چهار راهکار برای حفاظت از حقوق بشر هنگام بلایای طبیعی بر اساس راهنمای سازمان ملل
طی روز‌های گذشته، حداقل ۱۹ نفر در مرکز استان فارس شیراز و در اثر سیل ناشی از باران‌‌های شدید و ناگهانی کشته شده‌اند. رسانه‌های دولتی گزارش داده‌اند که حداقل ۱۰۰ نفر نیز مصدوم و هزاران خانه تخریب شده‌اند. تحقیقات سازمان ملل و موسسات کمک‌های انسان‌دوستانه نشان می‌دهد که بلایای طبیعی خطر نقض حقوق بشر از جمله تبعیض و خشونت جنسی را افزایش می‌دهد.
راهنمای دیوانخانه سازمان ملل و همکار مستقل و انسان‌دوستانه آن IASC که در سال ۱۳۸۵ بازبینی شد، روشی با محور حقوق بشر برای کمک‌های بشردوستانه به هنگام بلایای طبیعی و بحران ارایه می‌دهد. در ادامه خلاصه‌ای از این راهنما آورده شده است:
(لازم به ذکر است که پزشک و پژوهشگر مدیریت بحران و حوادث غیرمترقبه و شهروند ایرانی-سوئدی احمدرضا جلالی در حال حاضر در ایران به اتهام جاسوسی در زندان به سر می‌برد. وی همچنان تاکید بر بی‌گناهی خود دارد و ادعا می‌کند که به دلیل زیر بار جاسوسی برای سازمان اطلاعات ایران نرفتن زندانی شده است. او در سال ۱۳۹۵ هنگام بازدید از تهران به دعوت دانشگاه تهران دستگیر شد.)
اقداماتی برای جلوگیری از خشونت و تبعیض
۱. «حفاظت از زندگی؛ امنیت و کمال جسمی فرد؛ و وابستگی‌‌های خانوادگی»
موسسه IASC تاکید می‌کند که در هنگام نیاز، تخلیه ساختمان‌ها «باید طوری صورت بگیرد که به حق افراد تحت تاثیر بلایا به زندگی، کرامت، آزادی و امنیت احترام کامل بگذارد و علیه هیچ‌کس تبعیض قائل نشود.»
این امر نیازمند منتقل کردن دلیل تخلیه به زبانی است که برای مردم قابل فهم باشد و همچنین به خانواده‌ها اطمینان خاطر بدهد که از هم جدا نمی‌شوند. عوامل کمک و خیریه نیز مسئولیت محافظت از امنیت مردم از جمله علیه خشونت جنسی را قبل و بعد از مرحله‌ی اورژانسی به عهده دارند.
اقدامات پیشگیری شامل این موارد است:
- شناسایی و پیدا کردن افرادی که بخصوص در معرض خطر هستند. برای مثال، زنان مجرد یا دختران، خانواده‌های تک والد، کودکان تنها یا بدون همراه، افراد مسن، افراد دارای معلولیت و غیره.
- دفاع برای گسترش بیشتر نیروهای امنیتی برای در ایجاد مراقبت لازم در مناطق در معرض خطر یا خشونت جنسی، دزدی، غارت و غیره، و بطور کلی مناطق در معرض آشفتگی امنیتی؛
- اداره و گسترش آگاهی درباره‌ی نیازهای خاص میان افرادی که به خاطر بحران دارای نیازهای امنیتی بخصوص و جدید هستند، مانند بهره‌کشی، قاچاق انسان و غیره؛
- اجتناب از پناهگاه‌های بسیار بزرگ یا دارای ازدحام جمعیت
- شمول نماینده‌ای از جمعیت‌های آسیب‌دیده، از جمله زنان، کودکان، سالمندان و افراد دارای معلولیت در کمپ‌های مراقبتی و مراکز عمومی، بخصوص در زمینه‌ی:
- طراحی، مکان، و نقشه‌ی پناهگاه؛
- نور، حصار و دیگر اقدامات امنیتی؛
- و مکان امن و دسترسی به توزیع خوراک و آب
۲. «حفاظت از حقوق مربوط به تهیه خوراک؛ سلامت؛ پناهگاه؛ و تحصیل»
موسسه IASC اضافه می‌کند که «مواد و خدمات بشردوستانه باید بر اساس نیازهای تعیین شده ارایه شود، و همچنین بدون هیچ تمایز مگر بر اساس نیاز و بدون هیچ تبعیض بر اساس نژاد، رنگ پوست، جنسیت، زبان، معلولیت، دین، و دیدکاه‌های سیاسی و سایر دیدگاه‌ها، اصلیت ملی یا اجتماعی، مالکیت، تولد، سن، و دیگر خصوصیات.»
اقدامات برای جلوگیری از تبعیض در هنگام فعالیت‌های بشردوستانه مربوط به بلایای طبیعی و بحران شامل این موارد می‌شوند:
- استفاده از ابزارهای تعیین نیاز مورد تایید که شامل تمام طبقه‌بندی‌های افراد دارای نیازهای خاص باشد و شناسایی نیازها را بطور بی‌طرف فراهم کند؛
- نظارت بخصوص در جهت دسترسی برابر افراد دارای نیازهای خاص، سالمندان، افراد دارای معلولیت، افراد بیمار یا خانواده‌های دارای سرخانوار زن و دارای نوزاد یا کودکان کم‌سن به خوراک، آب، خدمات سلامتی و دیگر خدمات بشردوستانه. در غیر این صورت، اولویت دادن به این افراد در دسترسی به امکانات یا برنامه‌ریزی برای ارائه ساعت‌های مختلف جهت توزیع مواد و خدمات و غیره؛
- شمول اصولی خانواده‌های دارای سرخانوار زن، کودکان بدون همراه، سالمندان، افراد دارای معلولیت و دیگر افراد دارای نیازهای خاص در هنگام توزیع کمک‌های بشردوستانه؛
- محافظت از نقاط توزیع در مقابل شورش‌ها و دیگر عواملی که از خشونت استفاده می‌کنند؛
- نظارت بر خطراتی که افراد ذینفع بعد از توزیع در معرض آن هستند؛
۳. «حفاظت از حقوق مربوط به مسکن؛ زمین و ملک؛ معیشت؛ و تحصیلات دبیرستان و تحصیلات عالی»
راهنمای IASC همچنین اشاره می‌کند که اقدامات کمکی باید به حق افراد به ملک احترام بگذارد و از این حق محافظت کند. در این راستا، عوامل کمکی باید این اقدامات را انجام بدهند:
- ضبط تصویری از ملک‌ها و اموال باقی‌مانده؛
- استفاده از فرم‌های استاندارد برای ثبت ملک ترک شده‌ی پناهجویان؛
- گسترش نیروهای پلیس در مناطقی که امکان تخریب و غارت در آن وجود دارد؛
- تضمین دسترسی مالکین به راه‌حل‌های موثر برای رسیدگی به شکایات در مورد اشغال غیرقانونی ملک ایشان
۴. «حفاظت از حقوق مربوط به ثبت؛ نقل مکان؛ شکل دادن دوباره به روابط خانوادگی؛ حق بیان و دیدگاه؛ و انتخابات»
موسسه IASC بیان می‌کند که افراد و جوامع تحت آسیب باید «اجازه و این امکان را داشته باشند که نظرات و شکایات خود را در زمینه‌ی کمک‌های بشردوستانه، اقدامات کمکی و جبران خسارات ارایه بدهند.»
- این امر نیازمند ایجاد طرز کار و فرصت‌های لازم برای «افراد تحت آسیب، از جمله زنان، کودکان، جوانان و همینطور اعضای گروهای‌ها اقلیتی است تا بتوانند نگرانی‌های خود را ابراز کنند و نظرهایشان درباره‌ی اقدامات کمکی و جبران خسارات ارایه دهند.»
- ایجاد طرز کاری بخصوص برای نظارت، گزارش و بررسی مواردی که موجب نقض حقوق افراد در زمینه‌ی آزادی عقیده، بیان و تجمع شده و در نتیجه این افراد به خاطر پیروی از حقوق اولیه خود مورد مجازات با برخورد نادرست قرار گرفته‌اند. همچنین باید از اقدامات مناسب توسط نیروهای قانونی و پلیس در چنین مواقعی اطمینان حاصل کرد.
