کرونا در ایران؛ انتقادات به سیاست‌های نظام و نگرانیهای جدی درباره حق سلامت شهروندان
روزنه‌های امید برای مقابله جدی با ویروس کرونا پس از تایید واکسن‌های تولیدی چندین کشور دنیا از سوی سازمان بهداشت جهانی، بیشتر شد و بیشتر دولت‌ها به سرعت طرح واکسیناسیون عمومی را در کشورهایشان به مرحله اجرا گذاشتند. بسیاری از کشورهای دنیا که خود توانایی ساخت واکسن را پیدا نکرده بودند طی برنامه‌هایی از پیش تعیین شده تصمیم به خرید واکسن گرفتند. مقامات ایران هم مانند بسیاری از کشورهای دیگر در صدد خرید و واردات واکسن کرونا به کشور بودند و در این راستا حتی برنامه‌هایی را نیز ارائه کرده بودند. با این وجود سخنان علی خامنه‌ای در تاریخ ۱۹ دی‌ماه امسال و فرمان او مبنی بر ممنوعیت خرید و ورود واکسن‌های تولید آمریکا و بریتانیا، روند برنامه‌های مقامات اجرایی کشور را برای خرید واکسن‌های آمریکایی و بریتانیایی متوقف کرد و روزنه‌های امید بر مقابله سریع و جدی با ویروس کرونا برای ساکنان ایران کم‌تر شد.
دستور ممنوعیت ورود واکسن به ایران واکنش‌های بسیاری را در پی داشت و موج سنگینی از انتقادات نسبت به «سیاسی کردن» مساله سلامت عمومی شهروندان به طرف مسئولان تصمیم‌گیرنده نظام روانه شد. با این حال اصرار مقامات ارشد نظام هم‌چنان بر مشروعیت بخشیدن به این فرمان ممنوعیت است و از سوی دیگر تاکید بر ساخت واکسن ایرانی کرونا در آینده نزدیک. واکسنی که هنوز هیچ اطلاعات دقیق و علمی درباره میزان کارکرد آن وجود ندارد و براساس آنچه رئیس ستاد اجرایی فرمان امام (متولی اصلی تولید واکسن ایرانی) گفته واکسن ایرانی تنها بر روی ۱۴ داوطلب آزمایش شده است.
فرمان ممنوعیت ورود واکسن به ایران و نگرانی از سلب حق سلامت شهروندان
پس از آنکه علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در ایران، فرمان ممنوعیت خرید واکسن کرونا را از آمریکا و بریتانیا را با این استدلال که «اعتمادی به واکسن ساخت این کشورها نیست» صادر کرد، واکنش‌های بسیاری در فضای مجازی نسبت به این فرمان ممنوعیت صورت گرفت. بسیاری این اقدام را هم‌چون «بازی با جان مردم» تلقی کردند. از سوی دیگر برخی شخصیت‌ها و نهادهای علمی و پزشکی هم با تاکید بر پیروی از «نگرش علمی» در تامین نیاز واکسن کشور خواستار پرهیز از دخالت دادن مواضع سیاسی در روند حفاظت از سلامت عمومی شهروندان شدند.
روز یکشنبه ۲۱ دی، یعنی دو روز پس از اعلام دستور ممنوعیت خرید و ورود واکسن ساخت آمریکا و بریتانیا، روسای سه رکن سازمان نظام پزشکی به همراه رئیس مجمع انجمن های علمی کشور در نامه‌ای خطاب به حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران نوشتند که «اولویت تهیه و خرید واکسن، نیازی حیاتی و ضروریست که باید صرفاً بر اساس نگرشی علمی و بر اساس مصالح ملی و فارغ از مسائل سیاسی به آن پرداخته شود».
در این نامه هم‌چنین آمده بود که «مراحل علمی و تولید انبوه واکسن داخلی به زودی مسیر نخواهد شد».
اعضای انجمن صنفی معلمان کردستان-مریوان، کانون صنفی فرهنگیان گیلان، اتحاد بازنشستگان، اتحادیه آزاد کارگران ایران، کانون صنفی فرهنگیان قزوین، انجمن صنفی بازنشستگان کشوری و سندیکای کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران، نهادهایی بودند که نسبت به سیاست‌های اجرایی درباره واکسن کرونا در کشور اعتراض داشتند و در این‌باره بیانیه صادر کردند.
سندیکای کارگران شرکت واحد تهران در بیانیه‌ای خواهان آغاز فوری واکسیناسیون رایگان با واکسن‌های مورد تایید سازمان جهانی بهداشت با اولویت قرار دادن افراد آسیب‌پذیر و بدون تبعیض شد.
کانون صنفی فرهنگیان استان گیلان هم در بیانیه‌ای حسن روحانی را به عنوان رئیس‌جمهوری مسئول دانسته و گفته است او«موظف به تسریع تهیه واکسن معتبر» است. این کانون از روحانی خواسته «جان مردم را وجه‌المصالحه نگرش‌های ایدئولوژیک و دعواهای سیاسی مرسوم قرار ندهد و در مواجهه با این امر به غایت خطیر، حداکثر تدبیر را به خرج دهد».
اتحادیه آزاد کارگران ایران هم بیانیه خود را تحت عنوان «مطالبه واکسیناسیون فوری وسراسری»، منتشر کرد که در بخشی از این بیانیه آمده است«هیچگونه اراده‌ی جدی از سوی حاکمیت برای تهیه واکسن و واکسیناسیون عمومی در جامعه، نه تنها دیده نمی‌شود، بلکه در مقابل آن ایستادگی شده و جان میلیونها زن و مرد و کودک ایرانی به بازی گرفته می‌شود.»
سندیکای کارگران نیشکر هفت‌تپه نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد که خواستار شروع واکسیناسیون و تسریع کردن نجات جان شهروندان است.
در بیانیه گروه اتحادیه بازنشستگان کشور هم با اشاره به نقش گروه دارایی «بنیاد برکت» از زیر مجموعه‌های هلدینگ اقتصادی «ستاد اجرایی فرمان امام» آمده است «عدم خرید واکسن از کشورهای آمریکا، انگلیس و فرانسه ارتباط مستقیم با کسب سود در این بازار سلامتی دارد. کالایی شدن سلامتی آنهم در دوران بحران سلامتی و سودبری از این بازار، استراتژی حاکم در رقابت با شرکت های جهانی ِ تولید کننده واکسن و ممنوع کردن واکسن‌های خارجی کرونا در کسب سود بیشتر برای هلدینگ های خصوصی داخلی ِ “بنیاد برکت” و هلدینگ “ستاد اجرایی فرمان امام” نهفته است».
پانصد چهره و نهاد فعال در زمینه حقوق بشر ایران متن بیانیه‌ای را امضا کردند که در آن ضمن محکوم کردن صدور فرمان ممنوعیت خرید واکسن خارجی برای شهروندان ایران، این فرمان رهبر جمهوری اسلامی در ایران را برگ دیگری از جنایت جمهوری اسلامی علیه بشریت دانستند که به کارنامه سیاه و ضد بشری رهبران حکومت اسلامی افزوده می‌شود و می تواند در دادگاه های بین المللی رسیدگی شود.
در این بیانیه آمده است «خامنه ای در شرایطی دستور تحریم خرید واکسن های ساخت آمریکا و انگلیس را می دهد و جان هزاران ایرانی را با خطر مرگ مواجه می‌سازد که خود و نزدیکان و مسئولان بالای جمهوری اسلامی از پیشرفته ترین امکانات داروئی و درمانی کشورهای غربی در ایران استفاده می‌کنند. و یا در صورت لزوم برای معالجه راهی کشورهای خارج از جمله انگلیس می‌شوند.»
در همین حال هشت نهاد صنفی مستقل در ایران هم در بیانیه‌های جداگانه‌ای بر ضرورت تهییه سریع واکسن کرونا و اجرای رایگان واکسیناسیون تاکید کردند.
۱۰ سازمان حقوق بشری ایران نیز در بیانیه‌ای مشترک بر ضرورت دسترسی بی‌قیدوشرط همه ایرانیان به هرنوع واکسن موثر و مورد تایید سازمان بهداشت جهانی تاکید شده است.
این بیانیه تاکید دارد که رهبر جمهوری اسلامی ایران با صدور فرمانی مبنی بر ممنوعیت ورود واکسن مساله سلامت عمومی شهروندان را به مسائل سیاسی پیوند زده است و با این کار حق سلامت شهروندان را در خطر قرار داده است.
موضع‌گیری رهبر جمهوری اسلامی در ایران درباره واکسن کرونا باعث شد تا سیاست‌های اجرایی مقامات کشور درباره طرح‌های خرید و شروع واکسیناسیون همگانی تغییر کند و در حقیقت تابع مواضع سیاسی رهبر جمهوری اسلامی در ایران قرار بگیرد.
واکسیناسیون همگانی در ایران؛ از پنهان کاری مقامات تا نگرانی شهروندان
روز سه‌شنبه ۳۰دی‌ماه ، حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، در جلسه روسای کمیته‌های تخصصی ستاد ملی مقابله با کرونا با اعلام اینکه «تامین واکسن کرونا جزو اولویت‌های کشور است» گفت که «اولین محموله واکسن کرونا که مورد تایید وزارت بهداشت و درمان است ظرف هفته‌های آتی وارد کشور می‌شود و بلافاصله نیز در چارچوب سند ملی تدوین شده، واکسیناسیون آغاز می‌شود».
براساس آنچه خبرگزاری‌های داخلی نوشتند، رئیس جمهور ایران هیچ اشاره‌ای نکرده که زمان دقیق شروع واکسیناسیون کی است و هم‌چنین نوع واکسنی که قرار است وارد کشور شود، چیست.
پنهان‌کاری مسئولان ارشد نظام درباره نوع و اجرای طرح واکسیناسیون همگانی بر نگرانیهای شهروندان را درباره میزان کارایی واکسنی که قرار است به ایران بیاید افزوده است. به نظر می‌رسد تنها چیزی که مسئولان برای شهروندان روشن کرده‌اند «شرط» خرید واکسن است که به گفته مقامات «نباید بر مبتنی بر پلتفرم فایزر باشد».
منصور کبگانیان، قائم‌مقام ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور، ۳۰ام دی‌ماه به خبرنگاران گفته بود که «تامین ۱۶.۸ میلیون دوز از کواکس یکی از برنامه‌ها است و شرط خرید این است که مبتنی بر پلتفرم فایزر نباشد».
این مقام مسئول گفته بود که «علاوه بر خرید ۱۶.۸ میلیون دوز بناست که ۲۵.۵ میلیون دوز واردات دیگر از شرکت دیگر که مبتنی بر پلتفرم فایزر نباشد، در پیش گرفته شود که پوشش خوبی برای سنین مختلف خواهد داشت».
وزیر بهداشت ایران هم پیشتر گفته بود دولت ایران پول تهیه واکسن از خارج کشور را به «کوواکس» پرداخت کرده است و بیش از ۱۶ میلیون دوز خریداری کرده است.
با این حال هیچ یک از مقامات اجرایی و بهداشتی کشور نگفته‌اند که واکسن مدنظر آنها برای خریداری از «کوواکس» چه واکسنی است.
در حال حاضر سازمان جهانی بهداشت غیر از واکسن‌های فایزر آمریکایی و آکسفورد بریتانیایی با شرکت‌های آسترازنکای سوئدی-بریتانیایی و سروم هندی برای تامین واکسن قرارداد دارد.
پیشتر گزارش شده بود که پس از دستور رهبر جمهوری اسلامی در ایران، درباره ممنوعیت ورود واکسن فایزر، ارسال ۱۵۰هزار دوز از این واکسن که توسط خیرین ایرانی خارج از کشور جهت تهیه شده بود، به ایران متوقف شد. سخنگوی جمعیت هلال احمر ایران پس از صدور دستور علی خامنه‌ای گفته بود «خرید ۱۵۰هزار دوز واکسن شرکت فایزر، اهدایی از سوی خیرین ایرانی، منتفی است».
ممنوعیت از دسترسی شهروندان به واکسن‌های مورد تایید سازمان بهداشت جهانی از یک سو و نگرانی از پنهان‌کاری مسئولان درباره کیفیت محصولی که با جان و سلامت شهروندان سروکار دارد باعث شده است که بیشتر ایرانیان تصویر روشنی از عاقبت برنامه ریزی مسئولان در خصوص طرح واکسیناسیون عمومی نداشته باشند.
از سوی دیگر تاخیر در شروع طرح واکسیناسیون عمومی با توجه به شدت بالای شیوع کرونا در ایران، بر نگرانیهای بخش زیادی از جامعه ایرانی دامن زده است. به باور بسیاری بخش بزرگی از این تاخیر ریشه در اصرار مقامات کشور برای تولید واکسن تولید داخل ست.
واکسن ایرانی؛ از پیگیری مستمر علی خامنه‌ای تا ادعا درباره تولید انبوه در آینده نزدیک
ستاد اجرایی فرمان امام، متولی اصلی کشور در ساخت واکسن ایرانی‌ست. واکسن « کُوو ایران برکت» را شرکت «شفافارمد» با نظارت «بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان امام» با روش غیرفعال ساختن ویروس کرونا تولید می‌کند.
اولین تزریق انسانی واکسن ایرانی کرونا در مقابل دوربین‌های خبری و با حضور مقام‌های ارشد بهداشتی و دولتی این کشور انجام شد.
«طیبه مخبر» دختر رئیس «ستاد اجرایی فرمان امام» اولین شخصی بود که این واکسن را دریافت کرد. «علی عسگری»، معاون اجتماعی ستاد اجرایی فرمان امام هم دومین داوطلب تزریق این واکسن بود.
سعید نمکی وزیر بهداشت ایران هم در جریان آغاز فاز انسانی آزمایش واکسن ایرانی کرونا گفته بود «تزریق به دختر دکتر مخبر پیامی بود به ملت ایران که چیزی را که قرار است به ملت ایران تزریق کنیم، خودمان باورش داریم و قبولش داریم و اگر عارضه ای داشته باشد ما و خانواده هایمان برای اولین بار با جان و دل خریداریم».
پیشتر مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایران گفته بود که واکسن شرکت «شفافارمد» مشابه واکسن شرکت چینی «سینوواک» است.
محمد مخبر رئیس ستاد اجرایی فرمان امام روز سه‌شنبه ۳۰ دی‌ماه به خبرگزاری ایسنا گفت که «ستاد اجرایی فرمان امام این ظرفیت را ایجاد کرده که تا ظرف یک ماه آینده بین دو تا سه میلیون دز واکسن کرونا تولید کنید».
بنا به گفته محمد مخبر «ظرف سه تا چهار ماه آینده این تولید به ۱۳ تا ۱۴ میلیون دز در ماه خواهد رسید و قطعا کشور به لحاظ واکسن مشکلی پیدا نخواهد کرد و خودکفا خواهد شد».
این مقام مسئول در ستاد فرمان اجرایی امام گفته بود «تلاش می‌کنیم جلوتر از همه کشورهایی که تاکنون به صورت یک درصد یا نیم درصد جامعه واکسیناسیون را شروع کرده‌اند این کار را انجام دهیم».
مخبر در راستای فرمان ممنوعیت خرید واکسن آمریکایی و بریتانیایی هم ادعا کرده بود که «ما از مردن کسی خوشحال نیستیم اما واکسنی که اینها تولید کرده‌اند چپ و راست در حال عارضه دادن است در حالی که واکسن ایرانی که در حال تولید است تا به حال هیچ عارضه‌ای نداشته است».
محمد مخبر درحالی بر عدم عارضه واکسن کرونای ایرانی تاکید دارد که به گفته خود او تعداد دریافت‌کنندگان این واکسن فقط « ۱۴ نفر بوده است. مخبر گفته است:«تا به حال هیچ عارضه‌ای نداشته و در ۱۴ داوطلب هیچ عارضه‌ای مشاهده نشده و اثرات آن را بهتر و بیشتر از آن که انتظار داشتیم داریم می‌بینیم.»
هرچند که رئیس ستاد اجرایی فرمان امام مدعی موثر نبودن واکسن آمریکایی فایزر است اما هیچ دلیل و سند علمی درباره میزان تاثیرگذاری و فرایند تولید واکسن ایرانی نمی‌دهد. از سویی تعداد ۱۴ نفر داوطلب که این واکسن را دریافت کرده‌اند برای یقین پیدا کردن درباره کارایی واکسن ایرانی، عدد بسیار پایینی‌ست. البته مینو محرز عضو ستاد ملی مبارزه با کرونا تعداد دریافت‌کنندگان واکسن کرونای ایرانی را ۲۱ نفر اعلام کرده است و گفته است که «پس از تزریق واکسن ایرانی کرونا به ۵۶ داوطلب در روزهای آینده واکسیناسیون بر روی ۳۰۰ تا ۵۰۰ داوطلب انجام می گیرد و اگر نتایج در این مراحل موفقیت آمیز باشد، تزریق در سطح کلی انجام می شود».
به گفته مینو محرز «به احتمال زیاد واکسن ایرانی کرونا تا خرداد ۱۴۰۰ بین مردم توزیع می‌شود».
تاخیر در اجرای طرح واکسیناسیون عمومی به بهانه تولید واکسن داخلی آنهم در شرایطی که آمار جان‌باختگان کووید۱۹ در ایران بسیار بالا بوده است می‌تواند سلامت شهروندان را با خطر جدی روبرو کند. با این‌حال به نظر می‌رسد اصرار بر ساخت و استفاده از واکسن داخلی در میان مقامات ارشد نظام جدی‌ست.
چندی پیش بود که سعید نمکی، وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی ایران با اشاره به تاکید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در ایران، گفته بود: «مقام رهبری با جدیت پیگیر موضوع ساخت واکسن کرونا هستند».
آنچه امروز ذهن بخش بزرگی از جامعه ایرانی را به خود مشغول کرده است، احساس خطر از آینده سلامت خود و امکان عدم دسترسی به واکسن تایید شده است. بی‌اطلاعی از جزئیات واکسن تولید داخل و هم‌چنین ناآگاهی از برنامه دولت برای خرید واکسن‌های خارجی از یک سو و گره خوردن سرنوشت سلامت عمومی جامعه به مواضع سیاسی مقامات ارشد نظام دلیل اصلی این احساس نگرانی و خطر شهروندان ایرانی‌ست.
