معترضان سیاسی در بیمارستان‌های روانی: شکنجه یا درمان؟ نگرانی از وضعیت دختر علوم و تحقیقات
شه‌شنبه ۱۵ آبان ۱۴۰۳- با گذشت چند روز از آدم‌ربایی و بازداشت خودسرانه یک دانشجوی دختر دانشگاه «علوم و تحقیقات» و انتشار اخبار مبنی بر انتقال او به بیمارستان روانپزشکی، هنوز هیچ اطلاعات دقیقی از وضعیت او در دست نیست.
کمپین حقوق بشر ایران به شدت نگران رفتارهای خشن، غیرانسانی و سابقه‌دار عوامل امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی با این دانشجوی دختر است که در اعتراض به مقررات «حجاب اجباری»، لباس‌های خود را درآورد و به‌طور خشونت‌آمیز بازداشت و به زور به یک مرکز روانپزشکی منتقل شده است.
انتقال اجباری معترضان، مخالفان و زندانیان سیاسی به مراکز روانپزشکی به‌عنوان ابزاری برای سرکوب و بی‌اعتبار کردن اقدامات اعتراضی و خاموش کردن صداهای مخالف است. این شیوه، به رویه‌ای معمول تبدیل شده و از زمان آغاز جنبش ژینا به‌طور فزاینده‌ای استفاده شده است.
به گفته هادی قائمی، مدیر کمپین حقوق بشر ایران: «مقام‌های جمهوری اسلامی به طور مستمر و نظام‌مند از بستری کردن اجباری شهروندان مخالف در بیمارستان‌ها و مراکز روانپزشکی، به عنوان ابزاری برای سرکوب استفاده می‌کنند و پیوسته معترضان را از نظر روانی، ناپایدار توصیف می‌کنند تا اعتبار آنها و فعالیت‌هایشان را تضعیف کنند.»
هادی قائمی گفت: «مقام‌های امنیتی و قضایی با تشدید فشارهای امنیتی و اعمال کنترل شدید، مانع از روشن شدن ابعاد دقیق اقداماتی مانند انتقال اجباری به بیمارستان‌ها و مراکز روانپزشکی می‌شوند. این کنترل مستمر امنیتی، امکان انجام تحقیقات مستقل درباره چنین پرونده‌هایی را از روزنامه‌نگاران تحقیقی و فعالان حقوق بشری مستقل به‌طور کامل سلب کرده است.»
کمپین حقوق بشر ایران از سازمان ملل، دولت‌ها و انجمن‌های پزشکی و روانپزشکی در سراسر جهان می‌خواهد تا بی‌درنگ از مقام‌های جمهوری اسلامی بخواهند:
- دختر دانشگاه علوم و تحقیقات باید فورا آزاد شود و تمامی حقوق دادرسی عادلانه او تضمین شود.
- به سیاست انتقال اجباری مخالفان، معترضان و زندانیان سیاسی به بیمارستان‌های روانپزشکی خاتمه دهند.
- به حقوق مردم ایران برای اعتراض مسالمت‌آمیز احترام بگذارید.
سه روز پس از انتشار ویدیوی دانشجوی دختر دانشگاه علوم و تحقیقات و سکوت مقام‌های رسمی، در نهایت فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، روز سه‌شنبه ۱۵ آبان ۱۴۰۳ تایید کرد که این دانشجوی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد پس از بازداشت و انتقال به «کلانتری»، با همکاری اورژانس اجتماعی به «مراکزی برای درمان» منتقل شده است.
پیش‌تر و در همان روز انتشار ویدیو، سخنگوی دانشگاه آزاد اسلامی گفته بود: «حوالی ظهر امروز یکی از دانشجویان خانم در حال فیلمبرداری با گوشی از دانشجویان در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات بوده است که دانشجویان نسبت به این موضوع اعتراض کرده و به حراست گزارش می‌دهند.حراست با اصرار دانشجویان از این فرد می‌خواهد که فیلم را از گوشی خود حذف کند، ولی خانم دانشجو با نیروهای خانم حراستی پرخاشگری کرده و سپس کشف حجاب کرده و لباس‌های خود را در می‌آورد.پس از حضور نیروهای فراجا دانشجو با آنها نیز پرخاشگری کرده و توسط پلیس دستگیر می‌شود و به بیمارستان جهت انجام آزمایش‌های لازم و کمک‌های روان درمانی منتقل می‌شود. وی در حال حاضر تحت نظر پزشک و روانپزشک مراحل تشخیص و درمان را می‌گذراند».
به گفته هادی قائمی «انتقال معترضان و مخالفان به بیمارستان‌های روانی، نه‌تنها یک عمل بازداشت خودسرانه است، بلکه نوعی آدم ربایی محسوب می‌شود. این اقدام آشکارا عملی برای بی‌اعتبار کردن فعالان از طریق برچسب زدن بی‌ثباتی ذهنی به آنها است».
نرگس محمدی، برنده جایزه صلح نوبل و فعال حقوق بشر زندانی که با محرومیت از مراقبت های پزشکی حیاتی روبرو است و شکل دیگری از مجازات در حبس را تجربه می‌کند، پس از بازداشت و انتقال او به بیمارستان روانپزشکی در متنی نوشت: «حکومت نمی‌تواند زنان معترضی را که بدن خود را به نماد مخالفت و سرپیچی از زن‌ستیزی و استبداد تبدیل کرده‌اند، با برچسب زدن به‌عنوان «بی‌ثبات ذهنی» یا «انحراف جنسی» مجبور به عقب‌نشینی کند».
انتقال اجباری به مراکز روانپزشکی؛ شگردی رایج دستگاه امنیتی در برخورد با مخالفان به ویژه زنان
انتقال زندانیان و معترضان به بیمارستان‌های روانپزشکی سال‌هاست که یکی از شگردهای رایج دستگاه‌های امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی بوده و پس از جنبش «زن-زندگی-آزادی» بیش از پیش زنان را هدف قرار داده است.
براساس میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) که دولت ایران نیز جزو امضاکنندگان آن است؛ اگر فردی به بستری شدن در بیمارستان رضایت نداده باشد و به آنجا منتقل شود به منزله «بازداشت خودسرانه» است.
قوانین ایران برای شرایط خاص در مراکز توان‌بخشی و درمان بیماران اعصاب و روان تصریح می کند که اگر فردی با شرایط حاد روانی توسط مقامات پزشکی یا قضایی «ناتوان» اعلام نشده باشد، رضایت شخصی وی برای انجام هرگونه درمان پزشکی ضروری است.
قوانین بین‌المللی نیز درمان اجباری روانپزشکی را بدون تأیید «کارشناس روانپزشکی واجد شرایط» به شدت ممنوع می‌کند.
انتقال اجباری به مراکز روانپزشکی پس از جنبش ژینا
ملیکا قره‌گوزلو
ملیکا قراگوزلو، دانشجوی دانشگاه علامه طباطبایی و فعال دانشجویی، پس از انتشار ویدیویی از خود بدون «حجاب اجباری»، بازداشت و در نهایت به تحمل ۳ سال و ۸ ماه زندان و محرومیت اجتماعی محکوم شد. چند ماه پس از بازداشت، در تاریخ ۲۵ آبان، مقام‌ها او را بدون اطلاع خانواده و وکیلش به بیمارستان روانپزشکی امین آباد در تهران منتقل کردند.
رویا ذاکری
اواخر مهرماه ۱۴۰۲، ویدیویی از زنی جوان در تبریز منتشر شد که توسط عوامل موسوم به «آمران به معروف حجاب» مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفت و این دختر به رفتار مأموران اعتراض می‌کرد. چند روز پس از انتشار این ویدیو، در تاریخ چهارشنبه ۲۶ مهر ۱۴۰۲، گزارش‌هایی از انتقال رویا ذاکری، ۳۱ ساله، به بیمارستان اعصاب و روان تبریز منتشر شد.
سامان یاسین
سامان یاسین، خواننده رپ که در جریان اعتراضات سراسری «زن، زندگی، آزادی» بازداشت شده است، دو بار در دوران حبس به بیمارستان روانی امین آباد منتقل شد. بار اول در تاریخ ۳۱ تیر ۱۴۰۲ به مدت ۸ روز و بار دیگر در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۴۰۲ به مدت یک هفته. او در یک فایل صوتی اعلام کرده بود که در دوره‌ای که در بیمارستان امین آباد بوده، «یک آمپول توام با خشونت و ضرب‌وشتم به او تزریق شده که اطلاعی از داروی آن نداشته است.»
تهدید به انتقال به بیمارستان روانی
آرمیتا پاویر از فعالان دانشجویی دانشگاه شهید مدنی تبریز است که نخستین بار در روز ۹ آبان ۱۴۰۱ در جریان اعتراضات سراسری بازداشت و روز ۱۷ آذر با قید وثیقه ۲۵۰ میلیون تومانی آزاد شده بود. اما مجددا در شهریور ۱۴۰۲ بازداشت شد و نهایتا در دادگاه انقلاب آذرشهر با اتهام توهین به رهبری، تبلیغ علیه نظام، در مجموع به بیست و دو ماه و ۱۷ روز حبس محکوم شد.
در تاریخ ۱۱ فوریه ۲۰۲۴ قاسم بعدی، وکیل دادگستری در تبریز، در توئیتر نوشت: «بر اساس فایل صوتی که از طرف آرمیتا پاویر بصورت اختصاصی به دست ما رسیده،مسئولین زندان درصدد انتقال وی به بیمارستان رازی(مرکز بیماران روانی تبریز)هستند. همچنین گروهی از زنان در زندان تبریز به اعتصاب غذای آرمیتا پیوسته اند.» او از شهریور ۱۴۰۲ در زندان تبریز تحت شکنجه های روحی و با شدیدترین محدودیتها در حبس است.
همچنین بسیاری از دانش‌آموزانی که در تظاهرات سراسری شرکت کرده و بازداشت شده بودند، برای مدتی تحت عنوان بازآموزی در مراکز به اصطلاح روان‌شناختی نگهداری شدند. مقام‌های جمهوری اسلامی از این عمل برای سرکوب و ارعاب و نگهداری غیرقانونی کودکانی که شجاعانه در اعتراضات شرکت می‌کردند، استفاده کرد.
اسامی برخی محبوسان سیاسی که در سالهای اخیر در دوران بازداشت به بیمارستان روانپزشکی (امین آباد) منتقل و برخی با شکنجه در این مکان روبرو شدند، عبارتند از:
پیام درفشان، وکیل حقوق بشر
کیانوش سنجری، روزنامه نگار
لیلا میرغفاری، فعال سیاسی
علی نوری، فعال سیاسی
سکینه پروانه، فعال سیاسی
فرزین رضایی روشن، فعال سیاسی
میثم بهرام آبادی، فعال مدنی جامعه بهائیان
امیر مهدی طبسی، فعال سیاسی
زهرا جباری، فعال سیاسی
مجید رضایی، فعال سیاسی
علی نوری‌زاد، از بازداشت‌شدگان آبان ۹۸
بابک دادبخش، زندانی سیاسی در اردبیل
الهام خمسه، زندانی سیاسی
امیر مهدی طبسی، زندانی سیاسی
بهنام محجوبی، درویش گنابادی، که در دوران حبس از دنیا رفت، بارها به صورت اجباری توسط ماموران امنیتی و قضایی در بیمارستان امین آباد بستری شده بود و گزارش‌هایی از شدت شکنجه‌های اعمال شده علیه وی در این مرکز روانپزشکی منتشر شده بود.
پیش از این، یک فعال مدنی که با شرایط نگهداری زندانیان در بیمارستان امین‌آباد آشناست و به شرط فاش نشدن نامش، به کمپین حقوق بشر در ایران گفت: «امین‌آباد نه یک بیمارستان برای بیماران روحی بلکه یک شکنجه‌گاه است. اساساً در این بیمارستان شرایطی برای درمان وجود ندارد و انتقال زندانیان فقط نوعی تحمیل شکنجه بر آن‌هاست.»
به گفته این فعال مدنی، «دلایل و توجیهات مقام‌ها در روند انتقال زندانیان سیاسی و عقیدتی به امین‌آباد و نگهداری از آنها در سالهای مختلف متفاوت است و هر کدام جداگانه قابل بررسی است. می‌دانیم که شرایط نگهداری در این بیمارستان به هیچ‌وجه قابل قبول نیست، چرا که اصلاً هیچ امکانات درمانی برای کسانی که به درمان نیاز دارند، فراهم نیست، چه برسد به زندانیانی که به آنجا منتقل می‌شوند.»
