صدور دستور قضایی توسط دادستان برای فیلترکردن اینستاگرام به دلیل استفاده زیاد کاربران
پس از ماهها اظهار نظر مسوولان در خصوص فیلترکردن یا ایجاد محدودیت برای استفاده از اینستاگرام توسط کاربران ایرانی، معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور، با طرح موضوع سطح بالای استفاده از این شبکه‌اجتماعی در سطح کشور از حدی که پیش از این تعیین شده بود، از صدور دستور قضایی برای فیلترکردن ایسنتاگرام خبر داد. هم اکنون شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک و توییتر و همچنین پیام‌رسان تلگرام در ایران فیلتر هستند.
جواد جاوید‌نیا سرپرست معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور و دبیر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه در مصاحبه۱۱ دی ۱۳۹۷ خود با ماهنامه پیوست ضمن اعلام صادر شدن حکم قضایی برای فیلترکردن اینستاگرام، برای نخستین بار خبر از تعیین میزان مصرف ترافیک در یک اپلیکیشن توسط شورای عالی فضای مجازی داد.
جاوید‌نیا که به تازگی جایگزین عبدالصمد خرم‌آبادی شده است به پیوست گفت: «طبق مصوبات شورای عالی فضای مجازی ترافیک اینستاگرام از یک سطح بالاتر نباید می‌رفت که متاسفانه فراتر رفت.» او اعلام نکرد که این محدودیت در میران استفاده از اینستاگرام چقدر و در چه سطحی در نظر گرفته شده است، با این وجود، این برای نخستین بار است که یک مقام رسمی خبر از مشخص کردن محدودیت در میزان مصرف ترافیک یک اپلیکیشن در سطح کلان کشوری می‌دهد.
از میران مصرف ترافیک اینستاگرام در ایران اطلاعی در دست نیست اما بر اساس آماری که وب‌سایت Statista در مهر ماه ۱۳۹۷ منتشر کرد، ایران با داشت ۲۴ میلیون کاربر فعال در اینستاگرام هشتمین کشور در دنیا است که بیشترین میزان استفاده از این شبکه اجتماعی مبتنی بر عکس و ویدیو را دارد.
در نظر گرفتن محدودیت برای استفاده از اینستاگرام نشانگر نگرانی مقامات مسوول در حوزه اینترنت و به ویژه شورای عالی فضای مجازی به عنوان عالی‌ترین نهاد تصمیم‌گیر درمورد سیاست‌های اینترنتی در ایران، از بابت فراگیر شدن استفاده از این اپلیکیشن در سطح کشور است.
پیش از این پیام‌رسان تلگرام نیز زمانی که به یکی از ابزارهای ارتباطی و کسب‌خبر عمده در میان کاربران ایرانی تبدیل شد و به گفته مقامات کشور تا ۶۰ درصد ترافیک کشور را به خود اختصاص داد در اردیبهشت ماه ۹۷ توسط دستگاه‌های مرتبط فیلتر شد.
معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور در حالی در مورد مشخص کردن میران مصرف ترافیک اینستاگرام در ایران به مصوبات شورای عالی فضای مجازی استناد کرد که چنین مصوبه‌ای در بخش مصوبه‌های وب‌سایت شورای عالی فضای مجازی وجود ندارد. این مصوبه تا کنون به صورت عمومی منتشر نشده است.
آذری‌جهرمی وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات در واکنش به صحبت‌های جاوید‌نیا، بدون آنکه به صورت روشن با فیلترینگ این اپلیکیشن مخالفت کند با ابراز نگرانی ضمنی از «فردای فیلترینگ اینستاگرام» در جمع خبرنگاران گفت: «فرض بر این که حرف‌های معاون دادستان درست است و وی اختیار قانونی برای فیلترینگ اینستاگرام دارد، این سوال پیش می‌آید بعد از این قرار است چه اتفاقی بیفتد؟ این را برای مردم روشن کنند و دو قطبی فیلترینگ یا مخالفت با فیلترینگ را درست نکنند.» جهرمی اضافه کرد: «برای مردم بگویند از فردای فیلترینگ اینستاگرام در کشور در زندگی مردم، حاکمیت و کاهش جرایم چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ در این زمینه باید جمع بندی عقلایی شود.»
به نظر می‌رسد که پس از فیلتر شدن تلگرام که با حدود ۴۰ میلیون کاربر فعال محبوب‌ترین اپلیکیشن در ایران بود، افزایش فعالیت کاربران ایرانی در اینستاگرام نگرانی جدی برای مقامات ایرانی فراهم کرده است به طوری که با توجه به فیلتر بودن دیگر شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر و فیس‌بوک و با توجه به ویژگی‌های صوتی و تصویری آن، رفته رفته اینستاگرام جای تلگرام را از نظر محبوبیت و همچنین میزان استفاده در ایران خواهد گرفت.
با بالارفتن میزان استفاده از اینستاگرام نسبت به کل ترافیک اینترنت کشور، در ۳۰ آذر ۱۳۹۷ سیدجمال هادیان سخنگوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در حساب توییتر خود با انتشار نامه‌ای محرمانه با امضا حسین فلاح‌جوشقانی معاون وزیر و رییس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی را منتشر کرد که به کلیه شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی(ISPها) دستور می‌دهد تا در سرویس‌های خود اینستاگرام را به عنوان بسته‌ای جدا به فروش برسانند. به عبارت دیگر در صورتی که این دستور اجرا می‌شد، کاربران ایرانی در زمانی که می‌خواهند اشتراک شبکه اینترنت خود را بر روی موبایل و یا خط ثابت خانگی تمدید و یا اشتراک جدیدی را خریداری کنند جدا از انتخاب نوع اتصال از نظر سرعت و قیمت، در صورتی که می‌خواهند به اینستاگرام دسترسی داشته باشد باید آن را نیز انتخاب و هزینه جدای را پرداخت کنند.
افزایش قیمت اشتراک اینترنت برای استفاده تنها از یک شبکه‌اجتماعی، به نظر می‌رسد گام اولیه‌ای برای دشوارکردن و کنترل نامحسوس میزان استفاده از اینستاگرام بوده است. با این وجود علیرغم طرح چنین سیاست‌هایی، مقامات قضایی گام‌های نهایی را برای فیلترکردن اینستاگرام بر‌می‌دارند.
درباره نامه زیر پرسیده‌اید.این نامه محرمانگی ندارد و به صادر کننده تذکر داده شده.ماجرا به ابلاغیه مرکز ملی فضای مجازی بازمی‌گردد. ارتباطی با فیلتر هم ندارد.خواسته‌اند که این امکان فراهم گردد تا اگر خانواده‌ای بسته اینترنتی بدون اینستاگرام بخواهد،امکانش فراهم باشد#گزارش_به_مردم pic.twitter.com/NKPH6u7ZqD
— seyyed Jamal hadian (@saeed272727) December 21, 2018
پس از آنکه این توییت سخنگوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با واکنش منفی و شدید کاربران ایرانی توییتر مواجه شد، در روز ۴ دی ماه ۱۳۹۷ آذری‌جهرمی در حساب توییتر خود درخواست اصلاح این مصوبه را کرد. او نوشت: «در جلسه‌ای که با متخصصان بخش ارتباطات داشتم، نظرشان بر این بود که این ابلاغیه سازمان تنظیم عملا بی‌فایده است. چرا که اولا باعث ترویج بیشتر فیلترشکن‌ها می‌شود، ثانیا هدف، از طریق ترویج نرم افزارهای مدیریت والدین بهتر محقق می‌شود. نظر درستی بود و لازم است این ابلاغیه اصلاح شود.» مشخص نیست که سرنوشت این مصوبه چه شده است و آیا اصلاح می‌شود و یا به همین روش محدودیت دسترسی به اینستاگرام برای کاربران ایرانی اعمال خواهد شد. با وجود این، علارغم آنکه آذری‌جهرمی به صورت ضمنی با فیلترینگ اینستاگرام مخالفت کرده است، اما تا کتون به صورت عملی اقدامی برای جلوگیری از فیلترینگ این شبکه اجتماعی نکرده است.
اجرای این مصوبه به تشدید نقض اصول بی‌طرفی شبکه و نقض حقوق کاربران برای دسترسی برابر، بدون تبعیض و پرداخت هزینه اضافه برای استفاده از سرویس‌ها و سایت‌های اینترنتی است. ایران پیش از این و از زمان راه اندازی شبکه ملی اطلاعات در ایران ترافیک داخلی و خارجی اینترنت در ایران به گونه‌ای جدا کرده بود که باعث می‌شود ترافیک اینترنت به صورت تبعیض‌آمیز به دست کاربر برسد و کاربران، بسته به نوع و مکان محتوای اینترنتی، قیمت مختلفی را برای آن پرداخت کنند.
یکی از کارکرد‌های نقض بی‌طرفی شبکه این است کاربر عملا باید هزینه بیشتری برای اینترنت پرداخت کند و همچنین به دلیل نگرانی از میزان مصرف ترافیک بین‌المللی و تمام شدن این ترافیک، به سمت استفاده از محتوای سانسور شده داخلی هدایت خواهد شد. حال با جدا شدن کامل اینستاگرام حتی از از ترافیک بین‌المللی، کاربران مجبور هستند نه تنها برای دسترسی به اینستاگرام به دلیل آنکه خارج از ایران است هزینه بیشتری را پرداخت بکنند، بلکه برای داشتن اینترنتی که اساسن امکان دسترسی به اینستاگرام را فراهم کند نیز هزینه جدای پرداخت کنند.
این سیاست‌ها در حالی اجرا می‌شود که طی هفته‌های اخیر اخباری مبنی بر فشار نهاد‌ها و سازمان‌های تندرو و اصولگرا از جمعه قوع قضاییه ایران برای مسدود کردن کامل این شبکه اجتماعی مطرح می‌شود. امیر ناظمی در مورد احتمالا فیلتر شدن این شبکه اجتماعی گفت: «هنوز این موضوع به تصویب مراجع مربوطه نرسیده است اما یک عده به شدت دنبال این اتفاق هستند.»
آقای @azarijahromi، وزیر جوان، روزانه حداقل ۱۰ درخواست پشتیبانی داریم از کاربرانی که اپلیکیشنشون کار نمی‌کنه، سروری که هیچی روش نیست و صرفا داره یک API بی خطر رو هاست می‌کنه (که فقط دریافت اطلاعات هست!) رو چرا فیلتر می‌کنید؟ واقعا چرا؟؟؟
— Sajjad Heydari (@Sajjad_Heydari) December 19, 2018
این در حالی است که بر اساس اظهار نظر‌های کاربران ایرانی در توییتر از ۲۷ آذر ماه ۱۳۹۷ دسترسی به بخشی از پروتکل‌های مورد استفاده ابزارهای فیلترشکن مسدود و در مواردی با اختلال‌های زیادی مواجه شده است. به عنوان نمونه سجاد حیدری برنامه‌نویس ساکن ایران در حساب توییتر خود با مخاطب قرار دادن آذری‌جهرمی وزیر ارتباطات نوشت: «آقای @azarijahromi، وزیر جوان، روزانه حداقل ۱۰ درخواست پشتیبانی داریم از کاربرانی که اپلیکیشنشون کار نمی‌کنه، سروری که هیچی روش نیست و صرفا داره یک API بی خطر رو هاست می‌کنه (که فقط دریافت اطلاعات هست!) رو چرا فیلتر می‌کنید؟ واقعا چرا؟؟؟»
ایلیا وکیلی مدیر شرکت فناپ‌پرداخت با اشاره به آروزی که آذری‌جهرمی در همایش یلدای استارت‌آپ‌ها کرده بود، در حساب توییر خود نوشت: «دعا کردن وزیر در مورد برداشتن سایه فیلتر از سر کسب و کارها در حالی که سه روزه دوستان فیلترچی مثل بختک افتادن رو SSL و ما رو تا مرز انفجار و سکته پیش بردن، شوخی زشتی بود #yaldasummit #yaldasummit2018»
اشاره ایلای وکیلی به صحبت‌های آذری‌جهرمی در گردهمایی یلدایی کارآفرینان استارت‌آپی در تاریخ ۲۸ آذر ۱۳۹۷ است که گفت: «اولا آرزو می‌کنم که سایه انحصار از سر بازار شما به دور باشد؛ دوم امیدوارم اقتصاد شما آفت رانتی بودن پیدا نکند؛ و سوم اینکه در طول سال جاری سایه نامیمون شکایت و فیلتر از سر کسب و کارها کم بشود.»
همزمان با اعلام خبر تشدید فیلترینگ در ایران، سیدجمال هادیان سخنگوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در حساب توییتر خود با انتشار نامه‌ای محرمانه با امضا حسین فلاح‌جوشقانی معاون وزیر و رییس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی را منتشر کرد که به کلیه شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی(ISPها) دستور می‌دهد تا در سرویس‌های خود اینستاگرام را به عنوان بسته‌ای جدا به فروش برسانند. به عبارت بهتر به زودی کاربران ایرانی در زمانی که می‌خواهند اشتراک شبکه اینترنت خود را بر روی موبایل و یا خط ثابت خانگی تمدید و یا اشتراک جدیدی را خریداری کنند جدا از انتخاب نوع اتصال از نظر سرعت و قیمت، در صورتی که می‌خواهند به اینستاگرام دسترسی داشته باشد باید آن را نیز انتخاب و هزینه جدای را پرداخت کنند.
