سوال حقوقی (۴۱): چگونه ارثیه من به طور برابر بین دختر، پسر و همسرم تقسیم خواهد شد؟
سوال: من دو دختر و دو پسر دارم و به هیچ وجه مایل نیستم که بعد از فوتم، سهم پسرانم بیش از مادر و خواهر‌هایشان باشد. می‌خواهم بدانم آیا راه حل قانونی وجود دارد که مطمئن شوم بعد از فوت من اموالم به صورت کاملا مساوی بین فرزندانم تقسیم می‌شود؟
پاسخ: یکی از موارد تبعیض آشکار علیه زنان در قوانین ایران، مقررات مربوط به ارث است. بر اساس ماده ۹۰۷ قانون مدنی که برگرفته از فقه شیعه است، سهم دختر مُتِوَفا نصف سهم پسر مُتِوَفا خواهد بود. همچنین اگر مردی که فوت کرده دارای فرزند نباشد، یک‌چهارم اموال و اگر دارای فرزند باشد فقط یک‌هشتم اموال به همسر دائمی مرد به ارث می‌رسد. البته در مورد اموال غیر منقول اعم از زمین یا خانه، زن از قیمت اموال شوهر ارث می‌برد و در اصل ملک شریک نمی‌شود (ماده ۹۴۶ قانون مدنی).
اما بسیاری از افراد با آگاهی از تبعیض‌آمیز بودن این قانون، تلاش می‌کنند تا به نحوی اثر آن را نسبت به خانواده خود منتفی کنند. البته لازم به ذکر است که حتی اگر مُتِوَفا چنین اراده‌ای نداشته باشد، باز ورثه او می‌توانند توافق کنند که اموال به صورت مساوی یا به هر نحو دیگری بین آنها تقسیم شود.
برخلاف تصور رایج، تنظیم وصیت به طور کامل این مشکل را برطرف نخواهد کرد، زیرا بر طبق ماده ۸۴۳ قانون مدنی، هر کس فقط می‌تواند نسبت به یک‌سوم اموال خود وصیت کند. پس اگر مُتِوَفا وصیت کند که تمام اموالش به صورت مساوی بین همسر و فرزندانش اعم از دختر یا پسر تقسیم شود، این وصیت فقط نسبت به یک‌سوم اموال اجرا می‌شود و بقیه اموال بر طبق قانون ارث یعنی پسران دو برابر دختران و مادر هم فقط یک‌هشتم اموال را به ارث خواهد برد. وصیت نسبت به مازاد یک‌سوم اموال، فقط در صورت موافقت و اعلام رضایت باقی ورثه قابل اجرا خواهد بود.
با توجه به محدودیت‌های قانونی موجود، بهترین و امن‌ترین راه برای تقسیم مساوی اموال بعد از فوت این است که در زمان حیات در این مورد اقدام شود. یک راه قانونی مطمئن برای این منظور، تقسیم اموال به وسیله عقد «صلح عُمرا» است. به موجب این عقد، شخص با مراجعه به دفتر اسناد رسمی اموال خود را به صورت مساوی به همسر و فرزندان خود صلح می‌کند اما چون صلح به صورت عُمرا انجام می‌شود، خود شخص تا زمانی که زنده است می‌تواند از منافع اموالش بهره‌مند شود. بنابراین، وقتی مثلا خانه را به صورت مساوی به فرزندان و همسر خود صلح می‌کند، مالکیت خانه به آنها منتقل می‌شود ولی به دلیل عُمرا بودن صلح، تا موقع فوت می‌تواند در خانه اقامت کند و کسی نمی‌تواند به بهانه مالکیت بر آن، وی را از خانه اخراج کند.
البته توجه داشته باشید که صلح قابل فسخ نیست مگر این که صلح‌کننده صریحا در متن قرارداد برای خود حق فسخ در نظر بگیرد و مثلا شرط کند که تا زمانی که زنده است می‌تواند صلح را بر هم زند. پس اگر شخص نسبت به قصد خود برای انتقال اموال به فرزندان یا همسرش مطمئن نیست، بهتر است حق فسخ را برای خود در نظر بگیرد.
مدارک لازم برای انجام عقد صلح از این قرار است:
۱-سند مالکیت بصورت منگوله‌دار یا تک‌برگی
۲- پایان کار در صورتی که مورد معامله آپارتمان یا اعیانی احداثی باشد
۳- استعلام دارایی (در این مرحله استعلام دارایی تنها برای اخذ ارزش منطقه‌ای ملک است و دارایی حق الانتقال را در هنگام انتقال سند به نام صلح‌گیرنده به نرخ روز اخذ می‌کند.)
۴-استعلام شهرداری
۵- استعلام ثبت
۶- شناسنامه و کارت ملی طرفین
