ایرانی بودن فرزندان زنان ایرانی به شرط تایید وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه
سرانجام پس از سه بار بررسی، شورای نگهبان روز ۱۰ مهر ۱۳۹۸ لایحه تعیین تکلیف فرزندان متولد از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی را تایید کرد. شورای نگهبان اعطای تابعیت ایرانی به کودکان متولد از مادران ایرانی را مشروط به تایید فقدان سوابق امنیتی پدر و مادر کودک توسط وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران کرد.
این شرط مشروط کردن برخورداری کودک از تابعیت مادر به تایید دو نهاد موازی امنیتی و اطلاعاتی، بیانگر نگاه امنیتی به یکی از بدیهی‌ترین حقوق بشر یعنی حق بر داشتن تابعیت است و کودکان را به خاطر فعالیت‌های والدین مجازات می‌کند. ضمنا از آنجا که شرط مشابهی برای اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج مردان ایرانی با زنان غیر ایرانی پیش‌بینی نشده، این شرط همچنین حاوی تبعیض علیه زنان است. این رویه تبعیض بر اساس عقاید و باور‌های سیاسی افراد را به دنبال خواهد داشت و با توجه به شفاف نبودن عملکرد و معیار‌های وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران در احراز «نداشتن مشکل امنیتی»، راه را برای سوءاستفاده و اعمال سلایق شخصی ماموران اطلاعاتی و امنیتی باز می‌کند.
بنا بر اعلام احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، «در حال حاضر ۴۹ هزار و ۶۰ کودک در ایران به دلیل غیر ممکن بودن انتقال تابعیت از مادر، فاقد شناسنامه هستند. همچنین به شکل پراکنده گفته شده حدود ۱۵۰ هزار تا یک میلیون کودک فاقد شناسنامه و اوراق هویتی هستند.»
کودکان فاقد تابعیت و مدارک شناسایی، با مشکلات فراوانی در برخورداری از خدمات بهداشتی و آموزش مواجه هستند. آن دسته از این کودکان که در خارج از ایران زندگی می‌کنند، برای سفر به ایران نیازمند دریافت روادید هستند که مشکلات حقوقی و اداری فراوانی را برای خانواده به وجود می‌آورد. همچنین کودکان بدون تابعیت که در داخل کشور زندگی می‌کنند و اغلب حاصل ازدواج زنان ایرانی با مردان افغانستانی یا عراقی هستند، به دلیل ثبت نشدن تولد ممکن است در معرض سوءاستفاده یا حتی قاچاق کودکان قرار گیرند و حمایت از آنها توسط مراجع حمایتی و قضایی نیز دشوار خواهد بود. احمد میدری، معاون وزارت رفاه در این باره به خبرگزاری ایسنا گفت: «یکی از بدترین انواع فقر، فقر حقوقی و هویتی است. به عبارت دیگر منظور کودکانی است که قانون آنان را به رسمیت نمی‌شناسد.»
روز ۱۰ مهر ۱۳۹۸ عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان در حساب توییتر خود نوشت: «لایحه اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، امروز در شورای نگهبان مورد تایید واقع شد.» این لایحه احتمالا ظرف چند هفته آینده و پس از ابلاغ توسط رییس جمهور و انتشار در روزنامه رسمی لازم‌الاجرا خواهد شد.
به موجب این قانون، زنان ایرانی می‌توانند تقاضا کنند که به فرزندان آنها که پدر غیر ایرانی دارند، تابعیت ایرانی و مدارک شناسایی ایرانی داده شود، صرف نظر از این که حضور پدر در ایران قانونی یا غیرقانونی باشد، و فارغ از این که ازدواج آنها به طور رسمی در ایران ثبت شده یا نشده باشد. با اصلاحات به عمل آمده توسط شورای نگهبان، اعطای تابعیت مشروط به تایید فقدان مشکل امنیتی توسط دو نهاد اطلاعاتی یعنی وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران خواهد بود. همچنین پدران غیر ایرانی این کودکان نیز در صورت گواهی نداشتن مشکل امنیتی توسط این دو نهاد اطلاعاتی، خواهند توانست اجازه اقامت در ایران را دریافت کنند.
بررسی لایحه اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی از حدود چهار سال پیش در دولت آغاز شد و پس از اعمال تغییراتی توسط کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس، در دو جلسه ۲۲ و ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۸ مجلس به تصویب رسید. اما شورای نگهبان دو مرتبه آن را به مجلس بازگرداند که در آخرین مرحله، کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس روز سوم شهریور ماه با افزودن نام سازمان اطلاعات سپاه در کنار وزارت اطلاعات، آن را اصلاح کرد و به شورای نگهبان فرستاد. اکنون با گذشت یک ماه سرانجام شورای نگهبان آن را تایید کرد تا وارد مراحل انتشار و ابلاغ شود.
به موجب این مصوبه: «فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیر ایرانی که قبل یا بعد از تصویب این قانون متولد شده یا می‌شوند، قبل از رسیدن به سن ۱۸سال تمام شمسی به درخواست مادر ایرانی و به شرط نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه) به تابعیت ایران در می‌آیند.»
در این مصوبه همچنین پیش‌بینی شده که اگر مادر از حق خود برای درخواست تابعیت استفاده نکند، فرزندان مذکور پس از رسیدن به سن ۱۸سال تمام شمسی «می‌توانند تابعیت ایران را تقاضا کنند که در صورت نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه) به تابعیت ایران پذیرفته می‌شوند. پاسخ به استعلام امنیتی باید حداکثر ظرف مدت سه ماه انجام شود و نیروی انتظامی نسبت به صدور پروانه اقامت برای پدر غیر ایرانی به شرط نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه) اقدام خواهد کرد.»
همچنین به موجب تبصره ۲ این قانون: «افراد فاقد تابعیتی که خود و حداقل یکی از والدین‌شان در ایران متولد شده باشند، می‌توانند پس از رسیدن به سن ۱۸سال تمام شمسی، تابعیت ایرانی را تقاضا کنند که در صورت نداشتن مشکل سوء پیشینه کیفری و نیز نداشتن مشکل امنیتی (به تشخیص وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه) به تابعیت ایران پذیرفته می‌شوند.»
