سرعت و پهنای باند

مشکل بی‌طرفی شبکه: در صورتی که در شبکه ملی اطلاعات کاربری بخواهد به وب‌سایت‌ها دسترسی داشته باشد سه سناریو مطرح می‌شود. ممکن است وب‌سایت فیلتر باشد که در این صورت کاربر به صفحه فیلترینگ هدایت خواهد شد. اگر وب‌سایت در فهرست سایت‌ها مورد تایید شبکه ملی اطلاعات است، کاربر از تخفیف بهرمند می‌شود و هزینه کمتری پرداخت می‌کند و سرعت بیشتری هم دارد. اگر وب‌سایت در خارج از این فهرست است برای کاربر تفاوتی در صرت ایجاد نمی‌شود و هزینه بیشتری را نسبت به دیگر وب‌سایت‌ها پرداخت می‌کند.

یکی از مهمترین اهداف فاز اول و دوم  شبکه ملی اطلاعات افزایش پهنای باند و سرعت اینترنت در ایران است. تا پیش از این شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنت اجازه نداشتند سرعتی بالاتر از ۱۲۸ کیلوبیت در ثانیه را به کاربران خانگی ارائه دهند. برداشتن محدودیت عرضه اینترنت با سرعت بیش از ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه و در واقع افزایش پهنای باند و سرعت اینترنت یکی از اقداماتی است که دولت حسن روحانی صورت گرفته است. این اقدام دست شرکت‌های ارایه دهنده خدمات اینترنت را برای ارایه سرویس‌های با سرعت بالاتر به کاربران باز کرد.

با وجود این بر اساس آخرین آمار‌های جهانی سرعت متوسط اینترنت طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ میانگین سرعت اینترنت از ۰/۴ مگابیت در ثانیه به ۱/۲ مگابیت در ثانیه رسیده است، این درحالی است که به گفته محمد‌جواد آذری‌جهرمی وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات سرعت دسترسی خانگی در حال حاضر ۶ تا ۸ مگابیت بر ثانیه است.

اقدام دیگری که برای افزایش پهنای باند و سرعت اینترنت صورت گرفته است تفکیک ترافیک داخلی و خارجی شبکه است. این تفکیک به این معنی است که در صورتی که کاربران درخواست دسترسی به محتوای داخل کشور و داخل این شبکه را داشته باشند ترافیک اینترنت او به خارج از کشور نخواهد رفت و مستقیم در داخل کشورجریان خواهد داشت. به همین دلیل سرعت دسترسی به این نوع محتوا بیشتر خواهد بود و همچنین هزینه کمتری را هم برای کاربر در خواهد داشت. اما در صورتی که کاربر بخواهد از محتوای خارج از کشور ایران استفاده کند، تغییری در قیمت نخواهند داشت.

از آنجایی که ترافیک داخل و خارج از ایران از نظر سرعت و قیمت برابر نیست، اقدامی برضد «بی‌طرفی شبکه» محسوب می‌شود که می‌تواند ناقض حریم خصوصی کاربران باشد.

بی‌طرفی شبکه اصلی است که بر اساس آن ترافیک اینترنت باید بدون در نظر گرفتن فرستنده، گیرنده، نوع یا محتوای آن بدون تبعیض، محدودیت یا دخالت در اختیار کاربر قرار گیرد. بنابراین آزادی انتخاب کاربر مورد تعرض قرار نخواهد گرفت.

دولت ایران با تفکیک کردن ترافیک اینترنت کاربران ایرانی به داخلی و خارجی،‌ افزایش سرعت و کاهش قیمت ترافیک داخلی بی‌طرفی شبکه را نقض می‌کند. از بین رفتن بی‌طرفی شبکه نه تنها باعث نقض حقوق کاربران است بلکه حریم خصوصی آنها را نیز در خطر قرار می‌دهد، چرا که انجام این تفکیک نیازمند تجزیه، تحلیل و بررسی ترافیک شبکه کاربران است. بررسی ترافیک شبکه کاربران باید مطابق با قانون، حفظ حریم خصوصی و اطلاعات کاربران باشد.

قانون جرایم رایانه‌ای ایران بارها در مورد ایجاد تغییر در ترافیک شبکه و یا شنود این ترافیک صحبت کرده است. بر اساس مواد ۲،‌۱ و ۳ قانون جرایم رایانه‌ای «دسترسی غیر مجاز به محتوای در حال انتقال در شبکه» و یا «شنود داده‌های در حال انتقال در شبکه» جرم است که می‌تواند به حبس از یک تا سه سال و یا جزای نقدی منجر شود.

این قانون در مورد چگونگی دسترسی قانونی به این داده‌ها اما سکوت کرده است. در سایر کشور‌ها مانند آمریکا قوانین تنها اجازه بررسی قسمت Header ترافیک شبکه کاربران را می‌دهد. ترافیک کاربر در اینترنت به شکل بسته‌هایی منتقل می‌شود که به آن بسته IP گفته می‌شود. Header بخشی از این بسته است که شامل هیچ یک از اطلاعات ارسالی و یا دریافتی کاربر نیست و فقط اطلاعاتی عمومی مانند نسخه آی‌پی، مبدا، مقصد و اطلاعاتی برای خطایابی بسته‌های آی.پی را شامل می‌شود.

بی‌طرفی شبکه مورد توجه دیوید کی گزارشگر ویژه در مورد ارتقاء و حمایت از حق آزادی بیان آنلاین نیز قرار گرفته است. دیوید کی در بیانیه‌ای که در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۹۶ منتشر کرد، ضمن اشاره به نقش دولت‌های سرگوبگر در قطع کردن دسترسی به اینترنت، به ویژه در زمان‌هایی که تظاهرات‌های خیابانی بر ضد آنها صورت می‌گیرد گفت: «بسیاری از آنها [دولت‌های سرگوبگر] از شرکت‌های ارایه دهنده اینترنت می‌خواهند تا اطلاعات کاربران را نگهداری و در اختیار آنها قرار دهند. خیلی از آنها از این کار ممانعت می‌کنند اما همچنان به مراقبت و حفاظت بسیار زیادی از بی‌طرفی در شبکه نیاز داریم.»

در راستای تفکیک ترافیک کاربران ایرانی محمدعلی یوسفی‌زاده مدیرعامل آسیاتک که یکی از بزرگترین شرکت‌های ارایه دهنده اینترنت در ایران است در تاریخ ۲۱ اسفند ۱۳۹۵ به خبرگزاری مهر گفت: «حال حاضر بالغ بر ۲۰۰ سایت از پرترافیک‌ترین سایت‌های داخلی برای استفاده در دسترس قرار گرفته است که استفاده از این سایت‌ها، نصف قیمت اینترنت بین‌الملل برای کاربران محاسبه می‌شود.» فهرست مورد اشاره یوسفی‌زاده، در آذر ماه ۱۳۹۶ به ۵۰۰ وب‌سایت افزایش پیدا کرد.

با وجود آنکه یوسفی‌زاده هیچ اشاره‌ای به فهرست این وب‌سایت نکرد اما این گفته مدیر عامل شرکت آسیاتک به این معنا است که تنها درصورتی که کاربران به این وب‌سایت‌ها در داخل کشور مراجعه کنند برای استفاده از خدمات شبکه هزینه کمتری را پرداخت خواهند کرد و در غیر این صورت هزینه محاسبه شده برای کاربران تغییری نسبت به گذشته نخواهد داشت.

نمودار تغییرات سرعت و پهنای‌باند اینترنت ۱۲ کشور همسایه ایران بر اساس داده‌های وبسایت M-Lab از ابتدای سال ۲۰۱۳ تا اول جولای ۲۰۱۷

به عنوان نمونه شرکت‌های آسیا‌تک، رایتل و ایرانسل در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۹۵ توافق‌نامه‌ای با شرکت ارتباطات زیرساخت امضا کردند.  بر اساس این توافق نامه در صورتی که کاربران از سایت‌های آپارات، فیلیمو، تله ویبیون‌، وب‌سایت زیارت حضرت علی (ع) و پخش مستقیم از حرم امام رضا (ع) بازدید کنند، هزینه آنها بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد کاهش خواهد یافت. این روند تا پایان آذرماه سال ۹۶ همچنان ادامه داشته است.

بر اساس اهداف فاز دوم شبکه ملی اطلاعات میانگین سرعت دسترسی به اینترنت در نسل سوم تلفن همراه (۳G) حدود ۲ مگابیت بر ثانیه، در نسل چهارم (۴G) حدود ۱۲ مگابیت بر ثانیه و در شبکه‌های ای‌.دی‌.اس‌.ال خانگی حدود ۵ مگابیت بر ثانیه خواهد بود.

بر اساس گزارش‌ وب‌سایتM-Lab که بیش از ۲۰۰ میلیون آزمایش سرعت اینترنت از سراسر جهان را جمع آوری و تحلیل می‌کند، پهنای باند و سرعت اینترنت ایران برای ترافیک بین‌الملل طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ از ۰/۳ مگابیت در ثانیه به حدود یک مگابیت در ثانیه رسیده است.

پیش از این حسن روحانی در تاریخ ۷ آذر ۱۳۹۶ با شرکت در گفتگوی ویژه خبری در صدا و سیما در خصوص این قیمت‌گذاری جدید خبر داده بود. حسن روحانی گفت: «این فضای مجازی که تلاش ما این است که فضای باز تری بشود. به جای فروش اشتراک ما دنبال فروش پهنای باند هستم و انشالله از ده آذر مردم با قیمت کمتری برای استفاده از اینترنت مواجه خواهند شد.»

با وجود آنکه پهنای باند بین‌الملل اینترنت ایران طی چهار سال گذشته بیش از سه برابر شده است، اما این بهبود همچنان از میزان میانگین پهنای باند و سرعت اینترنت ایران نسبت به میانگین کشور‌های منطقه مانند ترکیه با سه مگابیت در ثانیه، امارت متحد عربی با سه و نیم مگابیت در ثانیه کمتر است. در جدول زیر مقایسه‌ای سرعت و پهنای باند ۱۲ کشور همسایه ایران را بر اساس گزارش‌های وب‌سایت M-Lab نشان می‌دهد:

در حوزه دسترسی به اینترنت از طریق تلفن همراه بر اساس گزارش خبرگزاری مهر تا پایان شهریور ۱۳۹۵حدود ۲۲ میلیون ایرانی از اینترنت موبایل استفاده می‌کنند که این عدد نسبت به کاربران اینترنت خانگی به مراتب بیشتر است. تعداد کاربران اینترنت ای‌دی‌اس‌ال در همین بازه زمانی نه میلیون نفر اعلام شده است.

طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ سرعت متوسط اینترنت موبایل از ۰/۲ به ۲/۴ مگابیت در ثانیه رسیده است که این بهبود چشمگیر سرعت به دلیل ارایه خدمات اینترنت نسل سوم و چهارم اینترنت موبایل است. به علاوه طی این مدت، دولت روحانی مجوز ارایه خدمات نسل سوم و چهارم اینترنت موبایل را از حالت انحصاری که فقط در اختیار شرکت رایتل بود خارج کرد و سایر شرکت‌های خدمات موبایل نیز این خدمات را به کاربران خود ارایه کردند.

نمودار مقایسه سرعت اینترنت بین شرکت آسیاتک(اینترنت خانگی) و ایرانسل(اینترنت موبایل) بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ با تمرکز بر ترافیک بین‌الملل – منبع وبسایت M-Lab

یکی از زیرساخت‌های مهمی که در افزایش سرعت در شبکه داخلی ایران نقش مهمی داشته است، گشایش مراکز تحویل محتوا و تبادل داده در دوره اول ریاست جمهوری حسن روحانی است. مرکز تبادل داده یک زیرساخت فیزیکی است که وظیفه کم کردن بار ترافیک در حال انتقال بین شبکه‌های تحویل محتوا و شرکت‌های ارایه دهنده خدمات اینترنت را دارد. مزیت استفاده مرکز تبادل داده این است که بار ترافیکی بین شبکه‌های تحویل محتوا و شرکت‌های ارایه دهنده خدمات اینترنت کاهش پیدا خواهد کرد. کاهش هزینه انتقال اطلاعات و افزایش پهنای باند از نتایج استفاده از این مراکز است.

در حال حاضر هفت مرکز تبادل داده توسط شرکت ارتباطات زیرساخت، شرکت دولتی وابسته به وزارت ارتباطات، در شهرهای تهران، قم، مشهد، شیراز، تبریز، اصفهان و اهواز راه اندازی کرده است.

شرکت آسیاتک که یک ارایه دهنده سرویس اینترنت است، یکی از اولین شرکت‌هایی است که طی یک سال گذشته اقدام به فروش شبکه ملی اطلاعات، به عنوان یک سرویس مجزا کرده است. این شرکت قیمت این سرویس را برای سرعت یک ۱۲۸ کیلوبیت در ثانیه و بدون محدودیت دانلود ۱۲,۱۷۵ تومان اعلام کرده است در حالی که قیمت همین سرویس برای اینترنت جهانی ۲۵,۵۰۰ تومان است.

شرکت آسیا‌تک پس از افتتاح فاز نخست شبکه ملی اطلاعات اولین شرکتی بود که با به روز کردن پنل سفارش شبکه ملی اطلاعات در وب‌سایت خود به کاربران هشدار داد که در صورت استفاده از این نوع اتصال شبکه به وب‌سایت‌های اینترنت جهانی دسترسی نخواهند داشت.

نمودار میانگین تغییر سرعت و پهنای باند اینترنت ۲۰ شرکت ارایه دهنده خدمات اینترنت در ایران طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ با تمرکزز بر ترافیک بین‌الملل – منبع وبسایت M-Lab

یک کارشناس شبکه‌های کامپیوتری ساکن تهران که از چنین سرویس‌هایی استفاده کرده است در مورد محدودیت‌های شبکه ملی اطلاعات به کمپین حقوق بشر در ایران گفت: «در صورت استفاده از این سرویس عملا دسترسی به هر چیزی در خارج از ایران غیرممکن خواهد بود و کاربران فقط و فقط قادر خواهند بود از شبکه داخل کشور استفاده کنند. مثلا اگر شما در این سرویس درخواست باز کردن سایت www.google.com را بدهید پیغامی به شما نشان می‌دهد تحت این عنوان که قادر به پیدا کردن این وب‌سایت نیست.»

با راه اندازی شبکه ملی اطلاعات که کاربران ایرانی به طور پیش فرض و بدون اراده و درخواست خودشان در داخل این شبکه مجبور به فعالیت هستند،‌ دستگاه‌های دولتی، قادر خواهند بود برای اولین بار پس از زمان ورود اینترنت به ایران، هر زمانی که تصمیم بگیرند دسترسی تمام کاربران ایرانی به شبکه جهانی اینترنت مسدود یا سرعت آن را به اندازه‌ای که مایل هستند کند کنند، در حالی که شبکه داخلی به فعالیت عادی خود ادامه می‌دهد.

تصویر پنل فروش اینترنت ملی یا شبکه ملی اطلاعات در وب‌سایت شرکت آسیاتک که سرعت آن ۵۱۲ کیلوبایت با قیمتی معادل ۳۰ هزار تومان است