کرونا در ایران؛ شبکه « شاد» و پررنگ تر شدن تبعیض در نظام آموزشی
محرومیت از دسترسی به شبکه آموزش مجازی باعث ترک تحصیل بسیاری از دختران و بالا رفتن آمار کودک همسری می‌شود
با شروع فصل تحصیلی در ایران و باوجود فراگیری شیوع ویروس کرونا در بیشتر شهرهای کشور، مقامات آموزش و پرورش تصمیم گرفتند که مدارس را بازگشایی کنند. تصمیمی مناقشه‌برانگیز که مخالفانی زیادی داشت. با گذشت نزدیک به دوماه از شروع فصل تحصیلی و بالارفتن موارد ابتلا و به تبع مرگ‌ومیر شهروندان در اثر کرونا، بسیاری از خانوداه‌ها ناچار به تا شکل و شیوه آموزش در کشور را به روش «آموزش از راه دور» و عضویت در شبکه «شاد» دنبال کنند.
مسئولین آموزشی کشور با شروع شیوع کرونا در بهار امسال و شرایط قرنطینه در بیشتر نقاط کشور اعلام کردند که سامانه آموزش از راه دور به عنوان «شاد» برای ادامه سال تحصیلی ۹۸-۹۹ راه‌اندازی شده است. شبکه آموزش مجازی که در سال جدید تحصیلی هم هم‌چنان به عنوان راه‌کار اصلی مسئولان آموزشی برای تحصیل از راه دور دانش‌آموزان در دوران همه‌گیری کروناست.
با این حال بسیاری از دانش‌آموزان و هم‌چنین معلمان از این شبکه آموزشی گلایه‌های بسیاری دارند و معتقدند که شیوه آموزش از راه دور و الزام دانش‌آموزان برای داشتن «تبلت» و یا «تلفن هوشمند» باعث شده است تا تبعیض آموزشی بسیار مشهود و عمیق‌تر شود.
سوم آبان ماه امسال محمد وحیدی نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی گفته بود «در حال حاضر ۳.۵ میلیون دانش‌آموز داریم که به اپلیکیشن شاد دسترسی ندارند».
این مقام مسئول گفته بود که «این ۳.۵ میلیون نفر یا در محلی زندگی می‌کنند که اینترنت وجود ندارد و یا تبلت و گوشی تلفن مورد نیاز را ندارند.»
دوازدهم آبان ماه هم محسن حاجی میرزایی، وزیر آموزش و پرورش در یک مصاحبه تلویزیونی گفته بود که ««دانش آموزانی که ابزار هوشمند برای استفاده از آموزش آنلاین ندارند، لزومی ندارد که از امکانات آموزش آنلاین استفاده کنند و باید به کلاس حضوری بروند.»
استدلال وزیر آموزش این بود که در بسیاری از مناطق کشور کلاس‌های درس با تعداد پایین دانش‌آموزان برگزار می‌شود که این باعث می‌شود خطری دانش آموزان را تهدید نکند.
کرونا در ایران؛ شبکه «شاد» و پررنگ‌تر شدن تبعیض آموزشی
آمار منتشر شده در خصوص عدم دسترسی ۳.۵ میلیون دانش آموز در دوران همه‌گیری کرونا به شبکه شاد درحالی‌ست که از ۱۱ میلیون دانش آموزی که در شبکه شاد ثبت نام کرده اند ۲۰ درصد آنها در این شبکه فعالیت ندارند.
در واقع تنها ۶۲.۵۸ درصد از دانش آموزان کشور در شاد حضور دارند.
علی، معلم ریاضی در یکی از مدارس جنوب شهر تهران به کمپین حقوق بشر در ایران می‌گوید «در مدارس جنوب شهر و در جایی که خانواده‌ها بضاعت مالی کمی دارند، دسترسی به ساده‌ترین امکانات بهداشتی وجود ندارد چه رسد به اینکه بچه‌ها بخواهند تبلت و یا گوشی هوشمند داشته باشند».
به گفته این معلم که در مقطع متوسطه، آموزگاری می‌کند «تنها راه جایگزین برای بچه‌هایی که نه توان مالی خرید تبلت را دارند و نه امکان رفتن به مدرسه، آموزش از طریق تلویزیون بود که متاسفانه چندان که باید از سوی مسئولان جدی گرفته نشد».
هم‌زمان با شیوع کرونا در اسفندماه سال گذشته و طولانی شدن تعطیلات دانش‌آموزان، مقامات آموزش و پرورش در ایران طرح آموزش از طریق چند شبکه تلویزیونی را شروع کردند. هرچند که این طرح نتوانست آموزش تمام دروس را پوشش دهد و در عمل ناموفق بود.
لیلا، معلم مقطع دبستان در یکی از مناطق فقیرنشین شهر مشهد با اشاره به اینکه الزام استفاده دانش‌آموزان از شبکه آموزشی شاد باعث شده است تا بسیاری از بچه‌ها ناچار به ترک تحصیل شوند، به کمپین حقوق بشر در ایران گفت: «قبل از کرونا حدود ۳۰ دانش‌آموز در کلاس من حضور داشتند اما حالا حداقل ۸ نفر از آنها کم شده و در کلاس‌های مجازی حضور ندارند. بعضی اصلا در سال جدید ثبت‌نام نکرده‌اند و بعضی هم با وجود ثبت‌نام در کلاس‌های آنلاین حضور ندارند.»
به گفته این معلم، بسیاری از خانواده‌ها فقط یک گوشی هوشمند در خانه دارند که متعلق به یکی از والدین است و خانواده‌ها ناچارند از همان برای تحصیل دانش‌آموزان نیز استفاده کنند.
از سوی دیگر مشکلات آموزشی در مناطق محروم ایران در دوران همه‌گیری کرونا، وجه دیگری از تبعیض آموزشی و هم‌چنین بازماندن دانش‌آموزان از تحصیل را عیان کرده است.
سعید، معلم یکی از مناطق سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه کوچک بودن فضاهای آموزشی در مناطق محروم به کمپین حقوق بشر در ایران می‌گوید: «بعضی وقت‌ها مجبور می‌شویم برخی از کلاس‌ها را در فضای باز برگزار کنیم تا امکان مریض شدن بچه‌ها کم‌تر شود».
به گفته این معلم «شاید این کار (برگزاری کلاس در فضای باز) در مناطقی مانند سیستان و بلوچستان که هوای گرمی دارد امکان‌پذیر باشد اما در مناطقی با هوای سردتر و کمبود فضای آموزشی تبعات سنگینی دارد.»
خانم اکرمی، معلم یکی از روستاهای خراسان شمالی، به کمپین حقوق بشر در ایران می‌گوید : «تبعیض در دسترسی امکانات آموزشی در میان دانش‌آموزان مناطق محروم تاثیری زیادی در سرنوشت دختران محصل می‌شود و باعث بالارفتن ازدواج کودکان در این استان می‌شود».
خراسان شمالی از جمله استان‌های ایران است که آمار ترک تحصیل دختران و ازدواج آنها در سن پایین بسیار بالاست.
خانم اکرمی، معلم یکی از روستاهای نزدیک بجنورد، مرکز استان، با اشاره به حرف‌های وزیر آموزش و پروش مبنی بر اینکه دانش‌آموزان برخی مناطق که دسترسی به اینترنت و یا تبلت و گوشی هوشمند ندارند، باید به مدرسه بروند، به کمپین حقوق بشر در ایران گفت: «مسئولان آموزش و پرورش نمی‌خواهند مشکلات سیستم آموزشی را باور کنند و گویا نمی‌خواهند هیچ مسئولیتی به عهده بگیرند».
این معلم در روستاهای خراسان شمالی با اشاره به اینکه با توجه به فرهنگ ازدواج کودکان در برخی روستاهای این استان هم‌چون روستای «بیدک» می‌گوید: «هر دلیلی که فرصت مدرسه رفتن را از دختران بگیرد بهانه مناسبی برای فشار بیشتر خانواده‌ها بر کودکان بعضا ۹ ساله‌ای است که مجبور به ازدواج می‌شوند».
فروردین‌ماه سال ۱۳۹۸، مدیرکل ثبت احوال خراسان شمالی گفته بود که در سال ۹۷ یکهزار و ۵۴ دختر ۱۰ تا ۱۴ ساله در این استان ازدواج کرده‌اند.
به گفته این معلم مناطق روستایی در خراسان شمالی، با نزدیک شدن به فصول سرد سال مشکلات برگزاری کلاس‌های درس در این مناطق بیشتر می‌شود. مشکلاتی که فقط مربوط به دانش‌آموزان نیست و معلم‌ها را نیز درگیر خود کرده است.
بنا به آمار رسمی نزدیک به یک‌سوم معلملن در خراسان شمالی، روزانه مسیری ۳۰۰ کیلومتری را برای رسیدن به مدرسه طی می‌کنند.
این معلم مناطق روستایی با اشاره به شبکه آموزشی شاد می‌گوید: «اگر می‌شد که این برنامه آموزش از راه دور اجرایی شود و دسترسی همه دانش‌آموزان به این سیستم آموزشی میسر بود، می‌شد که از میزان تبعیض آموزشی در خیلی از مناطق کم کرد اما این عدم دسترسی بیشتر به تبعیض آموزشی دامن زده است و حتی باعث تاثیرات روحی نامناسب در دانش‌آموزان شده است و در واقع اختلاف امکانات آموزشی برای خود بچه‌ها بیشتر از قبل معنی پیدا کرده است».
محرومیت از امکانات تحصیل؛ از خودکشی دانش‌آموزان تا به خطر افتادن جان کودکان
اواخر مهرماه امسال خبر خودکشی یک دانش‌آموز یازده ساله اهل استان بوشهر به دلیل ناتوانی در خرید تبلت و به تبع جاماندن از ادامه تحصیل واکنش‌های بسیاری را به تبعیض مشهود آموزشی در کشور و در میانه همه‌گیری کرونا برانگیخت.
پدر محمد موسی‌زاده دانش آموز ۱۱ ساله بوشهری گفته بود: «فرزندم تنها یک گوشی داشت که خودم برایش خریده بودم و با آن تکلیف‌های مدرسه اش را انجام می داد تا اینکه این گوشی خراب شد و از من خواست گوشی نو برایش بگیرم، قول دادم در اولین فرصت برای او خریداری کنم».
با این‌حال مقامات آموزشی بوشهر ادعا کردند که خودکشی محمد موسی‌زاده ارتباطی با جاماندن او از تحصیل ندارد.
روز سه‌شنبه ۲۰ آبان ماه امسال نیز خبری درباره سقوط یک دانش‌آموز در خراسان جنوبی منتشر شد که به گفته خواهر وی به دلیل اینکه «روستا اینترنت ندارد همراه دوستش برای دانلود محتوای آموزشی به بالای کوه رفته و از آنجا سقوط کرده و چشم او به شدت آسیب دیده است».
شهریورماه امسال مانی، دانش‌آموز ۱۴ ساله اهل پاوه در استان کردستان که قصد داشت با «کولبری» هزینه لازم برای خرید گوشی همراه و فراهم آوردن امکان ادامه تحصیل را از طریق وصل شدن به شبکه شاد مهیا کند، از کوه سقوط کرد و آسیب جدی جسمی دید.
خانم اکرمی، آموزگار شاغل در روستاهای خراسان جنوبی به کمپین حقوق بشر در ایران می‌گوید «حتی اگر برخی دانش‌آموزان در برخی مناطق روستایی و یا شهرهای کوچک بتوانند گوشی یا تبلت برای بچه‌هایشان تهیه کنند، موضوع دسترسی به اینترنت مشکل بسیاری از دانش‌آموزان در این مناطق است».
به گفته این معلم «برخی همکاران من در دیگر مناطق محروم کشور که شرایط برای تحصیل از طریق اینترنت وجود ندارد، دروس را برای بچه‌ها روی کاغد پرینت می‌کنند و شخصا به دست دانش‌آموزان می‌رسانند».
خانم اکرمی به کمپین حقوق بشر در ایران می‌گوید «با اینکه برخی موسسات خیره برای تلاش کردند تا برای دانش‌آموزان در مناطق محروم گوشی و تبلت فراهم کردند اما اوضاع بد اقتصادی و قیمت بالای این محصولات در قیاس با برخی وسایل آموزشی که قبلا به دست ما می‌رسید، باعث شده که این موسسات هم نتوانند نیازهای دانش‌آموزان در مناطق محروم را تامین کنند».
به موجب اصل سی‌ام قانون اساسی ایران «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد.»
به موجب بند ۳ از اصل ۳ قانون اساسی نیز«دولت جمهوری اسلامی موظف است همه امکانات خود را برای نیل به آموزش و پرورش و تربیت‌بدنی رایگان برای همه، در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی به کار گیرد.»
