انتظارات پناهندگان درترکیه چیست؟ گزارشی از یک شاهدعینی

کمپین بین المللی حقوق بشردرایران طی ماه‌های گذشته تلاش کرده است تا با توجه به مهاجرت گسترده روزنامه نگاران و فعالان سیاسی واجتماعی ایرانی به خارج از کشور و به خصوص حضور صدها تن از این افراد در کشورهای همسایه ایران که برای پناهندگی و رفتن به کشورسوم اقدام کرده اند، به انعکاس مسایل ومشکلاتی که در این حوزه وجود دارد بپردازد. یکی از روزنامه نگاران برجسته‌ ایرانی که هم اکنون در کشور ترکیه حضور دارد درپاسخ به فراخوان کمپین برای ارسال گزارش‌های زنده از وضعیت پناهندگان در ترکیه گزارش زیر را در خصوص انتظارات پناهندگان و وضعیت زندگی این افراد در این کشور تحریر کرده است که در زیر می آید. کمپین امیدوارم است که با انعکاس دقیق مسایل ومشکلات این افراد، فعالیت هایی که به منظورکمک رسانی صورت می گیرد بر پایه شناخت دقیق تری باشد و از سوی دیگر توجه افکار عمومی را به موضوعی که به صورت بالقوه می تواند با توجه به ویژگی های منحصربه فرد خود یک نگرانی حقوق بشری باشد جلب کند. این گزارش را در زیر می خوانید که این روزنامه نگار نام «کارآفرینی پناهندگی» نامیده است:

***

یک پناهنده چه انتظاری می تواند داشته باشد وقتی خانه و کاشانه خود را رها می کند و برای درخواست پناهندگی به کشورهای دیگر می رود؟ بدیهی است که پناهنگان به دلیل مشکلاتی که در کشور خود با آن مواجه شده اند راه مهاجرت را انتخاب می کنند اما نسبت میان انتظارات یک پناهنده و امکاناتی که سازمان های بین المللی و از همه مهمتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در اختیار پناهندگان قرار می دهند چگونه است؟

بدیهی است اینکه پناهندگان انتظار داشته باشند در فرصت طی شدن مراحل دریافت پناهندگی همه گونه امکانات از قبیل خانه و پول و کمک هزینه های تحصیلی و دارویی در اختیار آنها قرار گیرد، انتظار موجهی نیست و حتی توقعات پناهندگان هم در این سطح قرار ندارد؛ اما اینکه شرایطی فراهم شود تا یک پناهنده بتواند از حداقل های زندگی بهره مند باشد هم حق یک پناهنده است و هم تکلیف انسانی سازمان هایی که رسالت خودشان را در ترویج حقوق بشر قرار می دهند.

برای پناهندگان امکاناتی چون استفاده از تسهیلات درمانی و حتی گاهی اوقات کمک هزینه های ماهیانه هرچند به میزان کم وجود دارد. در عین حال پناهندگان خودشان می دانند که کمیساریای عالی سازمان ملل متحد اساساً به منظور تسریع در دریافت مراحل پناهدگی آنان اقدام می کند. اما معضل مهم در این میان آن است که پناهندگان میان شرایطی که به اجبار با آن مواجه شده اند و امکاناتی که سازمان های بین المللی و کمیساریای عالی پناهندگان در اختیار آنها قرار می دهد در بسیاری اوقات همسانی وجود ندارد. به تعبیر دیگر درست است که کارمندان سازمان ملل، به آنها برای دریافت پناهندگی کمک می کنند اما واقعاً بسیاری از پناهندگان دلیل طی شدن مراحل پناهندگی را نمی توانند توجیه کنند. نمی توانند درک کنند که به چه دلیل گاهی اوقات باید ماه ها منتظر تاریخ مصاحبه باشند، ماه ها در انتظار جواب بمانند و ماه ها هم انتظار بکشند تا کشور سومی آنها را به عنوان پناهنده بپذیرد. این در حالیست که بسیاری از پناهندگان از حق کار قانونی در کشورهای ثالث محروم هستند و کارفرمایان می توانند به هر طریق که خود بخواهند با آنها برخورد کنند و به هر میزان که صلاح می دانند حقوق کاری آنها را بدهند یا ندهند. تازه اگر با توجه به شرایط پناهندگی بتوانند کاری هم پیدا کنند.

حضور در یک کشور دوم برای دریافت پناهندگی برای این کشور ها از یک سو هم فرصت و هم تهدید است. فرصت از آن رو که به هر حال حضور در این کشورها با افزایش مبادلات پولی همراه است و ارزآوری به دنبال دارد. پولی که باید هم خرج شود. فرض کنید که یک پناهنده برای مدت دو سال در یک کشور زندگی می کند تا سیر دریافت مراحل پناهندگی اش طی شود. در این مدت او به خانه احتیاج دارد که کرایه می کند، هزینه خوراک دارد که باید حتماً تهیه کند و در عین حال هزینه های جانبی دیگر نظیر گاهی اوقات استفاده از امکانات ورزشی و … را نیز ممکن است به فراخور شرایط مالی متقبل شود که اینها همه برای کشور میزبان مزیت است. در عین حال تهدیدهایی چون معضلات و تقابلات فرهنگی، جرم و جنایت و به صورت محدود اشغال نمودن ظرفیت های کاری را متوجه کشور میزبان می نماید. در میان این دوگانه فرصت و تهدید، کشور میزبان خودخواسته تنها تهدیدها را بزرگ می کند و فرصتی را که اینگونه در اختیارش قرار دارد یا انکار می کند و یا نادیده می گیرد.

نکته ای که برجسته سازی آن به دلیل گستره نفوذ سازمان های بین المللی تنها توسط این سازمان ها امکان پذیر است. پناهندگان حق دارند صدای خود را در مورد فرصت هایی که برای کشورهای میزبان در مدت زمان حضور خود فراهم می آورند برجسته کنند تا این حد مورد تبعیض قرار نگیرند و هر اتفاقی و مشکلی، آنها را در تنگنا قرار ندهد. ضمن اینکه فرصت حضور این پناهندگان در کشورهای میزبان، فرصتی است که می توان از آن به عنوان یک نیروی بالقوه کاری برای پیشرفت های عمرانی و فنی استفاده کرد. بسیاری از این پناهندگان در حرفه های به خصوصی تخصص دارند و می تواند این توان خود را با واسطه در اختیار کشوزهای میزبان قرار دهند، مشروط بر اینکه نگاه سازمان های بین المللی و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد به این موضوع یک نگاه کارآفرینانه باشد و بتواند این ظرفیت ها را در جای خود به درستی مورد استفاده قرار دهد.

اینکه تنها وظیفه این سازمان ها کمک رسانی صرف، تسریع در فرایند پناهندگی، هماهنگی با پلیس برای حل مشکلات و موارد مشابه تعریف شود وضع را به اینجا می رساند که یک پناهنده مثلاً در ترکیه برای ماهی ۱۰۰ لیر کمک هزینه، باید ۶ ماه در نوبت مصاحبه مالی بماند. حق کار ندارد، پول خاک می دهد و هزینه های مسکن و خوراک نیز با خودش است. ضمن آنکه هماهنگونه که ذکر شد ماه هاست که منتظر پاسخی بر اعلام شرایط و وضعیت خویش است. این نگاه به مدیریت وضعیت پناهندگان یک نگاه “هزینه ای” است، یعنی یک بودجه ای وجود دارد و تا جایی که بودجه اجازه می دهد خرج می شود. اما به خوبی مشخص است به دلیل کمبود امکانات و منابع مالی، هزینه های اینچنینی هیچ گاه تکافوی مشکلات پناهندگان را نمی کند و با تمام تلاشی که ممکن است انجام شود اما این نارضایتی موجود، خود مسبب مشکلان بسیار خواهد گردید.

این اتفاق، یعنی بازتعریف نگاه “هزینه ای” به مدیریت “کارآفرینانه”، در نهایت نه تنها موجب استفاده از ظرفیت های بالقوه موجود می شود بلکه خود ایجاد رضایت می کند تا به دور از سوتفاهم های موجود مشکل پناهندگان را حل نماید. بدیهی است سازمان های زیادی وجود دارند که می توانند در مواردی چون تعیین وکیل، تسریع پروسه پناهندگی و … کمک رسان پناهندگان باشند. افراد زیادی هم هستند که به صورت خیریه و از طرق مختلف به پناهندگان کمک های نقدی و غیرنقدی می کنند. اینها همه، خوبست اما به فراخور وضعیت اقتصادی بین المللی و اعتبارات و منابع محدود قابل تخصیص هستند؛ درحالیکه سازمان ملل متحد می تواند وضعیت موجود را با یک رویکرد کارآفرینانه تغییر دهد. رویکردی که البته محتاج کار علمی گسترده و مطالعات موردی عمیق است. اما اگر قرار باشد که در آینده جهان همچنان پناهنده پذیر باشد چرا این امر به عنوان یک فرصت مورد بررسی قرار نگیرد؟