خلاصه اجرایی

خلاصه گزارش

پس از آغاز ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد در سال ۱۳۸۴، اصطلاح “دانشجویان ستاره دار” وارد گفتمان ایرانیان در خصوص آموزش عالی شد. ستاره دار کردن دانشجویان مترادف با مکانیسمی برای تبعیض و جداسازی دانشجویان به قصد محروم ساختن آنان از ادامه تحصیلات عالی است که فقط بر اساس عقاید و دگراندیشی آنان ، ممارست حق آزادی بیان و انجمنها، و در مورد دانشجویان بهایی، باور های مذهبی آنان بوده است.

ظرف پنج سال گذشته، صدها دانشجو از طریق این فرآیند از تحصیلات عالی محروم شده اند. این گزارش شامل مصاحبه هایی با ۲۷ دانشجوی محروم از آموزش عالی می باشد و لیستی از ۲۱۷ دانشجوی محروم از تحصیل را ارائه می نماید که قطعا در برگیرنده همه اسامی نیست. تعداد واقعی بسیار بیشتر از اسامی ارائه شده است، چرا که خیلی از دانشجویانی که هدف این تبعیض قرار گرفته اند نگران از آزار بیشتر و تحت تعقیب قرار گرفتن می باشند و یا هنوز امیدوارند که بتوانند محرومیت از تحصیل خویش را از طریق مذاکره با مقامات مسئول ویا دادن تعهد نامه مبنی بر عدم شرکت در فعالیتها برطرف نمایند، و لذا ترجیح داده اند که سکوت اختیار کنند و مسئلهء خویش را علنی نکنند.

مقامات تحت دولت احمدی نژاد، که موظف به ادارهء موسسات آموزش عالی کشور و فرآیندهای مربوط به پذیرش دانشجو می باشند در هیات مرکزی گزینش و سازمان سنجش وزارت علوم، آغاز به گذاشتن از یک تا سه “ستاره” روی مدارک دانشگاهی فعالان دانشجویی و منتقدین دولت، و همچنین دانشجویان بهایی کردند. این ستاره ها بیانگر محرومیت یک متقاضی از دستیابی به پذیرش در مقطع کارشناسی و یا ادامهء تحصیل دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد می باشند. در بعضی از موارد، مقامات کلا از انتشار نتایج امتحانات ورودی برخی متقاضیان خودداری کرده اند.

وزارت اطلاعات نقش برجسته ای در این فرآیند و تاکید بر سیاسی کردن گزینش دانشجو را ایفا کرده است. عموما، وزارت اطلاعات مشغول نظارت و بازداشت منتقدان و مخالفان در سراسر کشور می باشد. با قبول نقش برجسته ای در حذف دانشجویان خاصی از دسترسی به آموزش عالی، وزارت اطلاعات به نحو فزاینده ای به میزان دسترسی خویش به محیط های علمی افزوده است.

ماموران وزارت اطلاعات دانشجویانی را که به دنبال پاسخگویی و توجیه قانونی محرومیتشان از آموزش عالی بوده اند، با تهدید، ارعاب، و حتی دستگیری وادار به سکوت کرده اند.

فرآیند ستاره دار کردن مبین نقض سیستماتیک حقوق آزادی بیان، اجتماعات، و عقیده بوده و نوعی آزار مذهبی و یک بی توجهی جدی نسبت به حق تحصیل محسوب می شود. ستاره دار کردن و محروم کردن دانشجویان از آموزش عالی، هیچ ارتباطی با عملکرد تحصیلی یا رتبه بندی در امتحانات ورودی بسیار رقابتی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد ندارد. در واقع ، در تمام موارد مورد بررسی در این گزارش ، دانشجویان محروم شده مجرب بودند، در امتحانات ورودی نمرات قبوای ئ حتی رتبه های بسیار بالا گرفته بودند، و قطعا می بایست پذیرفته می شدند. اما با این وجود، این متقاضیان با تبعیض و یا جداسازی سیستماتیک و با مقاصد سیاسی روبرو بودند. نقش برجستهء وزارت اطلاعات در این جداسازی ها مبین ماهیت سیاسی روند گزینش می باشد.

همگام با سیاست های تبعیض آمیزثبت نام، مقامات همچنین به نحو وسیعی روی کمیته های انضباطی در دانشگاهها برای احضار و تعلیق دانشجویانی که قبلا در رشته های مختلف آموزش عالی ثبت نام کرده اند، به نسبت نقش آنها و شرکتشان در فعالیت های اجتماعی و سیاسی، میزان دخالتشان درنشریات دانشجویی، و شرکت آنها در انجمن های دانشجویی تکیه کرده اند. تعلیق های مکرر از طریق این مکانیسم، همچنین در عمل منتج به محروم کردن برخی از دانشجویان از حقوقشان نسبت به ادامه و اتمام تحصیل شده است.

ستاره دار کردن دانشجویان، به عنوان یک مکانیسم مجازات و جداسازی دانشجویان، توسط وزارت علوم، فن آوری، و تحقیقات، با همکاری وزارت اطلاعات انجام می شود. بر مبنای طرح زیر، این دو وزارتخانه تعیین می کنند که کدام دانشجو ستاره دار می شود:

– یک ستاره، رسما نشان دهندهء افرادی است که در امتحان علمی قبول شده اند اما مقامات به علت مسایل انضباطی دانشگاهی گذشته، روی تقاضانامهء آنها علامت گذاشته اند. در عمل، متقاضیان یک ستاره اغلب کسانی هستند که کمیتهء مرکزی گزینش به آنها اجازه داده است که تحصیل خود را به صورت مشروط، و پس از امضاء تعهدنامه هایی که در آن دانشجو قول می دهد در فعالیتهای منتقدانه و یا سیاسی شرکت نکند، ادامه دهند.
– دو ستاره، رسما نشان دهندهء افرادی است که در امتحان علمی قبول شده اند، اما کمیتهء مرکزی گزینش مدارک آنها را ناقص تشخیص داده است. در عمل، اینها افرادی هستند که وزارت اطلاعات برای ادامهء آموزش عالی واجد شرایط ندانسته است. این افراد ممکن است به صورت موقت اجازهء ادامهء تحصیلشان را به شرط اینکه قول بدهند فعالیتهای سیاسی خود را قطع بکنند به دست بیاورند. این دانشجویان باید بپذیرند که اگر به فعالیتهای سیاسی خود ادامه بدهند، مقامات پذیرش آنان به دانشگاه را باطل خواهند کرد.
– سه ستاره، نشان دهندهء افرادی است که امتحان علمی را قبول شده اند، اما کمیتهء مرکزی گزینش و وزارت اطلاعات هر دو آنان را واجد شرایط ادامهء تحصیل ندانسته اند و با وجود قبولی و حتی رتبه های بالا در امتحانات ورودی، آنها توسط کمیتهء گزینش از ورود به دانشگاه محروم شده اند.

استفاده از ستاره توسط وزارت علوم، در راستای ساده کردن یک سیستم شماره گذاری از صفر تا ۵ بوده است. کد۱ مانند سه ستاره، برای یک پروندهء مردود استفاده می شود. کد های صفر و ۲، مانند دو ستاره، بیانگر یک پروندهء “ناقص” است. کد ۳ و ۴ یعنی قبولی، و کد۵ ، مانند ۱ و ۲ ستاره، نشان می دهند که دانشجو باید تعهد نامه امضاء کند.

در اسفند ۱۳۸۶، در عکس العمل به فشار از طرف چند دانشجوی ستاره دار، نمایندگان مجلس، و مطبوعات، وزارت علوم اعلام کرد که ازین پس دیگر در کارنامه های دانشجویان از ستاره استفاده نخواهد کرد و منبعد هیچکس بر مبنای وجود ستاره از تحصیل محروم نخواهد شد و هر متقاضی که در امتحان ورودی قبول بشود، می تواند ثبت نام کند. با این وجود، مقامات هنوز در عمل به ستاره دار کردن دانشجویان ادامه می دهد. مطبوعات اعلام کردند که مقامات مانع ورود حداقل ۵۰ دانشجو که در آزمون ورودی سال ۱۳۸۶ قبول شده بودند، اما اسامی همه آنان اعلام نشد. لیست همراه با این گزارش اسامی دانشجویان محروم از تحصیل شناسایی شده را بدین ترتیب شامل میشود: ۲ نفر در ۱۳۸۴، ۱۹ نفردر ۱۳۸۵، ۱۷ نفر در ۱۳۸۶، ۴۹ نفر در ۱۳۸۷، ۵۸ نفر در ۱۳۸۸، ۷۰ نفر در ۱۳۸۹.

در عمل، وزارت علوم دیگر روی کارنامهء متقاضیان ستاره چاپ نمی کند، که در واقع فقط فرم ساده تری از کدگذاری از صفر تا ۵ بود. بعضی متقاضیان که سابقهء فعالیت های صنفی و دانشجویی دارند، و یا بهایی هستند هنوز نامه هایی دریافت می کنند که در آن به آنان گفته شده است تا به وزارت علوم بروند و یا وقتی نمی توانند به کارنامه های خود روی اینترنت دست بیابند، یا با عبارت “نقض” پرونده روبرو شده ناچار به مراجعه به وزارت علوم می شوند.

روند پذیرش و محرومیت سیستماتیک دانشجویان از تحصیل

ایرانیانی که بخواهند در یک دانشگاه دولتی چه در مقطع کارشناسی و چه در مقطع کارشناسی ارشد تحصیل کنند، باید در یک آزمون ورودی شرکت کنند. این امتحانات سالی یک بار توسط سازمان سنجش، بازوی آزمون وزارت علوم برگزار می شوند، و قبولی در آنها در عمل تنها شرط علمی پذیرش در دانشگاه است. متقاضیان بر اساس نمره ای که در این آزمون های ورودی کسب می کنند قبول یا مردود می شوند.

مقامات وزارت علوم محروم کردن دانشجویانی که در آزمون ورودی دانشگاهها قبول شده اند را با تکیه بر دو مصوبهء شورای عالی انقلاب فرهنگی توجیه می کنند که یکی از آنها “آئین نامه گزینش اخلاقی داوطلبان ورود به دانشگاه ها” ، تصویب شده در سال ۱۳۶۵، و دیگری “ضوابط گزینش دانشجو،” تصویب شده در سال ۱۳۶۷ می باشد.

هر دو مصوبه اعلام می دارند که کمیته گزینش مرکزی می باید از نهادهای غیر علمی دولت، شامل وزارت اطلاعات و دادستانی دادگاههای عمومی و انقلاب، تاییدیه پذیرش دانشجویان را اخذ نماید. این سازمانها می توانند بدون توجه به نمرهء افراد در امتحانات ورودی و یا سوابق علمی آنان، پذیرش متقاضیان به دانشگاهها را ممنوع و یا مشروط اعلام نمایند.

تحت این قوانین، مقامات می توانند یک متقاضی ورود به دانشگاه را به دلیل اعتیاد، و یا معروفیت به فساد اخلاقی، و یا عناد با جمهوری اسلامی ، مردود کنند. این مصوبات به روشنی اعلام می دارند که شهرت به فساد اخلاقی “باید واضح و بدون نیاز به تحقیق باشد،” و “معترضین” با “معاندین” فرق دارند. حد اقل از سال ۱۳۸۵، کمیته مرکزی گزینش و وزارت اطلاعات تعداد زیادی از متقاضیان را به دلایل گسترده تری، شامل فعالیت های دانشجویی- صنفی و یا سیاسی، از ورود به دانشگاه محروم کرده است.

این مصوبات، همچنین به کمیتهء مرکزی گزینش اجازه می دهند تا پذیرش را مشروط به امضاء تعهدنامه ای توسط متقاضی که در آن قول بدهد “رفتارش را اصلاح نماید” و در فعالیتهایی که دولت آن ها را مطلوب نمیداند شرکت نکند، بنماید. این تعهدنامه ها معمولا شامل این تعهد می باشند که اگر دانشجو فعالیت های مورد نظر را مجددا آغاز نماید، از دانشگاه اخراج خواهد شد و ناچار به پرداخت شهریه و هزینه های تحصیل خواهد بود.

کمیتهء مرکزی گزینش و وزارت اطلاعات روند ستاره دار کردن فعالان دانشجویی و تصمیم گیری های سیاسی در گزینش دانشجویان را تعیین کرده اند.

نقش کمیته های انضباطی

مقامات همچنین فرآیندی را طراحی و اجرا کرده اند تا علیه گروههای خاصی از دانشجویان ثبت نام شده در دانشگاهها، تبعیض و یا جداسازی صورت گیرد. به این منظور، کمیته های انضباطی در همهء دانشگاهها برای احضار دانشجویان و صدور احکام تعلیق از تحصیل مورد استفاده قرار گرفته اند. در مورد خیلی از دانشجویان، این تعلیق ها، بخصوص تعلیق های یک یا دو ترم، چندین بار مورد تمدید قرار گرفته اند، و در عمل باعث ناتوانی دانشجویان از اتمام تحصیل خود برای فارغ التحصیل شدن شده اند.

به کلام خودشان: گواهی دانشجویان تحریم شده

این گزارش بر اساس گواهی مستقیم ۲۷ دانشجوی محروم از آموزش عالی تنظیم شده است. در این مصاحبات، دانشجویان ماهیت خودسرانهء جداسازی خویش از آموزش عالی را بیان می کنند، و همچنین به تشریح مکانیسمی که منجر به این نتیجه شده است می پردازند. همچنین این دانشجویان در خصوص تلاش های بسیار خود برای پاسخگوساختن مقامات و جبران این تصمیمات سخن می گویند.

مصاحبه ها به شرح فعالیتهای دانشجویان محروم شده و اینکه چگونه مقامات بدون توجه به شایستگی علمی این دانشجویان، آن ها را از ادامهء تحصیل محروم کرده اند می پردازند. این روند بعضی از بهترین و درخشان ترین دانشجویان در دانشگاه های ایران را تحت تاثیر قرار داده است.

برای مثال، صفورا الیاسی دارای رتبه سوم در رشته هنر و پویان محمودیان دارای رتبه ششم در در رشته شیمی پالیمر آزمون ورودی کارشناسی ارشد بودند. آزمون ورودی بسیار رقابتی است و به دست آوردن رتبه بالا مبین دانش علمی این دانشجو می باشد. اما، با وجود این دستاورد مهم علمی، الیاسی و محمودیان ستاره دار شدند و به دلیل فعالیت های دانشجویی اش در مقطع کارشناسی، از ورود به دانشگاه در مقطع کارشناسی ارشد محروم شد.

بسیاری از دانشجویان قربانی تعلیق های متعدد توسط کمیتهء انضباطی شدند. چندین دانشجو به کمپین گفتند که کمیتهء انضباطی دانشگاهشان آن ها را صرفا برای تظاهرات در خصوص محرومیت سایر دانشجویان احضار و تعلیق کرد. تلاش های این دانشجویان برای سازماندهی خود و جستجو برای پاسخگویی و شفافیت در خصوص ستاره دار کردن دانشجویان، باعث شد که خود آنها نیز از آموزش عالی محروم شوند.

ضیاء نبوی، صادق شجاعی، مهدیه گلرو، و سعید فیض الله نمونه هایی از دانشجویان حامی دانشجویان محروم از تحصیل هستند که خود از ادامهء تحصیل خویش باز ماندند. این دانشجویان پس از اینکه فعالیتهایی را در حمایت از دانشجویان محروم از تحصیل سازماندهی کردند، در سال ۱۳۸۶ از تحصیل محروم شدند.
محرومیت سیستماتیک دانشجویان از ادامهء تحصیلات عالی، از طریق فرآیند ستاره دار کردن، نسبت به دانشجویان بهایی نیز اعمال شده است. این گزارش شامل مصاحبه هایی با دانشجویان بهایی است که در خصوص اینکه چگونه بدون توجه به عملکرد علمی شان از پذیرش در دانشگاه محروم شده اند به تشریح سخن می گویند. دانشجویان بهایی که سابقا، پیش از پیاده سازی فرآیند ستاره دار کردن دانشجویان، موفق به ثبت نام در دانشگاهها شده بودند، در دانشگاهها شناسایی شده و اخراج شدند و از طریق ستاره دار شدن، موجبات منع آنان از ورود به مقطع کارشناسی ارشد فراهم آمد.

از تکذیب تا تایید

در سال ۱۳۸۵، وقتی خبر دانشجویان ستاره دار و محرومیت آنان از آموزش عالی علنی شد، مقامات کابینهء محمود احمدی نژاد وجود چنین موضوعی را تکذیب کردند. مقامات وزارت علوم بالاخص تاثیر دلایل سیاسی روی فرآیند پذیرش در دانشگاه، اجبار به امضاء تعهدنامه برای توقف فعالیتهای دانشجویی، و وجود دانشجویان سه ستاره را که کاملا از پذیرش محروم شده بودند را تکذیب کردند. بعد از اینکه دانشجویان محروم شده و حامیان آنان به اعتراض کرده و موضوع را در سال ۱۳۸۵ با مطبوعات و مجلس در میان گذاشتند، مقامات پاسخ های ضد و نقیضی بیان کردند. در طول سال تحصیلی ۱۳۸۶-۱۳۸۵، موضوع دانشجویان ستاره دار مطلب بحث انگیزی شد که باعث واکنش های مکرر دولت شد.

روز ۳۱ شهریور ۱۳۸۵، عالیرتبه ترین مقام گزینش وزارت علوم، مرتضی نوربخش، رئیس دبیرخانه هیات مرکزی گزینش، ابتدا وجود سیاست های تبعیض آمیز را تکذیب کرد و ادعا کرد که دانشجویان ستاره دار کسانی بودند که “مدارکشان ناقص بود.” وی سپس دانشجویان را تهدید کرد که پیگیر پرونده هایشان نشوند. اما مطبوعات گزارش دادند که وزارت علوم مراحل جدیدی را برای ثبت نام اعلام کرده و به دانشگاهها دستور داده است که از ثبت نام دانشجویان ستاره دار خودداری کنند. اما در تاریخ ۲ مهر، مهدی زاهدی وزیر وقت علوم، وجود دانشجویان ستاره دار را یک “دروغ” خواند و محروم شدن یا ممنوعیت دانشجویان از ثبت نام به دلیل فعالیت های سیاسی را تکذیب کرد.

بعضی از دانشجویان ستاره دار شکایات خود را نزد نمایندگان مجلس بردند، و بعضی دیگر اجتماعات اعتراضی را سازماندهی کردند و مشکل خود را از طریق مطبوعات اعلام کردند. در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۸۵، متن نامه هایی که به دانشجویان ستاره دار ارسال شده بود و شامل جملهء زیر بود در مطبوعات ایران منتشر شد: “بر اساس ضوابط گزینش دانشجو مصوبهء شورای عالی انقلاب فرهنگی، شما پذیرفته نشده اید.”

بالاخره، در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۸۵، زاهدی وجود دانشجویان ستاره دار را تایید کرد اما آنها را به داشتن سوابق جنایی مربوط به “زندان، شلاق، و تجاوز به ناموس مردم” متهم کرد. او همچنین در خصوص نقش برجستهء وزارت اطلاعات در این فرآیند افزود: ” متأسفانه افراد رد صلاحیت شده را که اصلاً مرجع آن وزارت علوم نیست ، به عنوان سه ستار‌ه‌دار مطرح کرده‌اند.”

به دانشجویانی که در تکاپوی دسترسی به مشاورهء حقوقی برای طرح شکایت حقوقی در خصوص پرونده های خویش بودند گفته شد که این تصمیمات بر اساس مصوبه های شورای عالی انقلاب فرهنگی گرفته شده و این شورا “فراتر از قانون می باشد.”
پیمان عارف پروندهء خویش را در دیوان عدالت اداری مطرح کرد و دادگاه رای به بازگشت وی به تحصیل داد، اما مقامات دانشگاه به رای دیوان عدالت اداری وقعی نگذاشتند.

تخلفات از قوانین بین المللی

توصیه ها:

به دولت ایران

• تضمین کنید که دانشجویان ومتقاضیان ورود به موسسات آموزش عالی به حقوق اساسی خود در مورد آزادی بیان، تجمع، انجمن ها ومذهب بدون دخالت مقامات دسترسی داشته و بدون واهمه از آزار واذیت، بازداشت، محاکمه و اخراج از دانشگاه ها و محرومیت از تحصیل باشند.
• یک مکانیسم رسمی در وزارت علوم به وجود بیاورید که دانشجویان در مورد تصمیمات هیات مرکزی گزینش بتوانند درخواست تجدید نظر دهند. تضمین کنید که این مکانیسم قدرت مستقل برای تحقیق و تفحص و تجدید نظر در تصمیمات هیات مرکزی گزینش داشته باشد.
• دانشجویان محروم از تحصیل که در آزمون ورودی دانشگاه قبول شده اما به دلیل عقاید سیاسی و مذهبی یا فعالیت های ضمن تحصیل محروم شده اند را ثبت نام کنید وتضمین کنید که این دانشجویان بتوانند ادعای خسارتهای مالی وارده به دلیل محرومیت از تحصیل در محاکم مدنی کنند.
• همه دانشجویان بازداشت شده و یا محکوم به زندان به دلیل فعالیت های دفاع از حق تحصیل را آزاد کنید.
• همه فعالان دانشجویان و زندانیان عقیدتی که تنها به خاطر ممارست آزادی بیان، تجمع وانجمن ها محاکمه و محکوم شده اند را آزاد کنید.

به مجلس شورای اسلامی

• با به وجود آوردن یک کمیسیون که شامل نمایندگان انجمن های مستقل دانشجویی هم باشد، در زمینه تمامی پرونده های دانشجویان محروم از تحصیل، اخراج شده ویا تعلیق شده ( که بنا به دلایل سیاسی، عقیدتی و یا تبعیض آمیز محروم شده اند) تحقیق و تفحص مستقل انجام دهید. این کمیسیون بایستی جلسات علنی برگزار کرده و شهادت های دانشجویان محروم از تحصیل را شامل باشد. این کمیته باید حق داشته باشد تا اعضای دولت و نهادهای امنیتی و اطلاعاتی از جمله رییس جمهوری، وزیر علوم و نیز وزیر اطلاعات را برای پاسخگویی به مجلس فرابخواند.
• قلمرو حوزه قضایی محاکمه مدنی را گسترش دهید، تا بتوانند به شکایت دانشجویان محروم از تحصیل رسیدگی کنند.
• تمام مقررات پذیرش و گزینش دانشجویان تحصیلات عالی را اصلاح کرده تا معیارهای مبهم،  دلبخواهی و سلیقه ای که موجب سلب صلاحیت متقاضیان قبول شده در آزمون علمی از جمله بر حسب مذهب ویا عباراتی مانند معاند می باشد حذف شده و تمام معیارها به صورت مشخص ودقیق تعریف شوند.
• با اصلاح تمامی مقررارت پذیرش و گزینش دانشجویان تحصیلات عالی، نقش نهادهای غیرعلمی از جمله وزارت اطلاعات را حذف کند.
• با ارائه و تصویب لوایح، مقررات پذیرش و گزینش دانشجو و آیین نامه های انضباطی را در حیطه اختیارات و نظارت  مجلس قرار دهید.
• اصلاح ضوابط کمیته های انضباطی دانشگاه ها که موجب تعلیق موقت یا اخراج دانشجویان می شود مواد مبهمی که باعث رفتارهای سلیقه می شود را حذف کنید.

به قوه قضاییه و دادستان کل کشور

• با شناسایی آن دسته از مقامات مقامات وزارت اطلاعات که مسوول ارعاب وتهدید، دستگیری، آزار واذیت دانشجویان بوده و هستند آنها را  مورد تعقیب و محاکمه قرار دهید.
• شکایت دانشجویان محروم از تحصیل را در محاکم مدنی داوری و فرصت به آنها بدهید که حقوق خود را از این طریق بازپس گیرند.به این دانشجویان  که به خاطر اقدامات غیرقانونی مقامات دولتی محروم از تحصیل شدند خسارت پرداخت کنید.

به دانشگاه ها وموسسات علمی بین المللی که با دانشگاه های ایران همکاری دارند

• از دانشگاه های ایران بخواهید که به صورت شفاف هر گونه سیاست های تبعیض آمیز محرومیت دانشجویان را اعلام کنند.
• با اعطای بورسیه تحصیلی به دانشجویان محروم از تحصیل ایرانی فرصت دوباره ای برای ادامه تحصیل این افراد فراهم کنید.