تلاش‌های گسترده قوه قضاییه برای وارونه جلوه دادن وضعیت حقوق بشر در ایران پیش از جلسه سازمان ملل
جمعه ۳۱ اکتبر، مقامات ایرانی در این مکان، مقر سازمان ملل در ژنو، به دفاع از عملکرد چهارساله خود می پردازند در حالی که در گزارش خود چشم بر موارد عمده نقض حقوق بشر طی سالهای گذشته بسته اند. جواد لاریجانی بار دیگر برای انکار موارد نقض حقوق بشر در ایران به ژنو خواهد آمد.
فردا، جمعه ۹ آبان، مصادف با ۳۱ اکتبر، جوادلاریجانی رئیس ستاد حقوق بشر قوه قضاییه، گزارش چهارساله حقوق بشر ایران در چارچوب «بررسی دوره‌ای جهانی» را به شورای حقوق بشر ارائه خواهد کرد و کشورهای عضو سازمان ملل فرصت خواهند داشت تا پیشنهادات خود را برای بهبود وضعیت در ایران ارائه کنند.
مقامات قوه قضاییه و وزارت خارجه که طی سالهای گذشته بر همه مکانیسم های حقوق بشری سازمان ملل به جز مکانیسم «بررسی دوره ای جهانی» دست رد زده اند، طی ماه های گذشته تلاش جدی کرده اند که ارائه گزارش در این چارچوب را به مثابه همکاری با سازمان ملل جلوه بدهند. به همین جهت با اینکه برای سومین سال متوالی از اینکه اجازه بدهند احمد شهید گزارشگر ویژه حقوق بشر یا دیگر گزارشگرهای موضوعی حقوق بشر سازمان ملل (از سال ۲۰۰۵) به ایران سفر کنند، خودداری کرده اند، اما همواره چنین می گویند که بررسی دوره ای جهانی مکانیسم مورد علاقه دولت ایران است و آن را مشروع می دانند و همزمان از همکاری با مکانیسم های دیگر به بهانه هایی مانند سیاسی بودن، پرهیز می کنند.
در این جلسه ایران یک ساعت و نیم وقت خواهد داشت که به شورای حقوق بشر، پیشرفت های خود را در مورد ۱۲۶ پیشنهادی که در سال ۲۰۱۰ به صورت داوطلبانه پذیرفته است ارائه کند.
طبق اطلاعاتی که کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران در ژنو کسب کرده است، در پاسخ به آنچه ایران خواهد گفت، ۱۰۸ کشور برای اظهارنظر ثبت نام کرده اند، که به هر کدام از آنها حدود یک دقیقه فرصت خواهد داد پیشنهاد کنند ایران چه کاری می تواند انجام دهد که وضعیت حقوق بشر در ایران بهبود پیدا کند. کشورهای ثبت نام کننده ترکیبی از کشورهایی هستند که به شدت از ایران به لحاظ سیاسی حمایت می کنند مانند ونزوئلا و روسیه و کشورهایی که همواره در خصوص وضعیت حقوق بشر در ایران ابراز نارضایتی می کنند مانند سوئد و نروژ که علیرغم داشتن روابط سیاسی با تهران، به صورت اصولی موارد نقض حقوق بشر در ایران را مورد انتقاد قرار داده اند.
لابی چندماهه ایران برای تغییر نظر کشورها؛ روایت وارونه دولتی از وضعیت داخلی
طبق یافته‌های کمپین، دیپلمات‌های ایرانی طی ماه های گذشته دیدارهای بسیار زیادی با هیات‌های دیپلماتیک کشورهای مختلف داشته‌اند تا کشورهای بیشتری را متقاعد کنند که در این جلسه به تمجید و حمایت از مواضع حقوق بشری ایران بپردازند. یا حداقل از انتقادات سخت حذرکنند.
همچنین سازمان های غیردولتی حامی دولت ایران که همواره هواپیمای آنها با هواپیمای دولتیها در فرودگاه ژنو به زمین می نشیند، و برخی از سازمان‌های ایرانی نزدیک به قوه قضاییه و نیروهای امنیتی که در ژنو نیز برای لابی مستمر دفتر دارند، طی ماه های گذشته جلسات متعددی را برای جلب نظر کشورها برگزار کرده اند. این سازمان ها چنین وانمود می کنند که صدای واقعی جامعه مدنی ایران هستند.
سازمان‌های مستقل حقوق بشری هم همزمان تلاش کرده اند به کشورهای مختلف بگویند که در چه نقاطی ایران تعهدات خود را نادیده گرفته و به قول های خود عمل نکرده است. به عنوان بخشی از بررسی دوره ای جهانی، این سازمان‌ها گزارش سایه ارائه کرده اند. کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران نیز طی ماه های گذشته با ارائه وثبت گزارش وضعیت حقوق بشر، مواضع و موارد نادیده گرفته شده توسط دولت ایران را به صورت جامع مستند کرده است.
در اوائل ماه اکتبر برخی از این سازمان‌ها از جمله کمپین در جلسه ای که در شهر ژنو تشکیل شد با نمایندگان کشورها در خصوص تعهدات ایران و وعده های عمل نشده به گفت وگو پرداختند. این بخشی از تلاش های موسوم به یو.پی.ار اینفو به شمار می رود که یک سازمان حقوق بشری غیر دولتی مستقر در ژنو است. در این جلسه نماینده ای هم از دولت ایران حضور داشت واز مباحث شرکت کنندگان یادداشت برمی داشت.
در جلسه «یو. پی. ار» روز جمعه سازمان های حقوق بشر فرصت صحبت کردن نخواهند داشت. با این حال آنها مواضع خود را قبلا با کشورهای شرکت کننده در میان گذاشته اند و آنچه ارائه خواهد شد عملا مجموعه ای از نقطه نظرات تخصصی این سازمان ها و همچنین نکات مورد نظر کشورهایی که برای سخن گفتن ثبت نام کرده اند خواهد بود.
بعد از جلسه روز جمعه ۳۱ اکتبر، که کشورهای مختلف به بررسی گزارش ایران می پردازند، جلسه دیگری در چهارم نوامبر برگزار خواهد که کمیته یو.پی.ار. گزارش خود را که مجموعه ای از همه پیشنهادات کشورهای مختلف است به ایران ارائه می کند. انتظار می رود ایران بیش از سیصد پیشتهاد دریافت کند.
۱۰۸ کشوری که برای صحبت کردن در جلسه ایران ثبت نام کرده اند اگر چه در نوع خود تعداد زیادی است، اما در مقایسه با کشورهایی مانند چین و آمریکا که بیش از ۱۳۰ کشور برای صحبت کردن در مورد وضعیت حقوق بشر آنها ثبت نام کرده اند، شمار کمتری را نشان می دهد.
پس از آن، در ماه مارس ۲۰۱۵ شورای حقوق بشر به صورت رسمی گزارش یو پی ار را منتشر می کند و پیشنهادات قبول شده و قبول نشده توسط ایران را مشخص می کند. واین پیشنهادات پایه ای برای تلاش های حقوق بشری ایران برای چهار سال آینده خواهد بود.
محور عمده گفت وگو های سازمان های حقوق بشری مستقل و برخی کشورها که صرف نظر از ملاحظات سیاسی با تهران به نظارت و اعلام نظر در خصوص وضعیت حقوق بشر ایران می پردازند، علیرغم تلاش مقامات ایرانی برای نشان دادن این موضوع که وضعیت در طی چهارسال گذشته بهبود چشمگیری پیدا کرده است، موارد نقض حقوق بشر همچنان در ایران جدی است.
به گفته یک منبع آگاه که با کمپین گفت وگو می کرد، ایران عملا از پرداختن به موضوعات مورد چالش و حساس در حوزه آزادی های سیاسی و مدنی خودداری کرده است و این موضوع از چشم دیپلمات های کشورهای عضو سازمان ملل دور نماینده است. برای همین پیشنهادات کشورهای مختلف در این جلسه انتظار می رود که در بسیاری از موارد شبیه آنچه باشد که در سال ۲۰۱۰ ارائه کردند و همین تکرار پیشنهادات می تواند حاکی از آن باشد که پاسخ های ایران در گزارش ملی ایی که طی ماه های گذشته ارائه کرده است در خصوص عمل به وعده های خود، رضایت خاطر آنها را فراهم نکرده است.
گروه مستقل «تاثیربرایران» یک سازمان حقوق بشری که در نیویورک واقع است طی ماه های گذشته عملکرد ایران را در خصوص وعده های سال ۲۰۱۰ مورد سنجش قرار داده است. تحقیقات این سازمان نشان می دهد که از ۱۲۶ توصیه‌ایی که توسط کشورها مطرح شده و ایران پذیرفته، در ۸۱ پیشنهاد، ایران به هیچ عنوان پیشرفتی نداشته و یا اصلا آن را مد نظر قرار نداده است. درحالی که به چهار پیشنهاد عمل کرده و در ۳۱ مورد نیز به صورت جزیی عمل کرده است. مواردی که ایران در پاسخ گویی به آنها ناکام مانند بیشتر در مورد حقوق و آزادی مدنی سیاسی بوده است مانند حقوق مذهبی و سیاسی و شکنجه و وضعیت زنان
در مواردی که به صورت بخشی و جزیی جواب داده اند مربوط به موضوع آموزش و سلامت زنان بوده است.
گزارش ملی ایران: جای خالی موارد عمده نقض حقوق بشر
ایران در ماه شهریور (سپتامبر) گزارش خود را به شورای حقوق بشر ارائه کرد. از مهمترین ویژگی های ایین گزارش نادیده گرفتن موارد عمده نقض حقوق و آزادی های شهروندان ایرانی در حوزه های مدنی و سیاسی بود. در برخی موارد گزارش ایران موضوعاتی را مطرح کرده است که برای افرادی که اندک آشنایی با وضعیت ایران دارند، مایه تعجب بود. برای مثال در پیشنهادات سال ۲۰۱۰ پیشنهاداتی در خصوص به رسمیت شناختن حقوق تجمع کنندگان و حقوق سیاسی و مدنی فعالان سیاسی و مدنی ایرانی به شدت مورد توجه قرار گرفته بود. با توجه به ناآرامی های سال ۸۸ و سرکوب تجمع کنندگان، بسیاری از موارد پیشنهادی موارد نقض حقوق شهروندان در آن آیام را نشانه می رفت. اما ایران در پاسخ به این پیشنهاد، در پاسخ خود گفته است که اعزام نیرو و فرستادن آنها به خیابان ها برای این بوده است که از تجمع کنندگان حفاظت کنند. در این گزارش همچنین گفته شده است که در مواردی که رفتار خلاف قانون رخ داده است کاملا با آن برخورد شده است. در این زمینه مثالی که دولت ایران مطرح کرده است نمونه دادگاه کهریزک بوده است. که عملا در این دادگاه عملا افراد سطح پایین به زندان محکوم شدند و افرادی که باعث و بانی قتل حداقل سه نفرو شکنجه و آزار واذیت دهها تن شدند هیچ گاه در برابر قانون پاسخگو نبودند.
گزارش ملی ایران همچنین حاوی خطاها و آمارهای غیر مرتبط است. در این گزارش آمارهایی منتشر شده است که اساسا ربطی به زمان دوره ای که مربوط به گزارش «یو.پی.ار» است نمی شود. برای مثال هنگامی که در مورد اشتغال صحبت می شود، از آماری استفاده شده که دو سال پیش از اولین گزارش /«پو.پی.ار» را در بر می گیرد، یعنی شش سال قبل. مقامات ایرانی همچنین کاملا مهمترین پیشنهادات و نگرانی‌های عمده مانند اعدام را در گزارش ملی خود نادیده گرفته اند و هیچ اشاره ای به آن نکرده اند. در واقع یک بار هم کلمه اعدام در گزارش ملی ایران وجود ندارد. علیرغم اینکه چندین بخش از سازمان ملل نگرانی های عمده نسبت به تعداد اعدام در ایران ابراز کرده اند.
این درحالی است که در جلسه گذشته «یو پی ار» سال ۲۰۱۰ مقامات ایرانی از بیش از بیست توصیه در مورد مجازات اعدام سه توصیه را قبول کردند. در عمل، به جای صحبت کردن از اعدام در گزارش ملی، مقامات ایرانی به موضوع قاچاق مواد مخدر اشاره می کنند و اینکه ایران با قاچاقچیان مواد مخدر مبارزه و هزینه های زیادی صرف این موضوع می کند و مواردی از این دست. با این وجود در خصوص اینکه چرا افرادی که مواد مخدر حمل می کنند اعدام می شوند و یا افزایش آمار اعدام ها به بیش از ۸۰۰ مورد در سال گذشته هیچ اشاره‌ای نشده است.
حملات لفظی به احمد شهید، پیش از جلسه «بررسی دوره‌ای جهانی» : وزارت خارجه جای پای جوادلاریجانی می‌گذارد؟
سه روز قبل از اینکه جواد لاریجانی در ژنو به سوالات کشورهای مختلف در مورد عملکرد چهار ساله حقوق بشر ایران پاسخ بدهد، نمایندگان وزارت خارجه روز سه شنبه در نیویورک با حمله به گزارش هفتم احمد شهید، تعجب دیپلمات هارا در مقر سازمان ملل در نیویورک برانگیختند.
یک روز قبل از جلسه ارائه گزارش شهید، جواد لاریجانی در تهران شهید را «حامی تروریست» ها خواند و دلایل شش گانه ای را برشمرد در توضیح اینکه چرا ایران اجازه نمی دهد که گزارشگر ویژه سازمان ملل به ایران سفر کند.
روز سه شنبه احمد شهید گزارش هفتم خود را به کمیته سوم مجمع عمومی ارائه کرد. این گزارش در همان روزی ارائه شد که گزارشگر ویژه کشورهای اریتره و کره شمالی و میانمار و اسراییل گزارش های خود را از نقض حقوق بشر در این کشورها ارائه کردند.
در گزارش احمد شهید چند موضوع از جمله افزایش تعداد اعدام ها درایران مورد توجه ویژه قرار گرفته بود. او گفت که به صورت خاص تحت تاثیر اعدام ریحانه جباری قرار گرفته است، دومین مساله فشار روز افزون بر روزنامه نگاران، شکنجه و همچنین بدتر شدن وضعیت زنان در ایران بود. شهید گفت که متوسط درآمد زنان در ایران به صورت بسیاری زیادی از مردان کمتر است و یکی از کمترین درآمد ها را در آسیا به خود اختصاص می دهد. او همچنین گفت که در صد بیکاری زنان دوبرابر بیکاری مردان است.
در پاسخ به این اظهارات نماینده ایران در جلسه گفت که به عنوان یک زن احساس می کند که توسط احمد شهید مورد حمله قرار گرفته است. با این که احمد شهید بعدا خاطر نشان کرد که همه آنچه گفته است بر اساس آمارهای جمهوری اسلامی ایران است.
یک منبع آگاه به کمپین گفت که لحن اعضای تیم وزارت خارجه ایران تندتر از سالهای قبل بود: «به خصوص با توجه به اینکه جواد لاریجانی آنجا نبود این لحن شگفتی دیپلمات ها را برانگیخت. وقتی نمایندگان هیات دیپلماتیک وزارت خارجه به شهید پاسخ می دهند لحن و استیل مختلف و دیپلماتیک تری دارند برای پاسخگویی نسبت به لاریجانی ولی این دفعه مقامات وزارت خارجه دقیقا مانند جواد لاریجانی عمل کردند.»
از نکات جالب این جلسه آن بود که نماینده ایران وب سایت احمدشهید را مورد انتقاد قرار داد و حتی در ایرادی عجیب و غریبی که به وب سایت آقای شهید گرفته شده است. نماینده ایران همچنین از اینکه آقای شهید با نمایندگان کشورهای مختلف دیدار و گفت وگو کرده است انتقاد کرد. احمد شهید در پاسخ گفت که وب سایتی که آماده کرده و در معرض عموم قرار داده است برای آن است که وقتی جوابی از ایران دریافت می کند آن جواب ها را روی وب سایت خود بگذارد درحالی که چه چنین مسوولیتی ندارد و به این وسیله تنها محملی برای انعکاس نظرات ایران نسبت به موارد مطرح شده در گزارش هایش فراهم می کند.
شهید به نمایندگان دولت ایران گفت که با هر دولتی جلسه می گذارد که علاقه مند هستند با او ملاقات کنند و اشاره کرد که با کشورهایی هم صحبت کرده است که حتی با دستور کار او مخالف هستند مانند روسیه و چین.
نکته قابل توجه آنکه قبل از جلسه ایران، در زمانی که گزارش گزارشگر ویژه اریتره خوانده می شد، جواب های مقامات این کشور شباهت زیادی با جواب ایران داشت. حملاتی همچون سیاسی بودن گزارش و یا اینکه برخی کشورهای اروپایی در تدوین گزارش‌های گزارشگر ویژه دست شده اند نیز در حملات ایران علیه گزارشگر ویژه به چشم می خورد. اریتره از کشورهایی است که به هواداری از دستور کار ایران پرداخت.
احمد شهید و جواد لاریجانی: از اتهام و حمله لفظی تا جلسات خصوصی
از مارس سال ۲۰۱۱ که احمد شهید به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر در زمینه وضعیت ایران انتخاب شد، جوادلاریجانی به صورت دوره ای و پیوسته به انتقاد از او و گزارش هایش پرداخته است. با این وجود علیرغم حملات لفظی شدید و بعضا توهین آمیز، طی سال گذشته دیدارهایی میان احمد شهید و مقامات وزارت خارجه و همچنین قوه قضاییه انجام شده است. این دیدارها پس از انتخاب حسن روحانی به سمت ریاست جمهوری، هم در تعداد و هم در کیفیت جلسات تغییر عمده ای کرده است. اگر چه همچنان در ظاهر لحن عصبانی و توهین آمیز مقامات ایرانی چندان تغییری نکرده است.
احمدشهید همچنین با برخی از نمایندگان مجلس که در جلسات مختلف شورای حقوق بشر هیات دیپلماتیک ایرانی را همراهی می کنند هم دیدار کرده است. این دیدارها از آن جهت انجام می شود که مقامات ایرانی به مقامات سازمان ملل این پیام را بدهند که با مکانیسم های مختلف این سازمان همکاری می کنند.
یک منبع به کمپین گفت که با وجود اینکه پیش از انتخاب احمدشهید، مقامات ایرانی ابراز کرده بودند که اگر این نماینده سه شرط مرد بودن، مسلمان بودن و عرب نبودن را نداشته باشد شانسی برای حضور در ایران نخواهد داشت، اما با وجود اینکه گزارشگر ویژه واجد هر سه شرط یاد شده است، اما همچنان از ورود او به ایران جلوگیری می کنند. به گفته این منبع در یکی از جلسات وزارت خارجه با احمد شهید، نماینده ایران از شهید می خواهد که آیاتی از قرآن را بخواند تا مطمئن شوند او مسلمان است. شهید در این جلسه آیات را می خواند و معنی می کند و به مقامات ایرانی می گوید آیاتی که انتخاب کرده اند خیلی معروف و معنی کردن آنها پیش پا افتاده بوده است.
اگر چه طی یک سال گذشته نمایندگانی از وزارت خارجه که با احمد شهید دیدار کرده اند رفتار محترمانه تری نسبت به رفتار مقامات قوه قضاییه با او داشته اند. به علاوه در جلسات احمد شهید با مقامات وزارت خارجه آنها به زبان انگلیسی صحبت می کنند و نیازی به مترجم وجود ندارد. در حالی که در جلسه با افراد قوه قضاییه همواره ارتباط از طریق مترجم صورت می گیرد. که در برخی موارد کیفیت مترجمین همراه آنچنان پایین بوده است ک عملا ارتباط برقرار کردن بر سر موضوعات مهمی که مورد نظر طرفین بوده است با مشکل جدی مواجه شده است.
از نکات جالب توجه در هنگام کنفرانس خبری روز چهارشنبه احمدشهید با خبرنگاران در سازمان ملل آنکه، علیرغم ممنوع بودن حضور اعضای نمایندگی کشورها در کنفرانس خبری، یکی از اعضای هیات نمایندگی ایران با ورود به سالن چندین سوال را به خبرنگار صداوسیما داد. این موضوع تعجب خبرنگاران را برانگیخت. چرا که خبرنگار صدداوسیما از روی همان برگه به خواندن سوالات خود پرداخت. سوالات یاد شده که بیشتر از سوال ،شبیه متن بیانیه ایران در پاسخ به احمد شهید بودند، عملا موضع گیری و هدایت خبرنگاران صداوسیما را برای سوال کردن از احمد شهید آشکار می کرد.
