سوال حقوقی (۲۳): آیا مطابق قوانین، شوهر می‌تواند مانع ادامه تحصیل همسر خود شود؟
سوال حقوقی ۲۳: آیا مطابق قوانین ایران، شوهر می‌تواند مانع ادامه تحصیل همسر خود شود؟
سوال: من سه سال پیش ازدواج کردم. موقع ازدواج لیسانس داشتم و به همسرم گفتم که دوست دارم ادامه تحصیل بدهم و ایشان هم گفت که خیلی هم با این موضوع موافق است و هر کمکی از دستش بر بیاید انجام خواهد داد. امسال موفق شدم در کنکور کارشناسی ارشد پذیرفته شوم، ولی ایشان می‌گوید که نباید به دانشگاه بروم و این که از عهده تامین هزینه تحصیل من برنمی‌آید. می‌خواستم بدانم آیا قانونا می‌تواند مانع درس خواندن من بشود؟
پاسخ: حق برخورداری از آموزش یکی از حقوق مدنی همه افراد است و بر طبق یک اصل کلی، هیچ کس را نمی‌توان از برخورداری از حقوق اولیه منع کرد مگر آن که قانون صریحا اجازه آن را داده باشد. همانطور که اداره حقوقی قوه قضاییه نیز در یک نظر مشورتی حقوقی تایید کرده است، هیچ قانونی وجود ندارد که به شوهر اجازه دهد که مانع تحصیل همسرش شود. البته در ماده ۱۱۱۷ قانون مدنی آمده است که «شوهر می‌تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد منع کند.» اما از آنجا که تحصیل، نوعی شغل محسوب نمی‌شود نمی‌توان به این ماده برای ممانعت از تحصیل زن استناد کرد.
با این حال ذکر دو نکته در اینجا ضروری است:
نخست آن که اگر زن برای تحصیل ناچار به زندگی در یک شهر یا کشور دیگر باشد، مرد می‌تواند با مراجعه به دادگاه و درخواست تمکین، ادعا کند که مسافرت مکرر همسرش مانع انجام وظایف زناشویی است. تردیدی نیست که اصولا مفهوم تمکین، با برابری حقوقی زن و مرد مغایرت دارد و مصداق بارز تبعیض علیه زنان است. اما از آنجا که قوانین فعلی کشور این تبعیض را به رسمیت شناخته‌اند، پیشنهاد می‌شود که در زمان ازدواج به قول شفاهی همسر اکتفا نکنید و در هنگام ثبت عقد، حق تحصیل را به عنوان یکی از شروط ضمن عقد قید کنید. به این صورت که شوهر موافقت می‌کند که همسرش برای ادامه تحصیل اقدام کند و در صورت نیاز، برای تحصیل به شهر یا کشور دیگری مسافرت کند.
دوم این که بیشتر دادگاه‌های خانواده، پرداخت هزینه تحصیل را جزو نفقه محسوب نمی‌کنند و شما نمی‌توانید با حکمی از دادگاه شوهر را ملزم به پرداخت هزینه‌های تحصیلی خود کنید. توضیح این که بر طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه زن بر عهده شوهر است اما این که نفقه شامل چه مواردی می‌شود به شرایط زن قبل از ازدواج و موقعیت شخصی و خانوادگی او بستگی دارد. اصولا نفقه شامل خوراک، پوشاک، مسکن، و بهداشت و درمان می‌شود و هزینه تحصیل را در بر نمی‌گیرد. تنها استثنا زمانی است که بتوانید ثابت کنید در موقع ازدواج یا بعد از آن، همسر شما متعهد گردیده که هزینه تحصیل شما را بپردازد. مثلا موقع ازدواج دانشجو بوده‌اید و شغلی نداشته‌اید و هزینه تحصیل شما را پدرتان پرداخت می‌کرده است و همسر در هنگام ازدواج از تمام این موارد آگاه بوده و پذیرفته که در کنار سایر هزینه‌های زندگی، هزینه تحصیل شما را هم پرداخت کند. در این صورت، هزینه تحصیل در قالب نفقه قابل مطالبه خواهد بود.
