تحریم تکنولوژی، انتشار سیستم عامل «آریا مینی»، اندروید ایران و تبعات آن
محمدجواد آذری‌جهرمی وزیر ارتباطات در روز ۱۶ تیر ۱۳۹۸ با انتشار یک ویدیو کوتاه تبلیغاتی از سیستم عامل ایرانی اندروید توسط یک تیم تحقیقاتی از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف برای گوشی‌ها موبایل خبر داد و اعلام کرد که تا شهریور ماه گوشی‌های ایرانی دارای این سیستم عامل به بازار خواهند آمد.
این نسخه از سیستم عامل اندروید که توسط دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف تغییر یافته است هنوز در در دسترس عموم نیست و به گفته آذری‌جهرمی در آینده نزدیک بر روی گوشی‌ها تولید ایران به نام جی‌ال‌اکس نصب و روانه بازار خواهد شد.
نگرانی‌ها از عملکرد این سیستم عامل زمانی در بین کاربران ایرانی فراگیر شد که روزنامه ایران در یک توییت خبر از قطع بودن دسترسی به تمام سرویس‌ها گوگل در این سیستم عامل و جایگزینی با نسخه‌های داخلی ایرانی داد. روزنامه ایران در توییتی که در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۹۸ به نقل از مدیرعامل شرکت جی‌ال‌اکس نوشت: «موبایل مجهز به #اندروید_ایرانی موسوم به «آریا مینی» تا شهریور به بازار می‌آید.» روزنامه ایران در ادامه توییت خود به نقل از حمید سعیدی مدیرعامل این شرکت در مورد تفاوت این نسخه از اندروید با نسخه اصلی محصول شرکت گوگل افزود: «این نسخه، از سرویس‌های گوگل بی‌نیاز شده و دسترسی سرویس‌های گوگل را به شکل کامل قطع کرده است.»
اشکان خسروپور خبرنگار فن‌آوری اطلاعات روزنامه همشهری نیز با تایید این موضوع که این سیستم عامل دسترسی کاربران خود را به تمام سرویس‌های گوگل مسدود کرده و نسخه ایرانی آن را جایگزین آنها کرده است در توییتر خود نوشت: «سیستم عامل موبایل ایرانی کاربر هدفش خاصه (احتمالا حدود ده درصد کل بازار اندروید ایران )، روی بستر اندروید درست شده و فعلا روی یک مدل از گوشی GLX کار می‌کند. تمام دسترسی ها به سرویس‌های گوگل مثل گوگل‌پلی، Gmail و سرویس های ابری، لاگین حساب با گوگل بسته شده داخلی‌ها جایگزین شدند.»
با وجود این آذری‌جهرمی در حساب اینستاگرام خود تلاش کرد تا به نگرانی‌ها در این مورد پاسخ دهد و طی مطلبی که در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۹۸ در حساب اینستاگرام خود نوشت گفت: «با این سیستم عامل، شما قادر به استفاده از تمام نرم افزارهای بین‌المللی هستید، اما به عکس، گوگل قادر به دستکاری گوشی شما نخواهد بود. به دیگر سخن، جاده یکطرفه شده و ایرانی‌ها قادر به استفاده از همه خواهند بود اما دیگر قابلیت تحریم و حذف ایرانی‌ها وجود نخواهد داشت.»
به دلیل اینکه هنوز هیچ نسخه‌ای از این سیستم عامل منتشر نشده است، کمپین به صورت مستقل قادر نیست تا صحت هیچ کدام از این ادعا‌ها را بررسی، اثبات و یا رد کند، اما از آنجایی که خبر انتشار سیستم عامل اندروید ایرانی با فیلتر کردن فروم و دانلود رام‌های شیائومی(یکی از تولیدکنندگان مطرح گوشی هوشمند جهان،) که نسخه‌های مستقل و عاری از هر گونه تغییر اضافه در اندروید خام هستند می‌تواند نشان از تلاش مقامات ایرانی برای مسدود کردن دسترسی ایرانیان به نسخه‌های مستقل و قابل تغییر اندروید باشد تا کاربران با گذشت زمان مجبور به استفاده از نسخه‌های تغییر یافته توسط ایران شوند.
شبکه ملی اطلاعات زیرساخت فنی سیستم عامل آریا مینی
ایران طی سال‌های گذشته پروژه اینترنت ملی را با اسم رسمی «شبکه ملی اطلاعات» راه اندازی کرده است که نه تنها به تقویت زیرساخت سخت‌افزاری شبکه کشور منجر شده است بلکه با راه اندازی انواع سرویس‌های ملی مانند ایمیل ملی، موتور جستجو ملی، گواهینامه‌های SSL ملی و سایر زیرساخت‌های نرم‌افزاری و محتوایی را راه اندازی کرده است. بر اساس تحقیقات کمپین به دلیل کیفیت پایین و نگرانی جدی از حفظ حریم خصوصی و امنیت، کاربران ایرانی تا کنون استقبال چشمگیری از این محصولات نکردند.
جهرمی در مورد امنیت این سیستم عامل گفت: «این سیستم عامل در اختیار همه است، قابلیت بررسی در همه آزمایشگاه‌های امنیت سایبری دنیا را دارد. ارزیابی مرکز امنیت سازمان فناوری اطلاعات، سلامت سیستم را نشان می‌دهد. از بررسی‌های داخلی و بین‌المللی نیز استقبال می‌کنیم.»
در واکنش به این ادعا یک برنامه نویس با نام مستعار جیمی هلر در حساب توییتر خود نوشت: «چرا ما باید به اسم دانشگاه شریف اعتماد کنیم؟ چرا اسمش اندروید داخلیه که کپی محسوب میشه اما میگن سیستم عامل طراحی کردن؟ یعنی دانش عزیزان در حد دو تا تعریف ساده هم نیست!؟ بعد نام تجاری نداره؟ اسمش اندروید داخلیه!؟ بس نبود لینوکس رو داخلی کردیم ؟ پیامرسان رو داخلی کردیم!»
کاربری با نام مستعار میلاد ضمن اشاره به دستور قوه قضاییه به شرکت اسنپ در آبان ماه ۱۳۹۶ مبنی بر جاسوسی از گوشی کاربران نوشت: «در باب اندروید داخلی این سوال برای من مطرح که اگه من اندروید داخلی داشته باشم و مثلا دادستانی دستور بده که تلگرام نباید نصب باشه، تلگرام از گوشیم پاک می شه؟ یا مثلا تا وقتی این برنامه نصبه، نمی تونم از گوشیم استفاده کنم؟ ما نمونه همین رو در باب اسنپ و ویز دیدم.»
در آبان ۱۳۹۶ کاربران اپلیکیشن تاکسی‌یاب اینترنتی اسنپِ با پیغامی از طرف این اپلیکیشن رو به رو شدند که به آنها اعلام می‌کرد در صورتی که اپلیکیشن ویز را از گوشی خود حذف نکنند دیگر قادر به استفاده از اسنپ نیستند.
تحریم دلیل گرایش ایران به سمت محصولات بومی
تحریم‌های حوزه تکنولوژی یکی از عمده‌ترین علت‌هایی است که مقامات ایرانی برای تشویق مردم به استفاده از محصولات بومی بهره می‌برند. در حالی که پس از توافق هسته‌ای انتظار می‌رفت تا با برداشته شدن تحریم‌ها فرصت بزرگ صنعت آی.تی ایران برای سرمایه گذاری و دسترسی کاربران به فن‌آوری روز دنیا فراهم شود، با خروج یکطرفه آمریکا از توافق هسته‌ای بسیاری از تحریم‌ها به صورت شدیدتر به جای خود بازگشت.
در شهریور ماه ۱۳۹۶ شرکت اپل اقدام به حذف تعداد قابل توجهی از اپلیکیشن‌های ایران بسیار پرکاربرد کرد. این اپلیکیشن‌ها که عمدتا اپلیکیشن‌های خدماتی مانند تاکسی اینترنت، سفارش غذا آنلاین، بانکداری الکترونیکی بودند بدون ارایه هیچ توضیحی از طرف اپل حذف شدند.
آذری‌جهرمی تحریم‌های ایالات متحده آمریکا در حوزه تکنولوژی و حذف اپلیکیشن‌های ایرانی را از فروشگاه‌های اپل و گوگل را دلیل عمده این اقدام ایران ذکر کرد. او در ادامه مطلب خود در اینستاگرام نوشت: «در یک سال گذشته، تعدادی از نرم افزارهای ایرانی از گوشی‌های تلفن همراه، توسط شرکت‌های آمریکایی به بهانه‌های مختلف حذف شدند. ضربه بزرگی به کسب و کارهای ایرانی وارد شد، این اقدام از شرکت اپل آغاز و به گوگل نیز تسری پیدا کرد. آیا باید دست روی دست گذاشت تا کسب و کار جوانان ایرانی از دست برود؟» او افزود: «تصور کنید یک روز صبح متوجه شوید نرم افزار حمل و نقل عمومی، سفارش غذا، بانکداری و بسیاری خدمات دیگر ایرانی را که بر روی گوشی خود استفاده می‌کردید دیگر روی گوشی شما نباشند و با دخالت کشوری دیگر حذف شده باشند. توسعه این سیستم عامل کمک می‌کند در آن روز بی‌چاره نباشیم.»
اشاره اذری‌جهرمی به حذف اپلیکیشن‌های کسب و کارهای ایرانی از فروشگاه اپلیکیشن‌های اپل است که به دلیل تحریم‌ها ایالات متحده امریکا از این فروشگاه حذف شدند.
یکی از اپلیکیشن‌های که از فروشگاه محصولات اپل حذف شد اسنپ، تاکسی آنلاین ایرانی بود. ژوبین علاقه‌مند مدیرعامل این شرکت که پیش از این با انتشار نامه سرگشاده‌ای خطاب به تیم کوک مدیرعامل اپل از حذف اپلیکیشن خود گلایه کرده بود در واکنش به خبر انتشار سیستم عامل ایرانی اندروید نوشت: «راهکارهایی که به کمک فناوری کیفیت زندگی مردم رو بهبود میده، حق هر ایرانیه. امروز و پس از محدودیت‌های خارجی، هر قدم فعالانه‌ای که محدودیت‌ها رو بی‌اثر کنه و مورد اعتماد مردم باشه از نظر من شایسته همراهیه. در نهایت امیدوارم که سایه تحریم به زودی از این سرزمین دور بشه.»
پیش از این و در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۹۸ ژوبین علاقه‌مند در نامه خود به مدیرعامل اپل در اعتراض به تحریم‌های آمریکا و حذف اپلیکیشن شرکت خود نوشته بود: «معیشت بیش از یک‌میلیون راننده و خانواده آنها به اسنپ وابسته است. یک سال پیش در تحریم‌های آمریکا اپلیکیشن‌ها به وضوح مستثنی شمرده شدند. با این حال اپل بدون اجبار قانونی به پیشواز محدودیت‌هایی رفت که ضربه محکمی به اپلیکیشن‌های خدمات‌رسانی در بازار ایران وارد کرد. امروز اپل هر مجوزی را که این اپلیکیشن‌ها به واسطه آن مشغول به فعالیت هستند باطل می‌کند. با این کار یک‌شبه صدها میلیون اپلیکیشن دچار اختلال می‌شود و تلاش صدها سرمایه‌گذار ایرانی از بین می‌رود. امروز هیچ اپلیکیشنی در بازار ایران اجازه فعالیت در اپ‌استور را ندارد و مجوز آنها فاقد اعتبار است.» او در بخشی دیگر از نامه خود نوشت: «اپ‌استور فروشگاهی نیست که محصولات دم‌دستی بفروشد بلکه یکی از عناصر اساسی اینترنت محسوب می‌شود که مسوولیت بزرگی نه تنها در قبال آمریکا، بلکه در برابر بشریت دارند. لطفا این مسئولیت خطیر را بپذیرید و در تصمیم‌تان برای نادیده‌گرفتن حقوق بخشی از کاربران‌تان تجدید نظر کنید.»
حمایت گوگل از حریم خصوصی کاربران ایران
یکی دیگر از دلایلی که وزیر ارتباطات ایران برای حمایت و ساخت این سیستم عامل اعلام کرده است، حذف اپلیکیشن تلگرام طلایی و هات‌گرام توسط گوگل است.
بعد از انتشار گزارش‌های متعدد در مورد جاسوسی اپلیکیشن‌های تلگرام طلایی و هات‌گرام از کاربران، شرکت گوگل در اقدامی که با هدف حمایت از حریم خصوصی و امنیت کاربران خود انجام داد، این اپلیکیشن‌ها را از فروشگاه اپلیکیشن خود و دستگاه‌های کاربرانی که آن را نصب کرده بودند، حذف کرد.
وزیر ارتباطات در ادامه مطلب اینستاگرامی خود ضمن زیر سوال بردن اقدام گوگل نه برای حذف تلگرام طلایی بلکه برای حذف نکردن اپلیکیشن‌های مربوط به «خدمات ارزش افزوده» با طرح این موضوع که این اپلیکیشن‌ها اطلاعات کاربران خود را به سرقت می‌برند و گوگل در مورد آنها سکوت کرده و سیاست دوگانه‌ای را پیگیر است، نوشت: «در خصوص پوسته‌های تلگرام، وزارت ارتباطات در دیماه۹۶ بیانیه داد و اعلام کرد که امنیت این پوسته‌ها را تایید نمی‌کند، هم‌اینک نیز با پایان مهلت قضایی فعالیت آنها خاتمه یافته است. اما یک سوال: آیا گوگل در خصوص بدافزارهایی که با نصب بر روی گوشی تلفن همراه، تحت عنوان ستاره مربع‌ها و خدمات ارزش افزوده جیب مردم و نیز اطلاعات آنها را هم سرقت می‌کند همین برخورد را می‌کند؟ سیاست حفاظت از داده‌ها باید همواره مورد احترام باشد و نه سلیقه‌ای»
سرویس های ارزش افزوده تقریبا از سال ۱۳۹۰ در ایران شروع به فعالیت کردند. مدل‌های نخست این سرویس‌ها در ایران بر روی بستر پیامک فعال بود به این صورت که مثلا کاربر برای دریافت خدماتی مشخص کد خاصی را به یک شماره تلفن به صورت پیامک ارسال می‌کرد.
بسیاری از این سرویس‌ها که امروزه به صورت اپلیکیشن‌ها موبایلی فعال هستند بدون آنکه کاربر را به صورت روشن و شفاف در جریان قرار دهند، با دریافت اولین درخواست برای دریافت هر سرویسی، به صورت ماهانه از کاربر پول دریافت می‌کنند. به عنوان نمونه اگر کاربری بخواهد در یک مسابقه تلویزیونی شرکت کند، با استفاده از این اپلیکیشن‌ها عضو این مسابقات خواهد شد و هر ماه بدون آنکه به صورت دقیق و روشن به او گفته شود، مبلغی از اعتبار مالی مربوط به خط تلفن خود را به شرکت ارایه دهنده این خدمات پرداخت می‌کند.
به دلیل آنکه دریافت این مبالغ طی یک قرارداد روشن و شفاف با کاربر صورت نمی‌گیرد، افراد بسیاری بدون آنکه مطلع باشند هر ماه در حال پرداخت این مبالغ هستند که همین امر موجب اعتراض بسیار از کاربران شده است.
به نظر می‌رسد آذری‌جهرمی کم‌کاری و یا عدم توانایی نیروهای تحت امر خود را برای برخورد با خدمات ارزش افزوده را بر گردن گوگل انداخته است و انتظار دارد تا گوگل این دسته از اپلیکیشن‌ها را نیز مانند تلگرام طلایی حذف کند.
