دوسال ریاست جمهوری، اینترنت و امواج ماهواره‌ای: دستاوردها و ناکامی‌های حسن روحانی
از زمان به قدرت رسیدن حسن روحانی در ۱۲ مرداد ۱۳۹۲ تا کنون که دو سال از عمر دولت او گذشته است بارها در سخنرانی‌های انتخاباتی و بعد از آن در مورد بهبود وضعیت دسترسی کاربران ایرانی به شبکه اینترنت و توسطعه این شبکه، وعده داده است. اما رئیس جمهوری تا چه اندازه در عمل به وعده های خود موفق بوده و همچنین وضعیت موضوعاتی مانند فیلترینگ و سانسور اینترنتی و یا پارازیت‌های ماهواره‌ای تا چه اندازه طی این دو سال دستخوش تغییر شده است؟
۱. افزایش سرعت و دسترسی به اینترنت
حسن روحانی در تاریخ ۱۶ خرداد سال ۹۲ سرعت فعلی اینترنت ایران را «در شان» مردم ایران ندانست و گفت:« ما در شرایطی هستیم که محقق و دانشجوی ما میخواهد از اینترنت استفاده کند و در شأن مردم ما نیست که ساعت‌ها در اینترنت منتظر اطلاعات باشند.»
با وجود آنکه موضوع دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت پرسرعت از جمله چالش‌های بزرگ برای دولت حسن روحانی بوده اما با راه اندازی نسل سوم و چهارم اینترنت در شبکه‌های موبایل موفق شد تا به بخشی از یکی از وعده‌های خود جامعه عمل بپوشاند.
اگر چه راه اندازی اینترنت نسل سوم و چهارم با مخالفت هایی نیز مواجه بود. از جمله آیت الله مکارم شیرازی از مراجع تقلید روز سوم شهریور ماه ۱۳۹۳ در پاسخ به یک استفتاء درباره دسترسی به اینترنت پرسرعت و نسل سوم و چهارم گفت: «کلیه خدمات نسل سوم و اینترنت پرسرعت، پیش تحقق شرایط و شبکه ملی اطلاعات،خلاف شرع و بر خلاف موازین اخلاقی و انسانی است. مسوولین قضایی نیز نباید در این امر حیاتی بی تفاوت باشند.»
در بخش دسترسی به اینترنت سرعت بالا در شبکه خانگی اما هیچ تغییری صورت نگرفته و کاربران شبکه اینترنت خانگی همچنان از عدم پایداری شبکه و سرعت پایین گلایه‌مند هستند. محمود وعظی وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات در روز ۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ اعلام کرد که «نمایندگان مجلس با افزایش پهنای باند اینترنت در ایران مخالف هستند.»
۲. محدود کردن دسترسی به اینترنت، سانسور
همزمان با به قدرت رسیدن حسن روحانی کاربران ایرانی با موجی از مسدود شدن و فیلترینگ سایت‌ها و اپلیکیشن‌های تلفن‌های هوشمند مواجه شدند.
در دی ماه ۱۳۹۲ اولین اپلیکیشن ارتباطی «وی‌چت» با دستور کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه رایانه‌ها مسدود شد با این وجود وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت حسن روحانی ضمن مخالفت با فیلتر کردن ابزاهای VoIP (تکنولوژی که برای انتقال صدا و تصویر از شبکه‌های مبتنی بر آی.پی، مانند اینترنت استفاده می‌کند) ابراز داشته بود که به دلیل تعداد قابل توجه کاربران این سرویس در ایران، موافق چنین تصمیمی نیست.
با این وجود زمانی که در ۳۰ بهمن ۱۳۹۲ فیسبوک خبر خریداری اپلیکیشن واتزاپ را اعلام کرد، کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اینترنت به دلیل ارتباط واتزاپ با فیسبوک دستور فیلترینگ این سرویس را داد که تا کنون با حکم حسن روحانی فیلترینگ این اپلیکیشن انجام نشده است.
علیرغم مخالفت محمود واعظی وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات، بنا به گزارش‌های دریافتی کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران کاربران اپلیکیشن تلگرام از اختلال‌های پیاپی در این اپلیکیشن خبر داده‌اند. حساب توییتر پیام رسان تلگرام روز ۸ تیر ماه ۱۳۹۴ تایید کرد که این اختلال‌های ایجاد شده در ترافیک این شبکه در داخل ایران ربطی به سرویس دهی این شرکت ندارد و مشکلی داخلی در شبکه ایران وجود دارد.
این گفته تلگرام البته از طرف معاون وزیر ارتباطات رد شد ولی در تاریخ ۹ تیر ۱۳۹۴ وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات با اعلام خبر مسدود شدن سرویس ساخت استیکر‌ها در تلگرام گفت: «مسئولین تلگرام با همکاران این نهاد(وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات) تماس گرفته و عذر خواهی و عنوان کردند سیستمی برای همه کاربران دنیا طراحی کرده‌اند که کاربر بتواند استیکر بسازد، اما نمی‌دانستیم برخی کاربران در ایران از این موضوع سو استفاده می‌کنند بنابراین مسئولان تلگرام عنوان کرده‌اند این امکان را در ایران مسدود می‌کنند تا بتوانند در ایران حضور داشته باشند.»
پس از ارسال این نامه از تاریخ یک شنبه اول شهریور دسترسی کاربران ایرانی به برخی از روبات‌های تلگرام مسدود شد. بر اساس گزارش کمپین این محدودیت جدید حاصل درخواست مقامات ایرانی از شرکت تلگرام است. بر اساس گفته محمود خسروی معاون وزیر ارتباطات و فن‌آوری ارتباطات ایران در تلاش است تا بخشی از تجهیزات فنی تلگرام را در داخل کشور میزبانی کند. او در تاریخ ۱۰ تیر ماه ۱۳۹۴ در گفتگو یا خبرگزاری تسنیم با اشاره به مشکل کندی سرعت این اپلیکشن گفت: «بنا داریم مشکلش را چه به طریق CDN و چه از طرق دیگر حل کنیم.»
شبکه ارائه محتوا یا CDN به مجموعه‌ای از شبکه‌های سروری گفته می‌شود که کاربران در نقاط مختلف یا استفاده از آنها می‌توانند اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت و یا ارسال کنند. به هر میزانی که کاربر از نظر جغرافیایی به این شبکه‌ها نزدیک‌تر باشد زمان کمتری را برای دریافت پاسخ از سرور‌ها صرف خواهد کرد.
مستقر شدن سرورهای شرکت تلگرام در داخل کشور این خطر را دارد که اطلاعات کاربران را در معرض و دسترسی نهاد‌های امنیتی قرار می‌دهد.
در آخرین واکنش حسن روحانی در گفتگوی زنده تلویزیونی روز ۱۱ مرداد ۱۳۹۴ ضمن تقدیر از فعالیت کاربران شبکه‌های اجتماعی در حمایت از توافق هسته‌ای و با اعلام مخالفت با مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی گفت :« یک وقتی برخی دستگاه‌های ما می‌خواستند به دلایلی بعضی از این شبکه‌های اجتماعی را تعطیل کنند، من همیشه مخالف بودم و الان هم مخالف هستم و می‌گویم اگر مشکلی است باید راه حل دیگری را پیدا کنیم، البته ما دنبال طرح‌های هوشمند هستیم برای این که امنیت، اخلاق، دین و جوانان مردم را حفظ کنیم اما شبکه‌های اجتماعی کار بسیار عظیم و بزرگی در توافق کردند.»
با آنکه علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مورد فیسبوک گفته بود: «به نظر من فیسبوک از مصادیق مجرمانه به شمار نمی‌رود و کسانی که عضو آن هستند، ارتباطات سالم و درستی دارند. نه تنها فیسبوک باید قابل دسترسی باشد بلکه قید “غیرقانونی” برای سایر شبکه‌های اجتماعی نیز باید برداشته شود،» اما با تغییر دیدگاه خود در تاریخ ۸ شهریور ۱۳۹۴ شبکه‌های اجتماعی را «شبکه‌های مجازی ارمغان سیاه غرب» نامید و به خبرگزاری ایسنا گفت:«آنچه امروز باعث فروپاشی خانواده ها و افزایش آمار طلاق شده است ارمغان سیاه غرب یعنی همان شبکه های مجازی است.»
تعداد زیادی از مسوولین دولتی و وزرای کابینه حسن روحانی در شبکه‌های اجتماعی فعالیت دارند اما دسترسی این شبکه‌ها برای مردم عادی به دلیل وجود فیلترینگ امکان پذیر نیست. محمود واعظی در مورد دسترسی این مسوولین و روش دسترسی آنها به شبکه‌های اجتماعی در تاریخ ۷ شهریور ۱۳۹۴ به خبرگزاری ایسنا گفت :«اگر چند تن از مسوولان به دلیل مسوولیت‌هایی که در حوزه بین‌الملل دارند از چنین شبکه‌ای استفاده می‌کنند به احتمال زیاد از مقامی اذن و مجوز گرفته‌اند و اینگونه نبوده که ما برای آنها شبکه ای باز بگذاریم. احتمالا آنها نیز با همان روش‌هایی که سایر مردم از این شبکه‌ها استفاده می‌کنند، در فیس بوک و توئیتر فعالیت می‌کنند.»
۳. توسعه دسترسی به شبکه اینترنت
بر اساس گفته‌های مقامات دولت روحانی، برنامه‌هایی برای توسعه زیرساخت شبکه خانگی نیز در دست اجراست. به عنوان نمونه وزارت ارتباطات فراخوان بزرگترین مناقصه تحت عنوان «تدبیر یک» و «امید» را به منظور گسترش بسیار وسیع زیرساخت اینترنت و افزایش پهنای باند را در ۳۰ آذر ۱۳۹۳ اعلام کرد. بر اساس گفته محمود خسروی معاون وزری ارتباطات و فن آوری اطلاعات با اجرای پروژه‌های «تدبیر یک» و «امید» ظرفیت پهنای باند اینترنت تا پایان سال ۹۴ «حدود ۱۰برابر» افزایش خواهد یافت.
بر اساس آخرین آمارهای اعلام شده توسط وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات ۳۱٪ ایرانیان کاربر شبکه اینترنت هستند که در مقایسه با آخرین آمار منتشر شده در سال ۸۹ تعداد کاربران ایرانی دو برابر افزایش داشته است. بر اساس گفته واعظی در سال ۱۳۹۳مبلغ ۲۴۰ میلیارد تومان برای توسعه ارتباطی روستاها هزینه شد که این سرمایه گذاری در سال ۱۳۹۴ به ۳۲۴ میلیارد تومان افزایش خواهد یافت که در پی آن ۲۵ هزار روستا به شبکه اینترنت متصل خواهند شد.
در آخرین اظهار نظر محمود واعظی با اعلام چهار برابر شدن پهنای باند اینترنت در طول دو سال دولت حسن روحانی در تاریخ ۲۸ مرداد ماه ۱۳۹۴ به خبرگزاری ترند در کشور آذربایجان گفت :«در دولت آقای دکتر روحانی به بحث ماموریت‌هایی که مربوط به این وزارتخانه هست، یعنی اینترنت، مخابرات، تحقیق و توسعه برای فن آوری اطلاعات و ارتباطات (آی سی تی) برای دادن خدمات مختلف به مردم در این حوزه، مسئله ماهواره و فضایی اهمیت خیلی زیادی داده شده است و این دولت اعتقادش بر این است که آی سی تی می تواند پیشران توسعه ایران باشد، می تواند توانمند ساز بخشهای مختلف کشور باشد مثل کشاورزی، سلامت، اموزش، تجارت، صنعت و همه بخشها.»
۴. تحت نظر و مورد هدف قرار دادن شهروندان
طی دو سال گذشته مواردی متعددی از حمله سایبری هدفمند به فعالان مدنی گزارش شده است. سازمان سیتیزن لب، در گزارشی برخی از مواردی که شهروندان و مدافعان حقوق بشر طی ماه‌های اخیر مورد هدف حمله‌های سایبری صورت هدفمند قرار گرفته‌اند را مستند کرده است. این حمله‌ها همه از نوع مهندسی اجتماعی و به روش فیشینگ بودند.
مهندسی اجتماعی به مجموعه‌ای از تکنیک‌ها گفته می‌شود که فرد را به فاش کردن اطلاعات یا انجام کارهایی خاص متقاعد می‌کند.
در یکی از این نمونه‌ها مهاجم طی یک تماس تلفنی با یکی از مدافعان حقوق بشر خود را خبرنگار یکی از شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای معرفی می‌کند و اعلام می‌کند که مجموعه سوالات خود را در یک ایمیل برای که دروافع حمله‌ی فیشینگ بود برای قربانی ارسال می‌کند. تاکنون هیچ مقامات رسمی در مورد این حمله‌های سایبری اظهار نظری نکرده.
کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران مواردی از حملات سایبری را مستند کرده است که در آن حتی افراد برای گرفتن پسورد با افراد تماس تلفنی گرفته اند و به آنها هشدار داده اند که ایمیل آنها هک شده تا پس از مراجعه به ای میل خود، پیامی راکه از طریق فیشینگ برای در اختیار پسورد طراحی شده را باز کنند و پسورد خود را در آن وارد کنند.
علاوه بر آن بعد از دستگیری برخی فعالان مدنی، ماموران از آنها خواسته اند که اطلاعات شخصی از جمله پسورد ای میل و شبکه های اجتماعی خود را در اختیار آنها قرار دهند و برای انجام این کار غیر قانونی متوسط به تهدید و ارعاب بازداشت شدگان کرده اند. برای مثال نغمه شاهی‌سوندی‌شیرازی نیز که یکی از متهمین پرونده هشت فعال فیس‌بوکی است در تاریخ ۱۲ مرداد ۱۳۹۴ به کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران گفت :« اینقدر تحت فشار بودم که رمز‌هایی که حفظ نبودم را تلاش می‌کردم دقیق و دانه به دانه به یاد بیاورم و می نوشتم. آنها همه رمزها را تست می‌کردن و اگر یکی را اشتباه می‌دادم با من برخود می‌شد. من وقتی متوجه بازداشت‌ها شدم حساب‌های خود را به کسی خارج از ایران دادم ولی وقتی بازداشت شدم متوجه شدم که شنود می‌شدم چون به من گفتند چرا اطلاعات حساب خود را به خارج از کشور منتقل کردم. من این اطلاعات را به یکی از افراد نزدیک به خودم در خارج از کشور فرستاده بودم. روزی که بازداشت شدم چاپ شده همه و اس.ام.اس‌های من را داشتند.»
۵. ارسال پارازیت بر امواج ماهواره‌ای
یکی از مواردی که حسن روحانی طی دو سال گذشته در ارتباط با آن سکوت اختیار کرده است موضوع ارسال پارازیت بر روی امواج ماهواره ای و تاثیر آن بر سلامت شهروندان است. به رغم گزارش‌های متعدد در خصوص استفاده از دستگاه های پارازیت انداز روی امواج ماهواره ای و نقش مخرب آن بر سلامتی شهروندان، تا کنون هیچ کدام از نهادها در این زمینه مسوولیت به عهده نگرفته است.
اگر چه محمود واعظی وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات در تاریخ ۹ آذر ۱۳۹۳ خبر از دستور حسن روحانی برای پیگیری و تهیه گزارش با همکاری وزارت بهداشت، رفاه، سازمان محیط زیست و سازمان انرژی اتمی در مورد ضررهای امواج پارازیت بر سلامت شهروندان را داده بود.
با گذشت بیش از دو سال از تشکیل این کمیته تاکنون هیچ اطلاعاتی در خصوص جزییات محتوای این گزارش اعلام نشده است. واعظی در آخرین اظهار نظر خود در مورد پرونده پارازیت‌ها روز ۲۸ مرداد ۱۳۹۴ به روزنامه خراسان اعلام کرد که ای پرونده در شورای عالی امنیت ملی در حال برسی است.
موضوع پارازیت‌ها همچنین وقتی بیشتر نگران کننده شد که برخی گزارش ها از این حکایت کرد که در جریان چندین مورد سانحه طبیعی مانند طوفان در تهران در خرداد ۹۳، مراجع مرتبع با هواشناسی به دلیل وجود دستگاه های پارازیت انداز، امکان ارزیابی و پیش بینی وضعیت آب و هوا را نداشته و به این جهت از اطلاع رسانی به موقع در این زمینه ناتوان بودند.
معصومه ابتکار در ۲۳ مرداد ۱۳۹۱ با اعلام اینکه «سونامی سرطان در راه است» به عنوان عضو شورای شهر از منبع ارسال پارازیت‌ها اظهار بی‌اطلاعی کرد و سایت خبری آفتاب گفته : «به عنوان اعضای شورای شهر تهران، هیچ اطلاعاتی در رابطه با موضوع پارازیت‌ها و فرستنده‌های آن نداریم. اما آنچه که می‌دانیم این است که این امواج بر سلامتی انسان و سلول‌های بدن تاثیر می‌گذارند ومن به عنوان یک متخصص ایمونولوژی و محقق می‌گویم که سر منشاء بسیاری از عوارض و بیماری‌های بدن می‌تواند این امواج باشد. امروزه وقتی شاهد افزایش بیماری‌های مختلف با منشاء ناشناخته هستیم، به طور قطع و یقین می‌توانیم بگوئیم تشعشع می‌تواند موجب اختلال در سیتم ایمنی بدن شود و این موضوع قطعی است.»
علیرغم چنین اظهارنظر هایی، نه مشخص است که چه نهادهایی به صورت گسترده به ارسال پارازیت اقدام می کنند و نه مسوولیت صدماتی که به سلامت شهروندان وارد می شود به عهده کیست و مهمتر از همه اینکه، چرا دولت در خصوص چنین پدیده ای به صورت رسمی به اعلام موضع نمی پردازد.
