ده پرسش و پاسخ درباره اهمیت بی‌طرفی‌شبکه همزمان با اعتراض به افزایش قیمت ترافیک بین‌الملل اینترنت
موضوع افزایش قیمت ترافیک بین‌الملل اینترنت در ایران طی هفته گذشته بار دیگر اهمیت مسئله نقض بی‌طرفی شبکه در ایران و تاثیرات مستقیمی که بر روی کاربران اینترنت در کشور می‌گذارد را برجسته کرد. از زمان راه اندازی شبکه ملی اطلاعات در ایران ترافیک داخلی و خارجی اینترنت در ایران از هم جدا شده است. انجام تفکیک در ترافیک شبکه به خودی خود مشکلی را ایجاد نخواهد کرد بلکه باعث بهبود سرویس دهی به کاربران خواهد شد، اما سیاستهایی که دولت ایران و شورای عالی فضای مجازی برای استفاده از این زیرساخت در پی گرفته‌اند به گونه‌ای است که باعث می‌شود ترافیک اینترنت به صورت تبعیض‌آمیز به دست کاربر برسد و کاربران، بسته به نوع و مکان محتوای اینترنتی، قیمت مختلفی را برای آن پرداخت کنند.
چنین سیاستهایی، همان چیزی است که از آن بی‌طرفی شبکه یاد می‌شود چرا که بی‌طرفی شبکه را نقض می‌کنند.
از ابتدای مرداد ماه بسیاری از کاربران در توییتر با انتشار تصویر‌های از صورت حساب اینترنت مصرفی خود نسبت به افزایش قیمت ترافیک اینترنت بین‌الملل به داخلی اعتراض کردند. به عنوان نمونه علی اکرمی مدیر پروژه‌های نرم‌افزای در اعتراض به وزیر ارتباطات در حساب توییتر خود نوشت: «جناب وزیر محترم @azarijahromi از سایتی با سرور داخلی بدون VPN یا Proxy دانلود داشتم و مشاهده کردم ترافیک خارجی محاسبه شده. از پشتیبانی شرکت صبانت جویا شدم گفتند از زمان شروع تا پایان اتصال حتی اگر ۱KB مصرف خارجی داشته باشید کل مصرف ترافیک خارجی محاسبه میشه!!!»
جناب وزیر محترم @azarijahromi
از سایتی با سرور داخلی بدون VPN یا Proxy دانلود داشتم و مشاهده کردم ترافیک خارجی محاسبه شده. از پشتیبانی شرکت صبانت جویا شدم گفتند از زمان شروع تا پایان اتصال حتی اگر ۱KB مصرف خارجی داشته باشید کل مصرف ترافیک خارجی محاسبه میشه!!!@s7az2mm pic.twitter.com/gDwOnPxVnh— Ali Akrami (@aliakrami) August 7, 2018
پارسا، برنامه‌نویس ساکن مشهد در حساب توییتر خود نوشت: «آسیاتک سرویس ۴۰۰ گیگ داخلی یا ۲۰۰ گیگ بین‌الملل رو برداشته! شده ۲۵ گیگ بین‌الملل! اینو بخوام بگیرم دقیقا هزینه دو برابر میشه! برای یک ماه. یه مشت دزد.» او در توییت دیگری نوشت: «اصلاح میکنم، هزینه ۴ برابر شده. در سایت ۱۹۵ هم شکایت رو ثبت کردم. اگر براساس حجم بین‌الملل بخوایم حساب کنیم، ماه پیش ۵۴ هزارتومان ۲۰۰ گیگ بود و الان با همون حجم ۲۱۸۰۰۰ تومان هزینه میشه.»
آسیاتک سرویس ۴۰۰ گیگ داخلی یا ۲۰۰ گیگ بین‌الملل رو برداشته! شده ۲۵ گیگ بین‌الملل! اینو بخوام بگیرم دقیقا هزینه دو برابر میشه! برای یک ماه. یه مشت دزد. pic.twitter.com/VcDjguTNua
— Parsa (@parsaim) August 8, 2018
دولت ایران با دریافت هزینه دو برابر باری بازدید از سایت‌های خارج از ایران نسبت به سایت‌های داخل ایران، رفتاری تبعیض آمیز را با مجتوای اینترنت دارد که هدف از آن جلب کاربران به استفاده از محتوای مورد تایید مقامات و حکومت ایران است. با این وجود حتی بازدید از سایت‌های داخلی نیز هزینه‌ای برابر را برای کاربر نخواهند داشت. در حال حاضر وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات فهرستی از ۵۰۰ وب‌سایت منتخب خود را منتشر کرده است، که در صورتی که کاربر فقط از این سایت‌ها بازدید کند نصف هزینه‌ای را پرداخت خواهد کرد که در حالت عادی و در بازدید از سایر وب‌سایت‌ها پرداخت می‌کند. مشخص نیست که این وب‌سایت‌ها بر اساس چه معیاری انتخاب شده‌اند.
وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۹۶ «سامانه ثبت دامنه‌های اینترنتی با میزبانی داخلی» را با این هدف راه اندازی کرد که تمام کاربران ایرانی در صورتی که وب‌سایتی را در داخل ایران دارند، بتوانند آن را در این سامانه ثبت کنند تا تخفیف ۵۰ درصد شامل آنها نیز بشود. با وجود این وزارت ارتباطات هنوز اعلام نکرده است که معیار این وزارت خانه برای برسی و پذیرفتن و یا حتی رد این درخواست‌ها چیست.
برای فهم تاثیراتی که سیاست‌های تبیعض‌آمیز اینترنتی برای کاربران به همراه دارد، در این نوشته به ده سوال اساسی در مورد بی‌طرفی شبکه پاسخ خواهیم داد.
۱. بی‌طرفی شبکه چیست؟
بی‌طرفی شبکه یا Net Neutrality به اصولی گفته می‌شود که در سال ۲۰۰۳ توسط تیم وو(Tim Wu) استاد حقوق رسانه دانشگاه کلمبیا مطرح شد. بر اساس اصول بی‌طرفی شبکه ترافیک اینترنت باید بدون در نظر گرفتن
فرستنده، گیرنده، نوع یا محتوای آن بدون تبعیض، محدودیت یا دخالت در اختیار کاربر قرار گیرد تا آزادی انتخاب کاربر مورد تعرض قرار نخواهد نگیرد.
به عبارت ساده‌تر هر زمانی که شرکت ارایه دهنده خدمات اینترنتی شما، به روشی که تحت کنترل و نظارت شما نیست، در ترافیک شما دست ببرد که باعث ایجاد محدودیت و یا دخالت در دریافت اطلاعات شود، بی‌طرفی شبکه نقض شده است. قیمت‌گذاری تبعیض آمیز بر روی محتوا، یکی از این محدودیت‌ها برای کاربران است و نقض بی‌طرفی شبکه به شمار می‌رود.
۲. چه کشورهایی بی‌طرفی شبکه را رعایت می‌کنند؟
ایران جزو معدود کشورهایی در جهان است که بی‌طرفی شبکه را رعایت نمی‌کند. اگر چه یک موج جهانی برای متقاعد کردن دولت‌ها برای رعایت بی‌طرفی شبکه درجریان است.
بر اساس گزارش وب‌سایت ائتلاف برای بی‌طرفی شبکه، تمام اتحادیه اروپا بجز شش کشور، امریکا، اکثر کشور‌های امریکای جنوبی، هند، ژاپن، کره شمالی، کشور‌های هستند که اصول بی‌طرفی شبکه را رعایت می‌کنند.
پارلمان اتحادیه اروپا با تصویب قوانینی که به تحت عنوان «اینترنت آزاد» اعلام کرد از تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۵ اصول بی‌طرفی شبکه را به صورت قانون پذیرفته است. در آمریکا پس از آنکه سال‌ها این اصول به صورت قانون وجود داشت، کمیسیون ارتباطات فدرال در تاریخ ۲۳ آذر ۱۳۹۶ قوانینی را لغو کرد که حفظ بی‌طرفی شبکه را تضمین می‌کنند. این تصمیم کمیسیون ارتباطات فدرال ایالات متحده، با اعتراض شدید کاربران و سازمان‌های حامی دسترسی آزاد و بدون سانسور به اینترنت مواجه شد.
سازمان‌های مدافع حقوق و آزادی اینترنت، نسبت به این تصمیم اعتراض کرده‌اند. بر اساس گزارش وب‌سایت مادربورد، در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۹۶، ترکیب موافق‌ها و مخالف‌های این طرح در سنا به شکلی است که اگر تنها یک نماینده دیگر موافق این طرح باشد، بی‌طرفی شبکه به عنوان یک قانون تصویب خواهد شد و تمام شرکت‌های ارایه دهنده اینترنت باید آن را رعایت کنند. در صورت تصویب سنا، این لایحه باید توسط مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا هم تصویب شود.
۳. آیا بی‌طرفی شبکه در ایران رعایت می‌شود؟
تحقیقات کمپین حقوق بشر در ایران نشان می‌دهد که از زمانی که شبکه ملی اطلاعات راه اندازی و در پی آن ترافیک اینترنت کاربران ایرانی به صورت داخلی و خارجی تفکیک شد، دولت ایران با اعمال سیاست تغییر در روش محاسبه قیمت اینترنت عملا بی‌طرفی شبکه را نقض کرده است.
نقض بی‌طرفی شبکه در ایران به این صورت انجام شده است که کاربران ایرانی در صورتی که از وب‌سایت‌های داخلی که مورد تایید وزارت ارتباطات است بازدید کنند، نصف مبلغی را پرداخت می‌کنند نسبت به زمانی که از وب‌سایت‌های خارج از ایران بازدید کنند.
به دلیل آنکه نقض بی‌طرفی شبکه به صورت مستقیم نقض آزادی دسترسی آزاد و بدون محدودیت و بدون تبعیض توسط کاربران اینترنتی است، سازمان‌های حقوق بشر مدافع آزادی بیان و آزادی‌های اینترنتی همواره به این موضوع اعتراض کرده و برای رفع چنین محدودیت‌هایی تلاش می‌کنند.
۴. نقض بی‌طرفی شبکه چه اثری بر روی کاربر دارد؟
یکی از کارکرد‌های نقض بی‌طرفی شبکه این است کاربر عملا باید هزینه بیشتری برای اینترنت پرداخت کند و همچنین به دلیل نگرانی از میزان مصرف ترافیک بین‌المللی و تمام شدن این ترافیک، به سمت استفاده از محتوای سانسور شده داخلی هدایت خواهد شد.
برای درک بهتر این موضوع شرکت های‌وب را برای برسی انتخاب کردیم. های‌وب یکی از شرکت‌های ارایه دهنده خدمات اینترنت در ایران است که بیشترین میان ترافیک بین‌المللی را در بین سایر شرکت‌ها به کاربران ارائه می‌دهد.
های‌وب در سرویس اینترنت ۱۶Mbps خود در مجموع میزان ۱۱۰۰ گیگابایت ترافیک به کاربر اختصاص می‌دهد که از این میزان ترافیک فقط ۲۷۵ گیگابایت آن ترافیک بین‌الملل است. های‌وب در وب‌سایت خود سه حالت را برای استفاده کاربر در نظر گرفته است.
* استفاده فقط از ترافیک بین‌المللی
در این حالت میزان ترافیکی که کاربر فقط ۲۷۵ گیگابایت می‌تواند از ترافیک استفاده کند و پس از پایان یافتن این میزان، به جای آنکه ترافیک کاربر قطع شود، سرعت آن به پایین‌ترین میزانی که شرکت ارایه دهنده خدمات اینترنت ارائه می‌کند، کاهش پیدا خواهد کرد. کندترین سرعت ارائه شده های‌وب ۱۲۸Kbps است. در صورتی که کاربر بخواهد با سرعت اصلی خود، یعنی ۱۶Mbps از اینترنت استفاده کند، باید برای هر گیگابایت مبلغ دو هزار تومان را پرداخت کند.
اگر فرض کنیم هر ماه دارای ۳۰ روز است، کاربری که فقط از اینترنت بین‌المللی استفاده کند به صورت متوسط روزی ۹ گیگابایت اینترنت دارد که حجم کمی محسوب می‌شود. به عنوان نمونه مشاهده یک ویدیو با کیفیت بالا(HD) به طور متوسط در هر ساعت سه گیگابایت از اینترنت را مصرف می‌کند و اگر بخواهید ویدیو با کیفیت بالاتر یعنی Ultra DH باشد، به صور متوسط در هر ساعت هفت گیگابایت از اینترنت را مصرف می‌کند.
به بیان ساده‌تر اگر کاربر بخواهد یک سریال با کیفیت بالا مانند بازی تاج و تخت را مشاهده کند و اگر هر قسمت این سریال یک ساعت باشد، باید برای دیدن هر قسمت از آن حداقل سه گیگابایت از اینترنت خود را مصرف کند.
درواقع بعد از دیدن سه قسمت از این سریال، عملا میزان مصرفی که کاربر برای یک روز خود در نظر گرفته تمام شده است.
* استفاده فقط از ترافیک داخلی
وزارت ارتباطات و فن‌اوری اطلاعات فهرستی از ۵۰۰ وب‌سایت منتخب خود را اعلام کرده است که اگر کاربر فقط و فقط از این سایت‌ها بازدید کند می‌تواند از تمام ۱۱۰۰ گیگابایت خود استفاده کند. در این حالت هم اگر کاربر وب‌سایتی خارج از این فهرست را مشاهده کند حکم استفاده از ترافیک بین‌المللی را پیدا خواهد کرد و عملا باید دو برابر قیمت بازدید از وب‌سایت‌های منتخب وزارت ارتباطات را پرداخت کند.
* استفاده از ترافیک بین‌المللی و داخلی به صورت همزمان
این حالت درواقع ترکیبی از هر دو مورد است و این کاربر است که باید مصرف خود را برنامه ریزی کند و مراقب باشد که از کدام ترافیک و به چی میزانی استفاده کرد است. شرکت‌های ارایه دهنده خدمات اینترنتی باید اطلاعات زیر مصرف کاربر به تفکیک داخلی و بین‌المللی را به کاربر ارائه دهند تا او بتواند میزان مصرف خود را برنامه ریزی کند.
از آنجایی به دلیل فیلترینگ گسترده در ایران کاربران ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند، که استفاده از فیلترشکن باعث خواهد شد تمام ترافیک مورد استفاده آنها خارج از کشور باشد و هزینه بیشتری برای اینترنت پرداخت کنند و در نتیجه ترافیک بین‌الملل آنها سریعتر از حال معمول به پایان خواهد رسید.
۵. آیا نقض بی‌طرفی شبکه منجر به تقویت سانسور اینترنت می‌شود؟
نقض اصول بی‌طرفی شبکه لزوما به معنای سانسور نیست، اما می‌تواند مسیر را برای سانسور باز کند.
روش به کارگرفته شده در قیمت‌گذاری اینترنت در ایران نه تنها باعث از بین بردن نقض بی‌طرفی شبکه است، بلکه باعث تشدید سانسور هرچه بیشتر اینترنت نیز خواهد شد.
همانطوری که در بند چهار گفته شده، تنها زمانی که کاربر از وب‌سایت‌های منتخب وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات بازدید کند می‌تواند از تمام ترافیک خود استفاده کند. مشخص نیست که این وب‌سایت‌ها با چه روندی انتخاب شدند ولی تحقیقات کمپین نشان می‌دهد که اکثر این وب‌سایت‌ها محتوای سانسور شده دارند.
به عنوان نمونه اگر کاربر نام میرحسین موسوی، یکی از رهبران معترضین بعد از انتخابات جنجال برانگیز ۱۳۸۸ را در موتور جستجوی ملی پارسی‌جو که مورد حمایت وزارت ارتباطات است را جستجو کند، این موتور جستجو در نتیجه جستجوی اولی وب‌سایت ویکی‌پدیا و دومی وب‌سایت صراط نیوز است. کاربر برای مشاهد وب‌سات اول که خارج از ایران است باید دو برابر وب‌سایت دوم پرداخت بکند و این درحالی است که اطلاعاتی که در وب‌سایت دوم،یعنی صراط نیوز ارائه می‌شود کاملا جعلی و دروغ است.
بنابراین نقض بی‌طرفی شبکه در ایران عملا یک روش سانسور محتوا نیز محسوب می‌شود چرا که کاربران مجبور هستند برای کاهش مصرف اینترنت بین‌المللی، جلوگیر از کند شدن سرعت اینترنت و پرداخت نکردن هزینه اضافه برای اینترنت، فقط از وب‌سایت‌های مورد تایید وزارت ارتباطات استفاده کنند.
۶. بی‌طرفی شبکه چه ارتباطی با حریم خصوصی و آزادی اینترنت دارد؟
بر اساس گزارش ائتلاف برای بی‌طرفی شبکه، نقض بی‌طرفی شبکه می‌تواند به نقض حریم خصوصی و آزادی اینترنت منتهی شود. شرکت‌های ارایه دهنده اینترنت در ایران تا کنون اعلام نکردند از چه روشی برای محدود کردن ترافیک بین‌المللی و داخلی استفاده می‌کنند. برای انجام چنین کاری روش‌های گوناگونی وجود دارد به عنوان نمونه اگر شرکت‌های ارایه دهنده برای تفکیک ترافیک کاربر از روش کنترل پکت‌های آنها استفاده کند، باعث از بین رفتن حریم خصوصی کاربران شود.
یکی از عوامل افزایش امنیت، دریافت به روز رسانی‌های سیستم‌عامل و برنامه‌ها و اپلیکیشن‌هایی است که کاربران از آنها استفاده می‌کنند. دریافت این به روز رسانی‌ها باعث می‌شود تا مشکلات امنیتی که در آنها وجود دارد برطرف شود. نگرانی از مصرف سریع ترافیک بین‌الملل عملا باعث خواهد شد کاربران بین انتخاب دریافت به روز رسانی‌های مهم امنیتی و مصرف کردن ترافیک بین‌الملل مجبور انتخاب شود و در صورتی که از نگرانی تمام شدن ترافیک باعث شود این به روز رسانی‌ها را دریافت کنند، عملا امنیت آنها در خطر قرار خواهد گرفت.
۷. آیا سیاست‌گذاری اینترنت در ایران بر اساس رعایت کردن بی‌طرفی شبکه است؟
ایران چه از نظر قانونی و چه از نظر رعایت اصول، بی‌طرفی شبکه را نقض می‌کند. در قوانین سایبری ایران و در مصوبه‌های شورای عالی فضای مجازی هیچ اشاٰره‌ای به بی‌طرفی شبکه نشده است.
با وجود این محمودجواد آذری‌جهرمی در تاریخ ۱۳ آذر ۱۳۹۶ در پاسخ به سوال خبرنگاری در کنفرانسی مطبوعاتی که پرسید آیا تفکیک اینترنت به ترافیک داخلی و خارجی در مصوبه جدید تعرفه‌های جدید اینترنت با بی‌طرفی شبکه تعارض دارد یا نه، گفت: «این موضوع نقض بی‌طرفی در دسترسی به اطلاعات نیست و حتی اپراتورهای خارجی نیز برای دسترسی به اطلاعات داخلی پیشنهاد ویژه در نظر می‌گیرند.»
پیش از آن محمدجواد آذری‌جهرمی وزیر ارتباطات در تاریخ ۲۲ آبان ۱۳۹۶ در پاسخ به سوال یک محقق امنیت و آزادی اینترنت در مورد نقض‌بی‌طرفی شبکه گفت: «در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات مصوب شورای عالی فضای مجازی اصل بی طرفی شبکه مورد تاکید قرار گرفته.» اما بررسی کمپین حقوق بشر در ایران نشان می‌دهد که در سند «سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» مصوبه ۲۰ آذر ۱۳۹۵ شورای عالی فضای مجازی، به اصل بی‌طرفی شبکه اشاره نشده است. البته در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات، بخش‌های وجود دارد که محرمانه است و در دسترس عموم نیست.
۸. نظر سازمان ملل در مورد بی‌طرفی شبکه چیست؟
گزارشگر ویژه در مورد ارتقاء و حمایت از حق آزادی بیان آنلاین در سازمان ملل متحد حمایت و دفاع از نقض بی‌طرفی شبکه را مورد توجه قرار داده است.
دیوید کی گزارشگر ویژه در مورد ارتقاء و حمایت از حق آزادی بیان آنلاین در بیانیه‌ای که در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۹۶ منتشر کرد، ضمن اشاره به نقش دولت‌های سرگوبگر در قطع کردن دسترسی به اینترنت، به ویژه در زمان‌هایی که تظاهرات‌های خیابانی بر ضد آنها صورت می‌گیرد گفت: «بسیاری از آنها [دولت‌های سرگوبگر] از شرکت‌های ارایه دهنده اینترنت می‌خواهند تا اطلاعات کاربران را نگهداری و در اختیار آنها قرار دهند. خیلی از آنها از این کار ممانعت می‌کنند اما همچنان به مراقبت و حفاظت بسیار زیادی از بی‌طرفی در شبکه نیاز داریم.»
۹. چه کسانی از بی‌طرفی شبکه حمایت می‌کنند؟
۸۱ سازمان حامی آزادی اینترنت در سرار سر جهان، در ائتلاف برای بی‌طرفی شبکه جمع شدند تا نسبت به نقض بی‌طرفی شبکه اعتراض کنند.
بجز سازمان‌های حامی آزادی اینترنت، سازمان‌های حقوق بشری مانند دیده‌بان حقوق بشر، عفو بین‌الملل و سایر نهادها و سازمان حقوق بشری، از بی‌طرفی شبکه حمایت کردند.
۱۰. قوانین ایران در مورد بی‌طرفی شبکه چه می‌گوید؟
در هیچ یک از قوانین ایران به بی‌طرفی شبکه اشاره نشده است و تنها در ماده ح از متن منشور حقوق شهروندی به حق دسترسی «آزادنه و بدون تبعیض» به اینترنت اشاره شده است، اما به دلیل آنکه این منشور به صورت قانون در نیامده و ضمانت اجرایی ندارد، نمی‌تواند وزارت ارتباطات را مجبور به عقب نشینی از نقض بی‌طرفی شبکه کند.
