اطلاعات سپاه؛ از پرونده‌سازی علیه کاوه‌مدنی تا هجمه‌رسانه‌ای و نقض گسترده حقوق شهروندی
رسانه‌های تندرو وابسته به نهادهای امنیتی از جمله اطلاعات سپاه پاسداران، در اقدامی هماهنگ با ایراد اتهاماتی همچون «جاسوسی» علیه کاوه مدنی، معاون سابق سازمان محیط زیست ایران که پیش از این بادعوت مقامات ایرانی به این سمت منصوب و پس از ماه‌ها فشارهای سازمان اطلاعات سپاه، دستگیری، بازجویی‌های متعدد و تجسس اموال شخصی و نیز فشار بر خانواده و افراد نزدیک به خود از سمت خود استعفا کرد، برگ جدیدی به پرونده تخریب فعالان محیط زیست اضافه کردند.
حملات گسترده علیه کاوه مدنی توسط سازمان اطلاعات سپاه پاسداران که مسوولیت بازداشت بیش از ده فعال محیط زیستی را به عهده دارد و طی ماه‌های گذشته به دلیل مرگ دکتر کاووس سیدامامی در زندان، با انتقادات گسترده در داخل و خارج از ایران به دلیل عملکرد غیرشفاف و غیرقانونی خود مواجه بوده است، واکنش گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی و نیز درمیان برخی مسوولین کشور داشته است.
کاوه مدنی، دانشمند ۳۷ ساله و استاد محیط زیست امپریال کالج لندن در پی فعالیت‌ها و ایده‌هایش درباره معضلات محیط زیستی ایران در شهریور ۱۳۹۶ از سوی عیسی کلانتری، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست ایران دعوت و به سمت معاون بین‌الملل، نوآوری و مشارکت فرهنگی – اجتماعی این سازمان انتخاب شد اما تنها پس از هفت ماه در اثر پرونده‌سازی‌های سازمان اطلاعات سپاه پاسداران یا به تعبیر محمود صادقی رفتارهای این سازمان با یک جوان نخبه ناچار به خروج از کشور و استعفا شد.
نامه صادقی به رئیس اطلاعات سپاه: رفتار ماموران شما، امکان مشارکت در خدمت به کشور را سلب میکند
برای مثال محمود صادقی نماینده مجلس در نامه‌ای با انتقاد از سیطره نگاه امنیتی سازمان اطلاعات سپاه پاسداران به مسائل سیاسی و اجتماعی، رفتار این نهاد با کاوه مدنی، معاون مستعفی سازمان محیط زیست را ناامید کننده توصیف کرد و از رئیس این سازمان خواست حقوق قانونی مردم را رعایت کنند.
محمود صادقی در نامه به حسین طائب رئیس سازمان اطلاعات سپاه پاسداران نوشته رفتار این سازمان بازگشت نخبگان به کشور و امید جوانان به امکان مشارکت در خدمت به کشور را از آنان سلب می کند: «رفتار مأموران تحت امر شما با جوان نخبه‌ای که باوجود برخورداری از جایگاه علمی و فرصت های بالای شغلی به امید خدمت به محیط زیست رنجور کشور به ایران آمد، از بدو ورود و طی فعالیت چند ماهه او در کشور و سرانجام وادارشدنش به جلای وطن امید جوانان به امکان مشارکت در خدمت به کشور را از آنان سلب می کند.»
محمود صادقی در نامه به رئیس سازمان اطلاعات سپاه پاسداران با اشاره به بازداشت فعالان محیط زیست، آن را نشانه تعارض کامل این سازمان با دولت و وزارت اطلاعات توصیف کرد و عدم دسترسی بازداشت شدگان به وکیل و ملاقات با خانواده را نقض آشکار حقوق قانونی متهمان خواند.
واحد اطلاعات سپاه پاسداران که در سال ۱۳۸۸ با حکم رهبر جمهوری اسلامی به سازمان اطلاعات سپاه پاسداران تبدیل شد، نهادی امنیتی و موازی وزارت اطلاعات است، در بسیاری از پرونده‌هایی که با نقض گسترده حقوق مدنی و سیاسی افراد همراه بوده است مسوولیت مستقیم داشته است. این نهاد علاوه بر فعالان مدنی و سیاسی، تا کنون چندین تن از اعضای دولت حسن روحانی را که طی سالهای گذشته در برابر رفتارهای خلاف قانون این نهاد امنیتی سکوت کرده است، بازداشت کرده است. بازداشت عبدالرسول دری نجف آبادی از کارشناسان تیم مذاکره اتمی ایران، از جمله این موارد است. بازداشت فعالان رسانهای حامی دولت و بازداشت فعالان محیط زیست به اتهام جاسوسی نیز از دیگر پرونده‌هایی است که سازمان اطلاعات سپاه، مسوولیت دستگیری و انجام تحقیقات علیه افراد را به عهده داشته است.
نتیجه بررسی‌های کمپین حقوق بشر در ایران در بررسی حداقل ۱۲ مورد از پرونده‌های مرتبط با دستگیری، بازداشت و تحقیقات از روزنامه‌نگاران، مدیران کانال‌های تلگرامی، فعالان اصلاح‌طلب، شهروندان دو تابعیتی، برخی از فعالان مدنی و معلمان و کارگری نشان می‌دهد، سازمان اطلاعات سپاه پاسداران از مرحله دستگیری تا انجام تحقیقات، با نقض اصول مختلف دادرسی عادلانه، از جمله آزار واذیت بدنی، روانی، محروم کردن از دسترسی به وکیل، نادیده گرفتن شواهد و قرآئن ارائه شده توسط متهمان، تلاش برای اخذ اعترافات اجباری، حقوق مدنی، سیاسی و شهروندی افراد را نادیده می‌گیرد.
اعمال فشار علیه خانواده‌های افراد زندانی از جمله پدر و مادر متهمان، و نیز تهدید کردن آنها به مواجه شدن با عواقب خطرناک در صورت اطلاعات رسانی در رسانه‌ها از جمله دیگر رفتارهایی است که در پرونده‌های مرتبط با سازمان اطلاعات سپاه پاسداران دیده می‌شود. کاوه مدنی، پس از آغاز کار در ایران بدون تفهیم اتهام، بازجویی و بارها متعلقات متعلقات شخصی او مورد بازرسی و تجسس قرار گرفته است ولی مقامات اطلاعات سپاه، برای رفتارهای غیرقانونی خود و نیز اتهاماتی که علیه او مطرح کرده‌اند هیچ‌گاه شاهد و مدرک ارائه نکرده‌اند.
کاوه مدنی و بازداشت فعالان محیط زیست
یکی از مهم‌ترین چالش‌های کاوه مدنی در مدت تصدی معاونت سازمان محیط زیست ایران، بازداشت تعدادی از فعالان محیط زیست در بهمن ماه ۱۳۹۶ توسط اطلاعات سپاه پاسداران و به اتهام جاسوسی بود که به مرگ یا خودکشی کاووس سید امامی در بازداشتگاه سپاه منجر شد. کاوه مدنی در بیست و دوم بهمن ماه به اتهام ارتباط با این فعالان بازداشت شد و پس از مدت کوتاهی با تلاش‌های رئیس سازمان محیط زیست از زندان آزاد شد.
با بازداشت فعالان محیط زیست و بازداشت کوتاه کاوه مدنی، نشریات نهادهای تندرو حملات خود را علیه کاوه مدنی افزایش دادند و خواستار کناره‌گیری او شدند اما مقامات سازمان محیط زیست ایران در برابر این فشارها مقاومت کردند، روزنامه کیهان نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران با انتقاد از انتصاب کاوه مدنی به معاونت سازمان محیط زیست ایران، او را تلویحا به اتهام جاسوسی برای کشورهای معاند متهم کرد و در بهمن ۹۶ نوشت: «رئیس سازمان محیط زیست باید درباره آقای مدنی به دو سؤال پاسخ بدهد. اول اینکه چرا یک فرد دوتابعیتی را به سمت معاونت خود برگزیده است. و دوم اینکه چرا پروژه‌های حیاتی کشور به ویژه در بخش آب را به کسی داده است که با کشورهای معاند ایران در رفت و آمد بوده و حتی در آنها سمت دارد.»
علیرغم ادعاهای روزنامه کیهان، به عنوان بازوی رسانهای نهادهای تندروی امنیتی در ایران، کاوه مدنی از تابعیت دوگانه برخوردار نیست و حتی طبق قوانین ایران نیز، صرف تابعیت دوگانه باعث محرومیت افراد از حقوق اولیه آنها نمی‌شود. بی‌بی‌سی در خبری اعلام کرد «امپریال کالج در پاسخ به استعلام بی‌بی‌سی فارسی درباره وضعیت استخدامی و اقامتی کاوه مدنی: دکتر مدنی ۵ سال پیش با ویزای کار و پاسپورت ایرانی به امپریال کالج آمد. او شهروند بریتانیا نیست.»
اما در فروردین ماه ۱۳۹۷ انتشار تصاویری از حضور و رقص کاوه مدنی در یک مهمانی در خارج کشور باعث افزایش حملات نشریات تندرو به معاون سازمان محیط زیست ایران و نهایتا خروج او از کشور و استعفا شد. کاوه مدنی روز بیست و ششم فروردین و در حالی که در یک سفر کاری در خارج ایران به سر می‌برد، در نامه‌ای ضمن استعفا، غیرخودی بودن را دلیل حواشی به وجود آمده برای خود دانست.
کاوه مدنی در نامه استعفایش خطاب به رئیس سازمان محیط زیست ایران بدون نام بردن از یک نهاد امنیتی خاص، فاش کرد در بدو ورود به ایران در شهریور ۱۳۹۶ بدون مجوز قضایی سخت‌افزارهای شخصی و حساب‌های کاربری او مورد دستبرد قرار گرفته و حریم خصوصی‌اش نقض شده است.
این استاد محیط زیست نوشته است علیرغم این که در این مدت همه اسناد و کوچک‌ترین جزئیات زندگی شخصی‌اش در اختیار نهادهای امنیتی بوده، اما حواشی به وجود آمده برای او نه تنها کمرنگ نشده که شدت گرفته و دامنه آن «عزیزانش» را نیز تحت االشعاع قرار داده است. گسترش دامنه حواشی به عزیزان، اشاره به ممنوع الخروج شدن همسر کاوه مدنی است که در نهایت با استعفای مدنی از معاونت سازمان محیط زیست، قرار ممنوع الخروجی رفع و همسرش نیز از کشور خارج شد.
این استاد دانشگاه در نامه استعفایش نوشت به این دلیل که از نظر برخی دلواپسان، در دسته «غیر خودی» قرار دارد، ادامه فعالیت در سازمان محیط زیست را به صلاح نمی‌داند. استعفایی که عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست نوشت آن را با «تاثر و اندوه فراوان» و به دلیل «برخی تنگ نظری‌ها در کشور» به ناچار پذیرفته است.
عیسی کلانتری، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست ایران که دعوت کننده کاوه مدنی به ایران و از مهم‌ترین حامیان او به شمار می‌رود در نامه پذیرش استعفا با تجلیل از این استاد جوان او را با صفاتی چون پشتوانه علمی بی‌نظیر، پشتکار ستودنی، رفتار مردمی، خلاقیت و ابتکار و عدم توجه به مشکلات مالی و تدارکاتی توصیف کرد که در ۳۰ سالگی به عنوان استاد دانشگاههای اروپا انتخاب شده است.
کلانتری در متن پیام خود همچنین آورده است: «شما با روحیه مثبت و به دور از یاس و نا امیدی، پذیرای افکار عموم مردم و صاحب نظران بودید و هیچوقت از یاد پرسنل سازمان محیط زیست و مردم فراموش نخواهید شد. ازسویی مطمئن هستم با توجه به توانمندیهای چشمگیر و شایسته و بلوغ فکری طرز تفکرتان و اعتقاد راسخ به منافع ملی کشور کمک به مردم این سرزمین را در هر کجا که باشید دریغ نخواهید کرد.»
اظهارات رییس سازمان محیط زیست ایران که همزمان معاون رییس‌جمهور است، نشان از اختلاف نظر جدی در میان قوه مجریه و نهادهای امنیتی است، در خصوص کاوه مدنی و عملکرد او در مدت زمانی که در سازمان محیط زیست مشغول به کار بوده است.
استعفا؛ از دعوت به کار تا ادعای جاسوسی
استعفای کاوه مدنی و خروج او از کشور پایان ماجرا نبود، در حالی که مقامات دولتی اصلاح‌طلب و میانه‌رو از شرایطی که یک جوان نخبه را مجبور به خروج از کشور کرده ابراز تاسف می‌کنند در مقابل رسانه‌های تندرو دامنه حملات خود را افزایش داده و از فرار یک جاسوس به کشور ابراز تاسف کرده‌اند.
محمود صادقی نماینده مجلس یکی از کسانی بود که ماجرای کاوه مدنی را درس عبرتی برای نخبگان ایرانی خارج از کشور خواند و همزمان با اعلام خبر خروج کاوه مدنی از ایران در روز ۲۷ فروردین در توییترش نوشت: «امروز از یک منبع موثق شنیدم کاوه مدنی معاون سازمان حفاظت محیط زیست ایران را ترک کرده است. همسر او نیز که ممنوع الخروج شده بود با رفع ممنوع الخروجی کشور را ترک کرد. درس عبرتی برای نخبگان ایرانی مقیم خارج از کشور.»
عباس جعفری دولت‌آبادی دادستان تهران روز ۲۹ فروردین ۹۷ مدعی شد کاوه مدنی یکی از متهمان پرونده محیط زیست است که به دلیل «پیش رفتن تحقیقات» قضایی از کشور فرار کرده است. جعفری دولت‌آبادی با تهدید کاوه مدنی معاون پیشین سازمان حفاظت محیط زیست گفت «بالاخره روزی برمی‌گردد» و «به قول معروف دیر و زود دارد اما سوخت و سوز ندارد.»
دادستان تهران بدون اینکه نامی از کاوه مدنی ذکر کند گفت: «اگر عده‌ای فرار را به قرار ترجیح می‌دهند، ناشی از اهمیت تحقیقات مقدماتی در پرونده است و اگر امروز در برخی از سایت‌ها می‌خوانیم که فلان آقا از کشور خارج شده است، به پیش رفتن تحقیقات برمی‌گردد. چراکه برخی متهمان فهمیده‌اند که در حال نزدیک شدن به آنها هستیم.»
دادستان تهران توضیحات بیش‌تری در این باره نداد که چگونه با جدی بودن این اتهامات کاوه مدنی ممنوع الخروج نبوده و قوه قضائیه با رفع ممنوعیت خروج همسرش، راه خروج او از کشور را هموار کرده است.
روزنامه کیهان نزدیک به سپاه پاسداران نیز روز دوم اردیبهشت در مطلبی با عنوان «هرزگی های مدنی به کنار؛ جرم اصلی او جاسوسی است»، کاوه مدنی را جاسوس دوتابعیتی و برساخته انگلیسی‌ها خواند و نوشت: «کاوه مدنی با سوءاستفاده از موقعیت، راه نفوذ شبکه دشمن به مراکز مهم برای جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات و همچنین انهدام مناطق روستایی و دادن آدرس‌های غلط در زمینه مصرف آب در کشور را گشوده است. این مهره دوتابعیتی که از انگلیس به ایران آمد و برساخته انگلیسی‌ها بود، عضو ارشد همان شبکه‌ای است که کاووس سیدامامی، مهره کوچک آن محسوب می‌شد.»
طی ماه‌های گذشته دستگاه‌های اطلاعاتی ایران از جمله اطلاعات سپاه پاسداران و رسانه‌های وابسته به آنها همچون روزنامه کیهان، از توضیح مرگ فعال محیط زیست و استاد دانشگاه کاووس سیدامامی در زندان، عاجز بوده و طی این مدت با ارائه اطلاعات مخدوش برای تخریب چهره او و دیگر فعالان محیط زیست بازداشت شده تلاش کرده‌اند. اما همچنان در برابر انجام تحقیقات مستقل در خصوص این مرگ مقاومت می‌کنند.
به علاوه، روزنامه کیهان در حالی کاوه مدنی را جاسوس و همکار کاووس سیدامامی نامیده که پرونده فعالان محیط زیست بازداشت شده هنوز در مرحله مقدماتی است و قوه قضائیه و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران نیز درباره مرگ مشکوک کاووس سید امامی دربازداشتگاه سپاه پاسخ قانع‌کننده‌ای به افکار عمومی نداده‌اند و وزارت اطلاعات به عنوان نهاد اصلی ضد جاسوسی در جمهوری اسلامی، اعلام کرده فعالان محیط زیست بازداشت شده را جاسوس نمی‌داند.
اما وبسایت کلمه، نزدیک به اصلاح‌طلبان، دلیل اصلی بازداشت فعالان محیط زیست را به نقل از منابع مطلع، نه اتهام جاسوسی که ایستادگی در برابر زیاده‌خواهی سپاه پاسداران و قصد این نهاد برای استقرار سامانه‌های موشکی در مناطق حفاظت شده بین المللی محیط زیست ایران اعلام کرد.
به نوشته کلمه بخش محیط زیستی سازمان ملل در کشورهای مختلف نقاطی را به عنوان مناطق حفاظت شده محیط زیست معرفی میکند و با تخصیص بودجه به سازمان‌های غیر‌دولتی و حتی دولت‌ها خواستار حفاظت از مناطق خاص و گونه‌های محیط زیستی می‌شود. کاووس امامی و چند سازمان غیر دولتی همراه او از سوی سازمان ملل مامور به حفاظت از این مناطق و ارائه گزارش سالانه به سازمان ملل بودند.
کلمه نوشت پس از ثبت این مناطق در سازمان ملل که در زمان جنگ نیز مشمول قوانین حفاظتی ویژه‌ای می شوند، سپاه پاسداران اقدام به استقرار تجهیزات خود برای استقرار سامانه موشکی در این مناطق کرده که با مخالفت فعالان محیط زیست مواجه شده است. این وبسایت در ادامه نوشت سپاه پاسداران از فعالان محیط زیست خواسته از این مناطق دست بکشند اما با مقاومت آنان، ناچار شده با پرونده‌سازی و اتهام جاسوسی آنان را حذف کند.
حسن روحانی در تیرماه ۱۳۹۵ با اعلام این که سیر بازگشت نخبگان آغاز شده و امید بار دیگر در کشور شکوفه زده، از نخبگان خواست با فداکاری بازگردند و کشورشان را آن طور که شایسته است بسازند. ریشه‌های استعفای کاوه مدنی هر چه باشد، امیدهای بازگشت نخبگان به کشور که از برنامه‌های حسن روحانی محسوب می‌شد، بیش از پیش کمرنگ شده است. پیش از این نیز احمدرضا جلالی، پزشک و پژوهشگر ایرانی مقیم سوئد که به دعوت دانشگاه تهران و دانشگاه شیراز به ایران سفر کرده بود، بازداشت و به اتهام جاسوسی به اعدام محکوم شد.
کاوه مدنی نیز از نخبگان شناخته شده ایرانی در حوزه محیط زیست بود که با امیدهای زیادی کار در سازمان محیط زیست را آغاز کرد اما پس از مدت کوتاهی حذف و ناچار به خروج از کشور شد. او دلیل حذف خود را تعلق نداشتن به حلقه مدیران خودی و «خودی نبودن» اعلام کرد و با تکذیب موضوع دوتابعیتی بودن در توییترش نوشت: «نه بیمار بودم و خسته و مأیوس، نه دوتابعیتی و رانت‌خوار و از تبار ژن خوب و نه محتاج معامله برای کتمان سوابقی تاریک و خاص، من با شور جوانی، عشق به وطن و امید برای بهبود آمدم، من خودم بودم اما خودی نبودم.»
کشمکش‌های اطلاعات سپاه پاسداران و نهادهای تندرو با فعالان و سازمان محیط زیست ایران اگر چه نشان از سیاسی و امنیتی شدن فزاینده موضوع محیط زیست در ایران دارد اما مهم‌تر از آن اثبات کننده این واقعیت است که صرف نظر از جدال‌های نهادهای امنیتی ریز و درشت، همچنان در ساختار سیاسی و مدیریتی جمهوری اسلامی جایی برای غیرخودی‌ها و ایده‌های تازه وجود ندارد.
