اعدام فزاینده زنان در ایران؛ بازتابی از سیاست‌های سرکوبگرانه حاکمیت
پنجشنبه ۲۹ آذر ۱۴۰۳ – در میانه افزایش شدید اجرای احکام وحشیانه اعدام در زندان‌های ایران، مقام‌های قضایی جمهوری اسلامی به طور فزاینده و بی‌رحمانه بر شمار زنان زندانی در صف اعدام‌ها افزوده‌اند. از ابتدای سال ۲۰۲۴ میلادی تا به امروز، دست‌کم ۸۷۳ نفر نفر در ایران اعدام شدهاند که از این میان، ۲۹ نفر زن بوده‌اند.
بسیاری از زنانی که جمهوری اسلامی آنها را در سنین جوانی اعدام کرده است، پیشتر قربانی ازدواج‌های اجباری در کودکی، خشونت‌های خانگی، و تبعیض‌های ساختاری جنسیتی بوده‌اند. در بسیاری از موارد، این زنان قتل نزدیکانشان را تنها راه ممکن برای رهایی از شرایط غیرقابل تحمل زندگی‌شان دانسته‌اند.
به گفته هادی قائمی، مدیر اجرایی کمپین حقوق بشر ایران: «همان قانونی که در جمهوری اسلامی اجازه می‌دهد دختران در سن ۱۳ سالگی ازدواج کنند، هیچ‌گونه حفاظتی در برابر خشونت همسران یا تجاوزهای خانگی فراهم نمیکند. سپس این زنان را به دلیل اقداماتی که برای فرار از جهنم زندگی‌شان انجام داده‌اند، به اعدام محکوم می‌کند.»
هادی قائمی با تاکید بر این که موضوع اعدام زنان «لایه دیگری از جنایات علیه زنان ایران است»، گفت: «مقام‌های قضایی هیچ تلاشی نمی‌کنند تا جرایم این زنان را در بستر خشونت و سواستفاده عمیق و نظام‌مند علیه زنان و دختران بررسی کنند؛ شرایطی که هیچ حمایت یا راه فراری وجود ندارد.»
صدور احکام وحشیانه اعدام برای زندانیان زن تنها محدود به جرایم عمومی نیست. در سال جاری میلادی، سه زندانی سیاسی زن—پخشان عزیزی، وریشه مرادی و شریفه محمدی—در دادگاه‌های فرمایشی و بدون رعایت حداقل معیارهای دادرسی عادلانه و حق دفاع، به اعدام محکوم شدند. این اقدامات بی‌رحمانه، عمق و دامنه سرکوب‌های فزاینده و وحشیانه علیه کنشگران سیاسی-اجتماعی زن را نشان می‌دهد.
دو تن از این زنان، پخشان عزیزی و وریشه مرادی، از فعالان سیاسی کرد هستند. اقلیتی همواره زیر شدیدترین انواع سرکوب و فشارهای اجتماعی-سیاسی قرار داشته‌اند. هرچند حکم اعدام شریفه محمدی، فعال کارگری، در «دیوان عالی کشور» نقض شده و پرونده او برای بررسی به شعبه دیگری ارجاع داده شده است، اما همچنان خطر صدور حکم اعدام و ادامه تهدیدات جدی علیه او وجود دارد.
تمامی احکام اعدام در ایران در چارچوب یک روند حقوقی غیرشفاف و ناکارآمد و دستگاه قضایی عمیقا فاسد و ناعادلانه صادر می‌شود که در آن ابتدایی‌ترین حقوق متهمان، از جمله «حق دسترسی به وکیل مستقل»، به‌طور نظام‌مند نقض می‌شود. مستندات آرای دادگاه‌ها اغلب بر اساس اعترافاتی است که زیر شکنجه، نگهداری در شرایط وحشیانه سلول‌های انفرادی و فشارهای شدید به دست آمده است.
پیشتر کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، فولکر تورک، خواستار توقف فوری مجازات اعدام در زندان‌های ایران شده بود و کارشناسان سازمان ملل نیز از مقام‌های جمهوری اسلامی خواستند استفاده از مجازات اعدام را به دلیل نقض جدی دادرسی عادلانه و روند غیرقانونی آن متوقف کنند.
کمپین حقوق بشر ایران از سازمان ملل، جامعه بین‌المللی و تمامی کشورهای دموکراتیک و متعهد به ارزش‌های حقوق بشری می‌خواهد:
- از مقام‌های جمهوری اسلامی بخواهند بی‌درنگ اجرای احکام وحشیانه اعدام را متوقف کند.
- تحریم‌های حقوق بشری مشخص و هدفمندی علیه قضات و مقام‌هایی که در صدور و اجرای احکام بی‌رحمانه اعدام نقش دارند، اعمال کنند.
- از مقام‌های جمهوری اسلامی ایران بخواهند سن قانونی ازدواج را بر اساس معیارهای بین‌المللی تنظیم کنند.
- مقام‌های جمهوری اسلامی را ترغیب کنند تا با جامعه مدنی ایران در بازنگری ساختاری قوانین و سیاست‌های مربوط به خشونت خانگی و اصلاحات لازم برای حمایت معنادار از زنان همکاری کنند.
- از مقام‌های جمهوری اسلامی خواسته شود که منابع مالی لازم را برای راه‌اندازی سازوکارهای نظارتی، مداخله، تأسیس خانه‌های امن و اجرای برنامه‌های آموزشی با هدف کاهش خشونت خانگی تخصیص دهند.
زنان محکوم به اعدام؛ قربانی کودک – همسری و مافیای مواد مخدر
آمارهای موجود نشان می‌دهد که قریب به اتفاق تمامی زنان اعدام‌شده یا محکوم به اعدام، قربانی دو مسئله اصلی هستند: ازدواج در کودکی و به تبع آن خشونت خانگی، و همچنین فقر شدید مالی و سوءاستفاده مافیای مواد مخدر. روند قضایی پرونده این زنان همواره غیرشفاف و دور از دسترس افکار عمومی و رسانه‌ها بوده است.
آتنا دائمی، فعال حقوق بشر و زندانی سابق سیاسی، در خصوص مساله اعدام زنان در ایران به کمپین حقوق بشر ایران می‌گوید: «من در نوبت (یک بار به مدت ۳ماه و نیم در زندان قرچک و یک بار به مدت ۱۱ ماه و نیم در زندان لاکان رشت) با این زنان هم سلول بودم. داستان زندگی همه آنها را شنیدم و با قطعیت می‌توانم بگویم که ۹۹ درصد آنها زنانی بودند که زیر سن قانونی مجبور به ازدواج شده بودند. زنانی که در زندان لاکان رشت بودند اغلب از روستاها و شهرهای کوچک دور از مرکز استان (رشت) بودند. زنانی بودند که در تمام دوران زندگی‌شان به حاشیه رانده شده بودند و هیچ چیزی درباره حق و حقوق خود نمی‌دانستند و به دلیل سنت‌های خانوادگی و شریعت از سوی خانواده‌هایشان مجبور به ازدواج شده بودند. اغلب این زنان اصلا درکی از ازدواج نداشتند و با مردهای خیلی بزرگتر از خودشان مجبور به ازدواج شده بودند و بیشترشان تحت خشونت خانگی شدید بودند. این زنان از همه حقوق خود محروم بودند و فقط مجبور بودند در خانه باشند و خیلی زود هم بچه‌دار میشدند و اغلب فاصله سنی خیلی کمی با بچه‌های خودشان داشتند. بیشتر این زنان وقتی از دوران کودکی و نوجوانی عبور می‌کنند و بزرگتر می‌شوند،خشونت‌های خانگی بیشتری را تحمل می‌کنند و برای گریز از این وضعیت با مشقت‌های زیاد اقدام به طلاق می‌کنند اما موفق به طلاق گرفتن نمی‌شوند چون هم حق طلاق نداشتند و هم قوانین حمایتی برای زنان وجود ندارد و هم اساسا خانواده هیچ حمایتی نمیکند و در عین‌حال چون بچه داشتند ، طلاق گرفتن سخت‌تر میشده و مجبور بودند به خاطر بچه‌ها وضعیت بد زندگی را تحمل کنند. اما برای خیلی‌هایشان یک‌جایی این تحمل ناممکن میشده و در یک درگیری بدون نیت و قصد قبلی ، شوهرشان را به قتل رسانده بودند. گروه دیگری از زنان هم بودند که وقتی به سن جوانی رسیده بودند با پسرهای هم سن خود دوست شده بودند و شوهرهایشان را با مشارکت دوست‌پسرشان کشته بودند و به اتهام مشارکت در قتل به اعدام محکوم شده بودند. باید تاکید کنم که بسیاری از زنانی که به اتهام شوهرکشی در زندان بودند قربانی کودک – همسری بودند».
آتنا دائمی با شرح رنج مضاعف بسیاری از این زنان محکوم به اعدام در زندان‌ها می‌گوید: «سیستم زندان به شکل خیلی سیستماتیک از زنانی که به قصاص محکوم شده بودند و سال‌های سال بود که در زندان منتظر اجرای حکم خود بودند، سوءاستفاده می‌کرد؛ زندان‌بان‌ها و مسوولان زندان با تهدید این زنان به اجرای زودتر حکم اعدام، آنان را در خیلی از امور زندان به انجام کارهای خدماتی بیش از حد وا می‌داشتند. به تعبیری از آنان به عنوان نیروی کار بسیار ارزان سوء استفاده می‌کردند.. ببینید اکثر این زنان کسانی بودند که از قشر بسیار ضعیف اقتصادی بودند و هیچ حمایتی نه از سوی خانواده‌هایشان و نه از سوی نهادهای دولتی نمی‌شدند. شما در نظر بگیرید که خیلی از آنان که توانسته بودند طلاق بگیرند و زندگی مستقلی (با هزاران مصیبت در جامعه مردسالار) برای خود فراهم کنند، بعد از محکومیت دیگر هیچ حمایتی نداشتند و به معنای واقعی کلمه تنها بودند».
آتنا دائمی درباره وضعیت زنانی که در پرونده‌های مرتبط با مواد مخدر بازداشت و به اعدام محکوم شده بودند، می‌گوید:
«باید توجه داشته باشیم که تمامی این زنان به دلیل شرایط بسیار سخت اقتصادی و همچنین استفاده کارتل‌های مواد مخدر از زنان به عنوان بهترین گزینه برای جابه‌جایی مواد ، مجبور به این کار شدند و بعد محکوم به اعدام شدند.مافیا و کارتل‌های مواد مخدر برای جلب همکاری زنان با پیشنهاد پول از موقعیت آنها سوء استفاده می‌کردند. من تعداد زیادی از زنان متهم به پرونده‌های مواد مخدر را دیدم که دفعه اولی بود که این کار (جابه‌جایی مواد) را انجام داده بودند. من در زندان قرچک با زنی آشنا شدم که در ازای دریافت پول خیلی کمی در آن زمان ( در سال ۱۳۹۶ حدود سه میلیون تومان) چندین کیلو مواد را در رحم خود جاسازی کرده بودند و بازداشت و به اعدام محکوم شده بود. و یا در زندان لاکان رشت با زنی آشنا شدم که به خاطر سه میلیون تومان حاضر شده بود ۱۵ کیلو مواد را از گیلان به تهران بیاورد و بازداشت شده بود و به اعدام محکوم شده بود. »
به گفته آتنا دائمی «نکته بسیار مهم درباره مساله اعدام به‌خصوص در پرونده‌های مواد مخدر این است که صدور و اجرای این حکم به هیچ وجه بازدارنده نبوده است. من با در زندان با زنی آشنا شدم که ۱۷ نفر از اعضای خانواده‌اش از جمله پدر و دو نفر از عموها به دلیل مواد مخدر اعدام شده بودند اما او می‌گفت که من چاره‌ای نداشتم که راه خانواده‌ام را ادامه دهم. یعنی نه تنها بازدارندگی ایجاد نشده بود بلکه خشم و نفرت مضاعفی نیز در ذهن این زن تولید کرده بود.»
افزایش شمار اعدام‌شدگان زن در سال ۲۰۲۴ میلادی
از ابتدای سال ۲۰۲۴ میلادی تا به امروز (۱۸ دسامبر ۲۰۲۴ – ۲۸ آذر ۱۴۰۳) ، دست‌کم ۲۹ زن اعدام شدند. یعنی هفت نفر بیشتر از سال گذشته میلادی که طی آن ۲۲ زن اعدام شدند.
هویت تعدادی از زنان اعدام شده مشخص نیست و در خیلی از موارد رسانه‌های حکومت خبر اجرای این احکام را منتشر نکردند.
در ماه ژانویه ۲۰۲۴ دست‌کم ۲ زن در زندان‌های ایران اعدام شدند:
- ۲۱ ژانویه ۲۰۲۴: حکم اعدام یک زن اهل تبریز به نام هاجر اتابکی ۴۱ ساله که پیشتر به اتهام جرایم مرتبط با مواد مخدر به اعدام محکوم شده بود در زندان مرکزی قزوین اجرا شده است. اجرای حکم اعدام این زندانی پس از حدود یک ماه و در ماه فوریه رسانه‌ای شد.
- ۳۱ ژانویه ۲۰۲۴: حکم اعدام یک زن اهل سبزوار از توابع استان خراسان رضوی، به نام زهرا نظریان، در زندان مرکزی سبزوار اجرا شد. وی پیشتر به اتهام قتل همسر خواهرش بازداشت و به اعدام محکوم شده بود.
در ماه مارس ۲۰۲۴ دست‌کم یک زن اعدام شد:
- ۲۱ مارس ۲۰۲۴: حکم اعدام یک زن اهل جلفا که پیشتر به اتهام جرایم مرتبط با مواد مخدر به اعدام محکوم شده بود در زندان مرکزی تبریز اجرا شده است. این زن به همراه همسرش اعدام شده است.
در ماه آوریل دست‌کم یک زن اعدام شد:
- ۱۱ آوریل ۲۰۲۴: مرجان حاجی‌زاده اهل شهرستان شاهین‌دژ از بابت جرایم مرتبط با مواد مخدر در زندان زنجان، یک زن بلوچ که هویتش احراز نشده به اتهام جرایم مرتبط با مواد مخدر در زندان بیرجند و ثریا محمدی اهل پاکدشت از بابت قتل عمد در زندان قزلحصار کرج اعدام شدهاند.
در ماه می ۲۰۲۴ دست‌کم چهار زن در زندان‌های ایران اعدام شدند:
- فریبا محمدزهی اهل زاهدان، به اتهام جرایم مرتبط با مواد مخدر در زندان مرکزی کرمان اعدام شد.
- راضیه ۳۱ ساله و اهل مشهد، به اتهام قتل عمد در زندان وکیل‌آباد مشهد اعدام شد.
- پروین موسوی ۵۰ ساله و اهل مراغه، به اتهام جرایم مرتبط با مواد مخدر در زندان مرکزی ارومیه اعدام شد.
- فاطمه عبداللهی ۲۷ ساله و اهل نیشابور، به اتهام قتل عمد در زندان مرکزی نیشابور اعدام شد.
در ماه ژوئیه ۲۰۲۴: دست‌کم حکم اعدام ۵ زندانی زن در زندان‌های جمهوری اسلامی ایران اجرا شد:
- ۲۱ ژوئیه ۲۰۲۴: یک زن با نام فامیلی محمودی‌نیا به اتهام قتل در شیراز اعدام شده است.
- ۲۳ ژوئیه ۲۰۲۴: سه زن متهم در پرونده مواد مخدر در زندان مرکزی بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی اعدام شدهاند
- ۲۷ ژوئیه ۲۰۲۴: حکم اعدام یک زن در زندان خرم‌آباد به اتهام مواد مخدر اجرا شد.
در ماه اکتبر ۲۰۲۴ دست‌کم حکم اعدام پنج زن در زندان‌های مختلف ایران اجرا شد:
- زهرا فیضی ۴۱ ساله از تبریز به اتهام قتل در زندان تبریز اعدام شد
- نسترن فیروزی از تبریز به اتهام قتل عمد در زندان تبریز اعدام شد
- اختر قربانلو از اهر به اتهام قتل عمد در زندان اهر اعدام شد. (کودک – همسر)
- هویت دو نفر از آنها که در زندان همدان و قزلحصار اعدام شدند، مشخص نیست.
در ماه نوامبر ۲۰۲۴ دست‌کم حکم اعدام ۴ زن در زندان‌های مختلف ایران اجرا شده است
- ۱۱ نوامبر ۲۰۲۴: ماهرخ خانی ۳۵ ساله از تبریز به اتهام مواد مخدر در زندان تبریز اعدام شد.
- ۲۴ نوامبر ۲۰۲۴: فریبا ملکی شیراوند بابت اتهام قتل عمد در زندان خرم‌آباد اعدام شد.
- هویت دو زنی که در زندان‌های رشت و قزلحصار کرج در ماه نوامبر اعدام شدهاند هنوز مشخص نیست.
در ماه دسامبر ۲۰۲۴ تاکنون دست‌کم پنج زندانی زن در زندان‌های جمهوری اسلامی اعدام شدهاند:
- ۲ دسامبر ۲۰۲۴: دو زن که پیشتر بابت اتهام قتل به اعدام محکوم شده بودند، در زندان ایلام اجرا شد. فریده جعفرزاده، حدودا ۵۰ ساله، اهل ایلام و عالیه کاوری‌زاده، ۶۰ ساله، اهل دهلران.
- ۲ دسامبر ۲۰۲۴: یک زن با هویت فرخنده الله مرادی که پیشتر از بابت اتهام قتل با حکم دادگاه کیفری به اعدام محکوم شده بود، در زندان اصفهان اجرا شد.
- ۵ دسامبر ۲۰۲۴: آمنه علیپور، ۳۷ ساله به اتهام قتل عمد در زندان زنجان اعدام شد.
- ۱۵ دسامبر ۲۰۲۴: ک زن (هویت او معلوم نیست) در زندان یزد با اتهامات مواد مخدر اعدام شد.
هادی قائمی با تاکید بر اینکه «استفاده خودسرانه و گسترده از مجازات وحشیانه اعدام در ایران و افزایش آن علیه زنان نیازمند اقدام فوری است و جامعه جهانی نباید سکوت کند» گفت: «این بحران فزاینده، به وضوح نشان‌دهنده رفتار خشونت‌آمیز حکومت است که به طور مستمر گروه‌های آسیب‌پذیر اجتماعی را هدف قرار می‌دهد.»
