سوال حقوقی ۱۲: آیا در ایران قانونی برای مقابله با آزار جنسی در محل کار وجود دارد؟ در صورت بروز این مشکل، چه اقدامات حقوقی می‌توان انجام داد؟
سوال: من یک زن ۳۵ ساله هستم که در یک شرکت دولتی کار می‌کنم. مدتی است که یکی از همکاران مرد به طرق مختلف در محل کار من را آزار می‌دهد. چند بار خواست که با من وارد رابطه بشود و به او گفتم که تمایلی ندارم. ولی مرتب با شوخی‌های زننده و جنسی من را آزار می‌دهد. سوالم این است که چطور می‌توانم از این رفتارش شکایت کنم؟ آیا می‌توانم از مدیریت بخواهم که محل کار من را تغییر بدهند تا مجبور نشوم مرتب با او در ارتباط باشم؟
پاسخ: در قوانین ایران، «آزار جنسی در محل کار» به طور مشخص تعریف نشده و برای آن مجازات جداگانه تعیین نشده‌است. مطابق تعریف سازمان ملل، آزار جنسی عبارت است از هر نوع نزدیک شدن فیزیکی ناخواسته، درخواست برای خدمت جنسی و یا سایر رفتارهای فیزیکی و کلامی که پذیرفتن آن درخواست به طور ضمنی یا تلویحی شرط استخدام آن فرد یا اساس تصمیم گیری در مورد کار وی قرار گیرد و یا هدف یا اثر آن مداخله نابجا در عملکرد کاری فرد یا به وجود آوردن محیط کاری خصمانه، تهدیدآمیز و یا توهین آمیز برای وی باشد.
با توجه به سکوت قانون و نبود چنین تعریف گسترده‌ای از «آزار جنسی در محل کار»، همه موارد در ایران قابل پیگرد حقوقی نیست. با این حال چند ماده قانونی وجود دارد که می‌توان به استناد آنها از فرد آزارگر شکایت کرد:
- اگر آزارگر با تهدید و ترساندن هرچند موجب تسلیم قربانی شود، با او رابطه جنسی برقرار کند، عمل او بر طبق تبصره ۲ ماده ۲۲۴ قانون مجازات اسلامی مصداق تجاوز جنسی خواهد بود که در صورت اثبات، مجازات آن اعدام است.
- اگر رابطه در حد بوسیدن یا در آغوش گرفتن و نظایر آن از روی اجبار و بدون رضایت باشد، بر طبق ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، تحت عنوان رابطه نامشروع تا ۹۹ ضربه شلاق مجازات را برای مرتکب به دنبال خواهد داشت.
- بر طبق ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) «هر کس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف شوون و حیثیت به آنان توهین نماید‌به حبس از دو تا شش ماه و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.» اماکن عمومی شامل ادارات دولتی و خصوصی، بازار، نمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، رستوران‌ها، قهوه‌خانه‌ها، اتوبوس و … است. در واقع هر محلی که جهت رفت و آمد اشخاص در ساعاتی از شبانه‌روز دایر و آماده باشد، جزو اماکن عمومی محسوب خواهد شد.
- اگر از تلفن یا سایر ابزار مخابراتی برای ایجاد مزاحمت استفاده شده باشد عنوان مجرمانه خاصی خواهد داشت. بر اساس ماده ۶۴۱ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ هرگاه کسی به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت کند، علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات، مرتکب به حبس از یک ماه تا شش ماه محکوم خواهد شد.
- اگر فرد آزارگر اقدام به ارسال تصاویر یا فیلم‌هایی کرده است »که مصداق «محتویات مستهجن» محسوب می‌شود، می‌توانید به استناد ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸ از او شکایت کنید. بر طبق تبصره ۴ این ماده «محتویات مستهجن به تصویر، صوت یا متن واقعی یا غیر واقعی یا متنی اطلاق می شود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است.»
نبود قانون خاص برای مقابله با آزار جنسی در محل کار، مشکلات زیادی را بر سر راه پیگیری حقوقی این موضوع به وجود می‌آورد. به خصوص اگر مرتکب به لحاظ سلسله مراتب اداری موقعیت مهمی داشته باشد یا از سوی مقامات بالای سازمان یا شرکت محل کار حمایت شود. در ایران قانونی برای جلوگیری از اخراج شاکیان آزار جنسی در محل کار وجود ندارد.
در مورد درخواست تغییر محل کار برای جلوگیری از مواجهه شما با فرد آزارگر، کارفرما تعهدی در این خصوص ندارد. اما اگر با مدارک و مستندات کافی و در صورت امکان به همراه یکی دو نفر از همکاران که حاضر به شهادت باشند به مدیر خود مراجعه کنید، این احتمال وجود دارد که آنها برای پیشگیری از شکایت قضایی شما، با تغییر محل کار شما موافقت کنند.
نکته پایانی این که گردآوری دلایل و شواهد کافی پیش از طرح شکایت بسیار مهم است زیرا نظام قضایی و پلیس ایران، تلاشی در جهت جمعآوری دلیل و بررسی موضوع نمی‌کند و بار اثبات جرم کلا بر عهده شاکی گذاشته می‌شود. پیامک‌های تلفنی، ایمیل، شهادت شهود و مواردی نظیر آن می‌توانند در کنار هم دلایل کافی برای اثبات آزار محسوب شوند. یادآوری می‌شود که ضبط صدا یا تصویر به تنهایی کافی نیست و بهترین حالت، وجود شهودی است که آماده حضور در دادگاه باشند. بهتر است از شهود خود بخواهید مشاهدات خود را به طور کامل و روشن روی کاغذ بنویسند و با ذکر تاریخ امضا کنند و آن شهادتنامه را نزد خود نگاه دارید.
