گفت: «جامعه جهانی باید مقامات جمهوری اسلامی را برای نقض آشکار حق اعتراض مسالمت آمیز پاسخگو بداند و در همبستگی با کارکنان بهداشت و درمان ایران در کنار آنها بایستد».
اعتراضات و اعتصابات بی‌سابقه در ایران
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد اعتراض‌های کنونی پرستاران و کادرهای درمان در شهرهای مختلف ایران، در طول نزدیک به یک قرنی که از پایه‌ریزی نظام سلامت کشور می‌گذرد، بی‌سابقه است.
اعتراض‌های و اعتصاب‌های پرستاران، از روز ۱۲ مرداد ۱۴۰۳ در شهر کرج، در استان البرز، شروع شد و به‌سرعت به سایر شهرها و مراکز استان‌ها تسری یافت.
در روز ۱۲ مرداد، گروهی از پرستاران شاغل در کرج، در اعتراض به شرایط صنفی و بی‌توجهی‌های مکرر مقام‌های دولتی دست از کار کشیدند. اعتراض پرستاران در روزهای بعد، ابتدا در شیراز و بعد در بیش از ۲۰ شهر و ۵۰ بیمارستان و مرکز درمانی دولتی، ادامه یافت.
در فاصله زمانی ۱۲ مرداد ۱۴۰۳ تا روز سه‌شنبه ششم شهریور ۱۴۰۳، دست‌کم در شهرهای کرج، شیراز، مشهد، کرمانشاه، اراک، بوشهر، گرگان، اصفهان، ایلام، بندرعباس، تهران، نیشابور، یزد، مریوان، دهدشت، تبریز، اهواز و رشت گزارش‌های موثق و تایید شده‌ای از تجمع‌ها و اعتراض‌های پرستاران و سایر کادرهای درمان منتشر شده است.
تجمع‌های اعتراضی پرستاران در برخی از روزها و در برخی از شهرها با برخورد، درگیری و حتی بازداشت شماری از معترضان همراه بوده است.
سرکوب اعتراضات و بازداشت پرستاران
با گسترش اعتراضات و اعتصابات پرستاران در شهرهای مختلف ایران، نیروهای امنیتی و پلیسی ، از جمله نیروی انتظامی و افراد لباس شخصی، به برخی تجمعات حمله کردند و شماری از پرستاران معترض را بازداشت کردند. روز سه‌شنبه ششم شهریور، ماموران نیروی انتظامی در بوشهر با تجمع‌کنندگان کارکنان اورژانس ۱۱۵ درگیر شدند و شماری از معترضان را بازداشت کردند.
طی بیش از چهار هفته‌ای که از شروع دور تازه اعتراض‌های پرستاران و کادرهای درمان می‌گذرد چندین پرستار معترض در شهرهای مختلف ایران بازداشت شده‌اند. این داده‌ها تا به امروز تایید شده است:
زهرا تمدن از بیمارستان مسیح دانشوری تهران ( روز ۳۱ مرداد بازداشت و پس از ۳ روز آزاد شد)
پویا اسفندیاری ۳۱ساله – پرستار بیمارستان میلاد تهران- تاریخ بازداشت: ۱۹ آگوست و همچنان در بازداشت است.
یک پرستار معترض در اصفهان / تاریخ بازداشت: ۲۶ آگوست – این پرستار همچنان در بازداشت و هنوز اطلاعات بیشتری از هویت او در دست نیست.
دو پرستار در شهر اراک تاریخ بازداشت: ۲۴ آگوست – همچنان در بازداشتند و هنوز اطلاعات بیشتری از نام و هویت آنها در دست نیست.
یکی از شرکت‌کنندگان در اعتراضات روز ۲۷ مرداد ۱۴۰۳ پرستاران در مشهد به کمپین حقوق بشر ایران گفت: «بسیاری از پرستاران و کادر درمان در محیط بیمارستان (نام بیمارستان محفوظ است) تجمع اعتراضی کرده بودیم و شعار می‌دادیم که ناگهان عده‌ای لباس شخصی که مشخص نبود نیروهای چه ارگانی هستند؛ به تجمع حمله کردند و با خشونت پرستاران را متفرق کردند».
به‌گفته این فرد مطلع «پرستاران معترض، در مقابل نیروهای لباس شخصی ایستادگی کردند و اجازه ندادند که درگیری بیشتر شود. در نهایت مقامات بیمارستان آمدند و با لحنی تهدیدآمیز خطاب به پرستاران گفتند اگر به اعتراض و اعتصاب ادامه دهید همه پرستاران و کادر درمان که به اصطلاح قراردادی هستند اخراج خواهد کرد و تهدید کرد که پرستاران و کادر درمانی اخراج شده دست‌شان به هیچ جا بند نخواهد بود».
به‌گفته این فرد شرکت‌کننده در اعتراضات مشهد «بیشترین تعداد پرستاران و کادر درمان که در اعتراضات و اعتصابات شرکت کرده بودند افراد جوان‌تر بودند و تعداد پرستاران و یا کادر درمان میانسال و مسن در بین اعتراض‌کننده‌ها کمتر به چشم می‌خورد»
به‌گفته این فرد مطلع «هرچند شدت اعتراضات در بیمارستان‌های بزرگ شهر کمتر شده است و مسئولین با وعده‌های خود برخی از پرستاران و اعضای کادر درمان را از اعتصاب و اعتراض منصرف کرده‌اند اما همه می‌دانند که اگر بحران‌های جامعه پرستاران و کادر درمان ادامه داشته باشد این اعتراضات و اعتصابات از سر گرفته خواهد شد».
نقض مداوم حقوق و آزادی‌های صنفی
هرچند در اصل ۲۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی، به آزادی «انجمن‌های صنفی»، در کنار انجمن‌های اسلامی و دینی، اشاره شده است؛ اما واقعیت این است که مقام‌های جمهوری اسلامی در تمامی بیش از چهار دهه گذشته، کنشگران کارگری و صنفی را به‌خاطر تلاش برای ایجاد تشکل‌ها، سندیکاها و اتحادیه‌های «آزاد» و «مستقل» احضار، تهدید، بازداشت، محاکمه و به حبس‌‌های سنگین محکوم کرده‌اند.
دولت ایران یکی از اعضای اولیه سازمان بین‌المللی کار ( ILO) و از امضا‌کنندگان «میثاقین» ۱۹۶۶ سازمان ملل یا کنوانسیون حقوق-مدنی سیاسی و کنوانسیون حقوق اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی به‌شمار می‌رود. با این همه، جمهوری اسلامی، به‌طور نظام‌مند و مستمر حق اعتصاب و اعتراض‌های صنفی کارگران و مزدبگیران را سرکوب کرده است. برای مثال، «حق اعتصاب»، نه در متن «قانون اساسی» و نه در متن «قانون کار» جمهوری اسلامی به‌رسمیت شناخته نشده است.
دولت ایران همچنین از امضای برخی از اصلی‌ترین اسناد و مقاوله‌نامه‌های «سازمان بین‌المللی کار» (ILO) که حق اعتراض، تشکیل اتحادیه‌های مستقل و اعتصاب‌های صنفی را تضمین می‌کند عامدانه اجتناب می‌‌ورزد.
مقاوله‌نامه شماره ۸۷ «سازمان بین‌المللی کار»، درباره آزادی تجمع‌ها و تشکل‌یابی‌های صنفی و مقاوله‌نامه شماره‌ی ۹۸، درباره سازمان‌یابی‌ها، تشکیل اتحادیه‌ها و حق «چانه‌زنی جمعی»، دو سند مهم «سازمان بین‌المللی کار» محسوب می‌شود که دولت جمهوری اسلامی حاضر به امضای آنها نیست.
مقام‌های جمهوری اسلامی نه‌‌تنها خود را متعهد به استانداردهای بین‌المللی حقوق کار نمی‌داند؛ بلکه حتی آن بخش از اسناد یا پیمان‌نامه‌هایی که امضا شده را هم اجرا نمی‌کنند و خود را پاسخگو نمی‌دانند.
به گفته هادی قائمی «جمهوری اسلامی علیرغم الزام به تعهد به قوانین داخلی و کنوانسیون‌های بین المللی در جهت حمایت از حقوق کارگران، در عمل بارها این تعهدات را زیر پا گذاشته است».
هادی قائمی تاکید کرد «این سرکوب بی امان ناشی از چندین دهه معافیت از مجازات و ناکامی جامعه بین المللی در پاسخگو کردن جمهوری اسلامی درباره نقض گسترده حقوق بشر است».
مطالبات محوری پرستاران معترض
۱۵ مطالبه پرستاران و کادر درمان در مراکزی که وارد اعتصاب شده‌اند به این شرح اعلام شده است:
۱- افزایش حقوق متناسب با میزان واقعی نرخ تورم و رشد روز افزون آن. با توجه به «خط فقر» ۳۰ میلیون تومانی، دریافتی هیچ پرستاری نباید از ۳۰ میلیون تومان کمتر باشد.
۲- اجرای درست و غیر سلیقه‌ای قانون موسوم به «تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری» به دور از هرگونه تبعیض، روشن بودن موازین محاسبه تعرفه‌گذاری‌ها، ترمیم دریافتی پرستاران بابت این تعرفه‌گذاری از زمان به اجرا گذاشتن آن
۳- قطع «اضافه کاری اجباری» بر اساس بند ۵ آئین‌نامه قانون «ارتقاء بهره وری نظام سلامت»، انجام اضافه‌کاری باید «توافقی» باشد و نه اجباری است. در صورت توافق هم نباید سقف آن بیش از ۸۰ ساعت در ماه تعین شود.
۴- توزیع استاندارد نیرو بر اساس حجم کار و جذب و استخدام پرستاران فداکار دوره کرونا که با وجود وعده‌های پیشین هم‌اکنون بی‌کار و خانه‌نشین شده‌اند.
۵- حذف مسوولیت‌های خارج از شرح وظایف مصوب پرستاران.
۶-اجرای بدون قید و شرط و درست و دقیق قانون بازنشستگی پیش از موعد پرستاران.
۷-افزایش حق‌الزحمه اضافه‌کاری پرستاران منطبق با قانون اضافه کاری وزارت کار (اضافه کار پرستار با نرخ زیر ۲۵ هزار تومان پرداخت می‌شود که هیچ‌گونه تناسبی با مبالغ اضافه‌کاری سایر اقشار ندارد.)
۸-محاسبه حق اضافه‌کاری بابت روزهای تعطیلی اعلامی از سوی دولت در طول سال. به‌شکلی که برای تمام ارگان‌ها به غیر از کادر درمان محاسبه می‌شود.
۹-اصلاح مبالغ «حق مسکن» متناسب با نرخ تورم و تسهیلات لازم برای تهیه مسکن.
۱۰-تبدیل وضعیت پرستاران قراردادی و پیمانی به وضعیت دایمی و داشتن امنیت شغلی.
۱۱-تخصیص مبالغ درخور شان و متناسب با هزینه‌ها جهت پرداخت مزایای معیشتی (خوراک، مسکن، پوشاک، بهداشت و سلامت…) و رفاهی ( شامل تفریحی، ورزشی و…)
۱۲-توقف اخراج‌ها و بازگشت به کار پرستاران اخراجی.
۱۳-بالا بردن استاندارد بهداشتی و تجهیزاتی بیمارستان‌ها و مراکز درمان در حد قابل قبول.
۱۴-پرداخت هزینه لباس و تجهیز کردن بیمارستان‌ها به وسایل کامل بهداشتی از جمله دستکش و ماسک و…
۱۵-درمان رایگان برای همه مردم.
به گفته هادی قائمی «خواسته‌ها و مطالبات پرستاران و کادر درمان منعکس‌کننده مبارزه گسترده‌تر پرستاران برای دستمزد منصفانه، شرایط کاری بهتر، و نظام مراقبت‌های بهداشتی است که به معنای دقیق کلمه از کادر درمان و بیماران حمایت می‌کند».
مهاجرت پرستاران گسترده پرستاران
طی سال‌های گذشته، مهاجرت پرستاران از ایران یکی از اصلی‌ترین مشکلات حوزه سلامت بوده است. یکی از دلایل اصلی اضافه‌کاری اجباری برای پرستاران – که لغو آن از جمله خواسته‌های پرستاران است – موضوع کمبود پرستار در کشور است. پرستاران در ایران در مواردی مجبور به ۱۰۰ ساعت اضافه کار در ماه هستند.
فریدون مرادی، عضو شورای عالی نظام پرستاری می‌گوید: «مشکلات معیشتی پرستاران غیر قابل تحمل شده است و هر ماه ۱۵۰ تا ۲۰۰ پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند.»
علی جعفریان، مسوول کمیته وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شورای راهبردی دولت مسعود پزشکیان، از موج مهاجرت پرستاران به آلمان خبر داد و میزان مهاجرت یا ترک کار آنان را «وحشتناک» توصیف کرد.
سیل مهاجرت پرستاران و کادر درمان و همچنین بی‌رغبت شدن بسیاری از پرستاران برای کار در بیمارستان‌های دولتی و مشکلات معیشتی باعث شده است تا مقامات و مسئولان بهداشت و درمان کشور با کمبود نگران کننده نیروی انسانی روبرو باشند.
این مساله باعث شده است تا فشار بالای کار بسیاری از پرستاران را با مشکلات جدی جسمی و روحی روبرو کند.
در آخرین نمونه، روز ۲ شهریور ۱۴۰۳ شبکه خبری بی‌بی‌سی فارسی گزارش داد که الهه کاظمی پرستاری که در کلینیک‌هایی در تهران و شهرک اندیشه مشغول کار بود به دلیل خستگی و پس از بدن درد شدید و به دلیل استفاده از داروی ضد درد، از حال رفته و در کماست.
پیش‌تر و در تاریخ ۲۳ مرداد ۱۴۰۳، پروانه ماندنی، پرستار ۳۲ ساله بیمارستان «امام حسین» شهرستان سپیدان استان فارس، نیز براثر فشار کاری زیاد درگذشت. یکی از مواردی که پرستاران به آن اعتراض دارند، «اضافه‌کاری اجباری» است.
عدم اجرای قوانین و مقررات مصوب
۱- قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری در سال ۱۳۸۶در مجلس مصوب شد. براساس این قانون، تعرفه پرداختی به پرستاران براساس میزان کار و عملکرد تعریف شده است. اما این قانون پس از ۱۵ سال هنوز اجرایی نشده است. به عنوان مثال اجرایی نشدن این قانون باعث شده تا اختلاف شدید میزان دریافتی یک پزشک با پرستاری که در همان بیمارستان و همان بخش مشغول به کار است، بسیار زیاد شده و گاهی به ۱۰۰ برابر برسد.
۲- بر اساس قانون مدیریت خدمات کشوری دستگاه‌های اجرایی منابعی دارند که افرادی که در شرایط خاص مشغول به فعالیت هستند، حقوق «فوق‌العاده خاص» دریافت می‌کنند. این قانون در شرایط خاص آب‌و‌هوایی و همچنین همه‌گیری‌های قابل اجراست. با شروع همه‌گیری کرونا، مطالبه‌گری اجرای این بند از قانون میان پرستاران بالا گرفت. با این حال با وجود وعده‌ها، «فوق‌العاده خاص» به پرستاران تعلق نگرفت.
۳- قانون ارتقای بهره‌وری در سال ۱۳۸۸ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. اما بخش‌های مهمی از آن تاکنون اجرایی نشده است. بر پایه این قانون، باید نیروها و سرمایه‌های انسانی بیشتری در حوزه سلامت استخدام شوند اما در سال‌های گذشته وزارت بهداشت نیروی جدید استخدام نکرده و بیمارستان‌ها با کمبود شدید پرستار مواجه هستند.
طبق این قانون، در مجموع هشت ساعت در هفته از ساعت کار مقرر پرستاران کاهش یابد و حقوق برای شیفت دادن در شب و شیفت دادن در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی نیز ضریب ۱.۵ بگیرد تا پرستاران به‌جای ۴۴ ساعت کار در هفته، با شیفت دادن در طول یک شب یا یک روز جمعه، مجموعا با ۳۲ ساعت فعالیت بتوانند زمان مقرر هفتگی خود را پر کنند.
اعلام همبستگی تشکل‌های کارگری و صنفی با اعتراض و اعتصاب پرستاران
سندیکای کارگران نیشکر هفت‌تپه، کمیته هماهنگی برای کمک به ایجاد تشکل‌های کارگری، گروه اتحاد بازنشستگان و کارگران بازنشسته خوزستان روز یکشنبه چهار شهریور با انتشار بیانیه‌ای مشترک از پرستاران معترض حمایت کردند.
در این بیانیه آمده است: «بسیاری از این خواست‌های معیشتی، مزدی و رفاهی، خواست و مبارزه مشترک ما کارگران، معلمان، بازنشستگان و سایر مزدبگیران» است، گفته شده که «تا ارتقا و بهبود شرایط معیشت شغلی و رفاه این بخش از زحمتکشان محقق نگردد، نظام درمان و سلامت جامعه که خود نیز کالایی گردیده، بیش از بیش جان مردم دردمند را به ورطه مرگ و نابودی سوق خواهد داد».
این تشکل‌های صنفی خطاب به پرستاران آورده‌اند: درود می‌فرستیم به شما هم‌سرنوشتان مصمم و خستگی‌ناپذیر که با تجمعات مستمر اعتراضی و اعتصابات خود، خیابان‌ها و محل کار را به‌رغم تمامی تهدیدها، حملات، بازداشت‌ها و سرکوبگری‌ها، از آن خود ساخته‌اید. با شما اعلام همبستگی نموده و از مبارزه و فریادهای برحق‌تان حمایت می‌کنیم.
در هفته‌های گذشته همچنین بازنشستگان معترض نیز در شهرهای مختلف کشور در تجمع‌های صنفی خود با سر دادن شعارهایی از حرکت‌های اعتراضی پرستاران و کادر درمان حمایت کردند.
